فهرست مطالب

مطالعات قرآن و حدیث - سال سوم شماره 2 (پیاپی 6، بهار و تابستان 1389)

نشریه مطالعات قرآن و حدیث
سال سوم شماره 2 (پیاپی 6، بهار و تابستان 1389)

  • تاریخ انتشار: 1389/06/20
  • تعداد عناوین: 7
|
  • سهیلا جلالی کندری، مهدی مطیع، نجمه سادات عاملی صفحات 5-25
    قرآن کریم ابزارهایی را جهت شناخت حقیقی و دست یابی به معرفت دینی به انسان ها معرفی می نماید. از جمله این ابزارها سمع، بصر و فواد است. در این میان، «بصر» جایگاه ممتازی را به خود اختصاص داده و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این پژوهش تلاش دارد تا با استفاده از الگوهای درون متنی و توجه به سیاق حاکم بر آیات قرآن کریم، به معنایی متفاوت از مفهوم بصیرت در نظام معنایی قرآن دست یابد.
    نتایج این تحقیق حاکی از آن است که مفهوم بصیرت، همسو با نظام توحید محور معارف قرآن بوده و ارتباطی تنگاتنگ با مفاهیم توحیدی در قرآن کریم دارد. همچنین نگاه متمایز تفاسیر عارفانه به مفهوم بصیرت نیز نشان می دهد که معنای بصیرت در قرآن ممکن است تا حد اعلای نگرش صحیح به خداوند بالا رود و منجر به پذیرش خداوند به عنوان تنها حقیقت حاکم بر جهان هستی شود. نتیجه تصدیق خدای یگانه، تبعیت از رسولان الهی است که با ایجاد توانائی تشخیص حق از باطل، موجب رهایی انسان از پوشش قیود ذهنی خود و عقاید دیگران شده و تمایز امر واقع از غیر واقع و درک امور را آن طور که واقعا هستند، ممکن می سازد و در نهایت نیل به لقاء الله و شهود حق تعالی را در پی دارد. در نهایت باید گفت که بصیرت با تمام لایه ها و ابعاد معنایی خود با توحید محض و معرفت ذات اقدس پروردگار ارتباط داشته و وصول به آخرین مرتبه بصیرت (لقاء الله )، منوط به برخورداری از مراتب دیگر آن یعنی قبول خداوند به عنوان تنها مبدا و منشا تفکر صحیح نسبت به جهان هستی و تبعیت از رسولان الهی است که لازمه هدایت انسان به شمار می آیند.
    کلیدواژگانقرآن کریم؛ بصر؛ بصیرت؛ توحید؛ عرفان؛ مفهوم شناسی
  • مهدی اکبرنژاد، مینا یعقوبی صفحات 27-48
    مسئله نیازمندی انسان به دین، از مسائل جدید در حوزه دین شناسی می باشد که تکیه عمده آن بر تاثیرات دین در رفع انواع نیازهای فردی و اجتماعی است. این مقاله با رویکردی جدید بر آن است تا انواع دیگر ارتباط میان دین و نیازهای انسان را که اندیشمندان حوزه های مختلف فکری، به نوعی به آن ها معتقد بوده اند؛ استخراج کرده و از دیدگاه آیات قرآن کریم مورد نقد و بررسی قرار دهد.
    در نهایت نیز با استناد به آیات قرآن کریم، دیدگاه مکتب الهی اسلام را در این باب جویا شده که بر این اساس، این دیدگاه با فطری دانستن نیاز به دین برای انسان به عنوان برترین آفریده های خداوند و اهتمام به نقش آن در به کمال رساندن ظرفیت وجود آدمی که کمال و هدف کل آفرینش نیز هست، به نوعی دین و دین داری را غایت نظام هستی قرار داده است، و با این رویکرد که ناشی از شناخت عمیق و احاطه همه جانبه خداوند متعال بر ابعاد و ظرفیت وجودی و مقصد نهایی انسان است؛ دیدگاه مذکور از آفات علم بشری مصون مانده و بر همه نظریات، برتری می یابد.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، دین، نیازهای انسان، تحویل گرایی، کارکردگرایی، وجودگرایی
  • صدیقه لکزایی صفحات 49-70
    نوشته حاضر سعی دارد، عدالت اسلامی را در مفهوم شایسته سالاری و نقش آن را در کارآمدی نظام سیاسی با تکیه بر آیات قرآن و برخی روایات بررسی کند. مدعای مقاله این است که کارآمدی و توسعه در یک نظام سیاسی و اجتماعی تنها زمانی ایجاد می شود که افراد لایق و شایسته روی کار آمده و شایسته سالاری مبنا باشد.
    به منظور بررسی مدعا در آغاز به تعریف عدالت توجه شده است. در تعاریف اسلامی، عدالت یعنی قرار گرفتن هر چیز در جای خود. نتیجه این نوع عدالت رضایت مندی مردم، ثبات و توسعه نظام سیاسی و مدیریتی است. در کنار این نوع عدالت، وجود یک قانون متناسب و مطابق با نیازهای انسان که بتواند روابط میان انسان ها را بر اساس تعادل سامان دهد، لازم و ضروری است.
