نشریه فقه پزشکی
پیاپی 11-12 (بهار و تابستان 1391)

تهذیب اخلاق، توجه به مبدا و دقت در هدف داری در خلقت موجودات و از جمله انسان، در سرلوحه فعالیت های مرتبط با تحقیق، تعلیم و تعلم عرفا، شعرا، ادبا و دانشمندان افتخارآفرین میهنمان قرار داشته و رکن اصلی موفقیت ها و افتخار آفرینی های آنان را تشکیل می داده و آنان نیز در مطالعات و پژوهش های خود، تمامی پدیده های گیتی را با دید اعتقادی و هدفدار، ارزیابی نموده نهال قامت رعنای آفریدگار قادر متعال را در ذره ذره جامدات و قطره قطره مایعات و لحظه لحظه اوقات مشاهده و بلکه با تمام وجود خود لمس می نموده از مطالعه نمودهای هستی، لذت می برده، توفیق آگاهی های بیشتر و کشف حقایق و دقایق جاری را از خالق بی مانند، طلب می کرده اند و جای هیچگونه تعجبی نیست که این ارتباط، متقابل بوده خداوند نیز طبق قولی که به رهجویان راه حقیقت داده است، طرق دستیابی به رموز هستی را به آنان تعلیم می داده و ثمره این ارتباطات دوطرفه و با شکوه مکتب انسان ساز اسلام، چیزی جز رشد و ارتقای امثال ابن سینا، رازی، فردوسی... و جرجانی در هزاره دوم میلادی نبوده است و بنابراین هدف از انجام این پژوهش، جستجوی سبک نگارش منابع اصلی طب سنتی، می باشد.
به منظور افزایش دقت مطالعه، پس از رایانه ای کردن منابع اصلی طب سنتی و تشکیل بانک اطلاعاتی الکترونیک این منابع، به جستجوی سبک نگارشی این آثار پرداخته، با گلواژه های ایزد، پروردگار، آفریدگار، جل و علا، عز و جل، عزاسمه، الله ، قادر، متعال، معین و... به جستجو پرداخته و پس از جمع آوری و کدگذاری، به تجزیه و تحلیل محتوایی پرداخته ایم.
با ده ها واژه و جمله توحیدی و تعداد زیادی متن کوچک و بزرگ مرتبط با ادبیات توحیدی، مواجه گردیدیم. به طوری که رازی به عنوان نویسنده اولین دایره المعارف طب سنتی، بخش های مختلف کتاب حاوی را با نام و یاد پروردگار بخشنده مهربان و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده، بیش از 570 مرتبه کلمه جلیله الله ، بیش از 215 بار جمله دعاییه انشاء الله و... را در متن کتاب به کار برده است، اهوازی به عنوان نویسنده دومین دایره المعارف طب سنتی، نیز کتاب کامل الصناعه را با استفاده از ادبیات توحیدی به رشته تحریر درآورده است به طوری که هر دو جلد کتاب را با نام خداوند بخشنده مهربان و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده، در مقدمه جلد اول از خداوند منان به خاطر عقل و خردی که به انسان عنایت کرده است، تشکر نموده در متن کتاب بیش از 230 بار از کلمه الله استفاده کرده که بیشترین آن ها را عبارات «اگر خدا بخواهد»، «خدا داناتر است» و «به کمک خداوند» تشکیل می دهد. وی وصیت نامه معروف بقراط را نیز در کتاب خود درج کرده و مطالب دیگری در خصوص اخلاق پزشکی به آن افزوده است. ابن سینا به عنوان نویسنده سومین دایره المعارف طب سنتی، نیز کتب پنجگانه قانون در طب را با یاد پروردگار قادر متعال و درود بر پیامبران الهی آغاز کرده در متن کتاب، هرگاه به نکات مرتبط با هدفداری در ساختمان و فعالیت ارگان ها مواجه گردیده است، بلافاصله به ستایش خداوند پرداخته است و جرجانی به عنوان نویسنده چهارمین و آخرین دایره المعارف اصلی طب سنتی نیز رویکردی همچون سه دانشمند موحد قبل از خود داشته است.
دریافتیم که هرچند هرکدام از خردمندان شاعر و عارف و عالم، از زاویه ای به طبیعت نگاه کرده اند ولی درنهایت یک چیز را دیده اند! جلوه جمال حق را! حضور همیشگی پروردگار را، نظارت و مراقبت دایمی وی را!... شعرا از زاویه نمودهای عینی و زیبایی های طبیعت نگریسته، عرفا از زاویه مسائل ذهنی نگاه کرده و دانشمندان علوم طبیعی نظیر رویر، رازی، اهوازی، ابن سین الله و جرجانی از زاویه فیزیولوژی و آناتومی بدن نظاره کرده اند، ولی همگی زیبایی، عظمت، شکوه، نظم و هدفداری در خلقت و جلوه آثار خالق توانا را دیده اند و لذا آثار نفیس خود را با بهره گیری از اندیشه های مذهبی و ادبیات توحیدی، نگاشته و نتایج تحقیقات خود را با رعایت آنچه که امروزه اخلاق در پژوهش می نامیم، همراه با پیام خداجویی استدلالی به تمامی انسان ها ابلاغ و راه را برای نسل های بعدی خود هموار نموده اند.

این تحقیق در پی تبیین مفهوم سلامتی بر اساس متون اسلامی با شیوه تحقیق موضوعی آیات و روایات و روش اقتباس مفهوم در پرستاری، می باشد. بر اساس یافته ها سلامتی هدیه و نعمت الهی است و دارای ابعاد جسمی، حسی، روانی، اجتماعی، مذهبی، عقلی و روحی است، این ابعاد با هماهنگی و تعادل، در حالی که فرد بر امور محیط و زندگی خود مسلط است و توانایی سازگاری با تغییرات ایجاد شده را دارد، انسان را به سمت زندگی متعهدانه نسبت به خداوند سوق خواهند داد. بر اساس این تعریف، مفهوم سلامت خردمندانه معنی می یابد که بر اساس تاثیر سلامت جسمی بر ارتقا یا اضمحلال سلامت روحی، فرد سالم نامیده می شود و نهایت سلامت فرد، داشتن قلب سلیم است.

در پزشکی فرامدرن توصیه می شود که برای ارتقای سطح سلامت جامعه از همه داشته های تاریخی، فرهنگی، ادبی و... جوامع استفاده شود و ادبیات، مخصوصا ادبیات فارسی حوزه گسترده ای است که در آن مسائل سلامتی، به ویژه در ابعاد روانی و معنوی به وفور مورد بحث قرار گرفته است. در این میان جلال الدین محمد بلخی(604-672ه-ق) مشهور به مولانا یکی از ستارگان درخشان ادب پارسی است که دارای آثار ارزشمندی می باشد. کتاب مثنوی معنوی که در اوج پختگی مولانا به رشته تحریر در آمده، حاوی مطالب بسیار سودمندی در زمینه شناخت انسان و ویژگی های روانی اوست، که بسیار نزدیک به حیطه سلامت روانی و معنوی می باشد. در این مطالعه، در بعد روانی سلامت با توجه به تعاریف سازمان بهداشت جهانی، صفت در جستجوی شخصیت، انتخاب و مصادیق مستقیم و غیرمستقیم آن در کتاب مثنوی معنوی مورد بررسی قرارگرفته است.
این پژوهش یک مطالعه تطبیقی از نوع تحلیل محتوی می باشد، که اشعار و مطالب مرتبط با صفت در جستجوی شخصیت در شش دفتر مثنوی معنوی جستجو شده و مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج به دست آمده برای صفت در جستجوی شخصیت، در مثنوی معنوی نشان می دهد که این صفت همان رشد و کمال انسانی است و بر اساس نظر مولانا برای اینکه فردی به شخصیت کامل خود که خداوند در او به ودیعه نهاده است دست یابد ضروری و پیش نیاز است که به مواردی خاص از جمله طلب و سفر از زندگی طبیعی محض به زندگی انسانی توجه داشته باشد.
نتایج تحقیق نشان می دهد که کتاب مثنوی معنوی سرشار از مطالب علمی بدیع و زیبا در حیطه سلامت روانی به ویژه صفت در جستجوی شخصیت بودن است؛ از آنجا که این اثر مورد اقبال بسیاری از افراد جامعه و مطالب آن ملموس و قابل درک است، پرداختن به مسایل سلامت روانی در آن می تواند برای حل مشکلات روانی و پیشگیری و ارتقای سطح سلامت روانی جامعه مفید باشد.

این پژوهش به بررسی اثربخشی مداخله معنوی بر ارتقای کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان پرداخته است. جامعه آماری شامل 12 نفر از مادران کودکان مبتلا به سرطان است که بین 19 تا 50 سال سن داشته، تحصیلات آنان سیکل به بالا بوده و فرزند آنها در بیمارستان امام حسین شهر تهران بستری است. روش نمونه گیری به صورت در دسترس بوده و جهت جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (فرم کوتاه) WHOQOL-BRIEF استفاده گردیده است. جهت مداخله معنوی، 6 مولفه روانی- معنوی، شامل خودآگاهی، نیایش، توکل و توسل، صبر، طلب بخشش و شکر به صورت 6 جلسه، هر روز به مدت 90 دقیقه آموزش داده شد. آزمودنی ها در جلسات اول، سوم، پنجم به پرسشنامه کیفیت زندگی پاسخ دادند و سپس 3 هفته بعد از آخرین جلسه، مجددا مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش سری های زمانی استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که مداخله معنوی موجب افزایش کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان در مرحله پس آزمون و پیگیری می گردد؛ همچنین نتایج تجزیه و تحلیل واریانس با طرح اندازه گیری مکرر نشان داد که مداخله معنوی تاثیر معنی داری بر حیطه سلامت روان و روابط اجتماعی مادران کودکان مبتلا به سرطان دارد ولی این معنی داری در حیطه سلامت جسمانی و سلامت محیط مشاهده نگردید. به طور کلی می توان نتیجه گیری کرد که مداخله معنوی در ارتقای کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان موثر است.

در سراسر دنیا به علت افزایش شمار سالمندان اختلالات ذهنی نظیر دمانس و آلزایمر نیز افزایش یافته است. از هر10 بیمار مبتلا به آلزایمر 7 بیمار در منزل مراقبت می شوند و لذا بار اقتصادی، مراقبتی و خانوادگی متعاقب مراقبت ازآنها به ویژه مورد توجه نظام های سلامت کشورها قرارگرفته است. تنش مزمن ناشی از مراقبت مداوم از بیمار، سلامت جسمانی و روانی مراقیبن را تهدید می کند و هوش معنوی به عنوان زیربنای باورهای فرد نقش اساسی در ارتقاء و تامین سلامت روانی افراد دارد. در این مطالعه توصیفی- همبستگی 70 نفر از مراقبین سالمندان مبتلا به آلزایمر، با نمونه گیری مستمر و استفاده از پرسشنامه های خودکارآمدی و هوش معنوی بررسی گردیدند. نتایج رابطه معنی داری را بین متغیر خودکارآمدی و هوش معنوی نشان داد.

پژوهش ها نشان داده اند که برخی پرستاران پس از چند سال کارکردن و در مواجه با انبوه مشکلات و فشارهای روانی شغلی، فرسوده شده، حتی مایلند از کار خود کناره گیری نمایند، در این میان از علل شایع می توان آشفتگی اخلاقی[i]، کاهش بهداشت روانی[ii] و فرسودگی شغلی[iii] را نام برد.
با توجه به اهمیت و ضرورت مولفه های روان شناختی در فعالیت های شغلی و حرفه ای و با هدف بررسی ارتباط آشفتگی اخلاقی و فرسودگی شغلی و بهداشت روانی در پرستاران، 300 پرستار زن شاغل در بیمارستان های دولتی و غیر دولتی شهر یزد پرسشنامه های تحقیق را تکمیل کردند.
نتیجه تحقیق نشان داد که آشفتگی اخلاقی در پرستاران بیمارستان های خصوصی بیشتر می باشد (01/0p>) و فرسودگی شغلی در پرستاران بیمارستان های دولتی بیشتر است(01/0p>). بین آشفتگی اخلاقی و فرسودگی شغلی پرستاران رابطه ای وجود ندارد اما بین آشفتگی اخلاقی و بعد عزت نفس بهداشت روانی آن ها رابطه مثبت معنادار وجود دارد (01/0p>). همچنین بین ابعاد فرسودگی شغلی و ابعاد بهداشت روانی در پرستاران رابطه مثبت معنادار وجود دارد (01/0p>)؛ همچنین بعد عاطفی و روانی متغیر فرسودگی شغلی در بهداشت روانی پرستاران موثر می باشد (01/0p>).
با توجه به نتایج به دست آمده، پیشنهاد می شود که مدیران و مسوولان بیمارستان ها، سیستم های حمایتی جهت شناسایی و جلوگیری از به وجود آمدن محیطی که موجب افزایش آشفتگی اخلاقی و فرسودگی شغلی و کاهش سلامت روانی این قشر مهم از جامعه می شود ایجاد کنند.