    هدف اصلی در مقاله حاضر، بررسی این موضوع در یک حکومت الهی و دینی است. نگارنده در پی آن است که بر اساس نظریات آیت الله مطهری و با استنباط از قرآن و برخی روایات، نگاهی دوباره به مفهوم عدالت اجتماعی بیندازد که می تواند در کارآمدی و ثبات نظام سیاسی و مدیریتی به عنوان یک اصل اساسی، برای هر نظامی، نقش بسیار تعیین کننده داشته باشد.
    کلیدواژگان: عدالت، شایسته سالاری، نظام سیاسی، کارآمدی، قانون
  • مهدی ایزدی، حامد جمالی صفحات 71-97
    کتاب «البرهان فی علوم القرآن» تالیف بدرالدین محمد بن عبدلله زرکشی، یکی از با ارزش ترین منابع علوم قرآن می باشد که به دست ما رسیده است. کم توجهی به این منبع علوم قرآنی در میان دانشمندان معاصر علوم قرآن، علیرغم محتوای غنی آن، اهمیت و ضرورت تحقیق و شناخت و معرفی این اثر ارزشمند، به طور تخصصی و روشمندانه را بر ما روشن می سازد.
    این پژوهش به دنبال آن است که به تبیین جایگاه و اهمیت کتاب البرهان به عنوان یک منبع اصلی در رشته علوم قرآن پرداخته تاثیرات آن بر آثار پس از خود را بررسی نماید. همچنین تلاش دارد تا روش زرکشی در بیان نظرات و آراء مختلف وی را استخراج کرده و از این رهگذر روش این تفسیری وی را تبیین نماید.
    نگارنده در این مقاله پس از معرفی اجمالی مولف، گزارشی مختصر از کتاب را به منظور آشنایی هرچه بیشتر خواننده ارائه می کند، سپس به بررسی تاثیرات و نحوه مطرح کردن مباحث و ترجیحات در البرهان می پردازد، و سپس با مقایسه روش و محتوای این کتاب با کتاب «الاتقان فی علوم القرآن» سیوطی، در نهایت طرح پیشنهادی خود را درباره چینش انواع ذکر شده در کتاب البرهان از دیدگاه و منظری نو و در قالبی جدید بیان می کند.
    کلیدواژگان: علوم قرآنی، البرهان، زرکشی، الاتقان، سیوطی
  • محمدحسین مردانی، علیرضا یوزباشی، محمد نوروزی صفحات 99-124
    در این مقاله تلاش شده است سه محور از مصادیق نوآوری های تربیتی و آموزشی در قرآن کریم و مصادیق عینی آن ها، با نگاهی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش به منظور گردآوری داده های لازم، کلیه اسناد و مدارک موجود و مرتبط با موضوع حاضر با استفاده از فرم گردآوری داده ها جمع آوری و با شیوه کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. عمده ترین یافته ها بیانگر آن است که: از جمله مقایسه های نوآورانه قرآن می توان به مقایسه مظاهر «حق» و «باطل» در داستان های نوآورانه قرآن و مقایسه حالات افراد با یکدیگر در شرایط گوناگون اشاره کرد که از نظر تربیتی می توان علل کارآمدی و ناکارآمدی، موفقیت و شکست آن ها را به خوبی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
    همچنین از جمله تمثیل های نوآورانه قرآن می توان به داستان همسر نوح و لوط به عنوان مثالی برای کافران و داستان همسر فرعون و مریم به عنوان مثالی برای افراد با ایمان اشاره کرد. قرآن کریم با تمثیل های نوآورانه در خصوص تاریخ گذشتگان و داستان های اقوام و انسان های پیشین، نکاتی را متذکر می گردد که از نظر تربیتی بهترین منبع برای آموزش و تربیت افراد است. از جمله روش های نوآورانه قرآن برای جلب توجه نیز؛ حرکات معما گونه مربی، استفاده از تعابیر جالب توجه، ایجاد تغییر در سبک بیان و ذکر خلاصه و نتیجه داستان قبل از طرح آن می باشد که تحلیل آن ها، هدایتگر انسان ها در ابعاد گوناگون، خصوصا تربیتی و آموزشی است.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، نوآوری، تربیت، آموزش، تمثیل، جلب توجه
  • مصطفی عباسی مقدم، روح الله محمدعلی نژاد صفحات 125-147
    تصوف و عرفان از جریان های مهم اندیشه و سلوک در جهان اسلام به شمار می روند که عقاید و آداب برجسته آن ها در عرصه اعتقاد و اخلاق اسلامی تاثیرات فراوانی بر جای نهاده است. یکی از مفاهیم و فضیلت های مهم دینی که در میان عمده اهل عرفان و تصوف، ارزشی والا محسوب می شود، توکل است. بسیاری از سالکان تصوف و راهیان عرفان، درباره این فضیلت معنوی و رفتاری دیدگاه هایی را به رشته تحریر در آورده یا بیان نموده اند.
    در این نوشتار، اهم دیدگاه های نویسندگان عرفانی و صوفیان برجسته در باب ارزش، جایگاه و حقیقت مفهوم توکل مطرح، دسته بندی و تحلیل شده است. هرچند برخی از آنان با نگرش سلبی، توکل را به مفهوم نفی تدبیر و ترک کسب و هرگونه اشتغال به امور دنیوی و اجتناب از توجه به غیر حق و نیز اعتصام به خدا و تکیه بر تقدیر دانسته اند، لکن اغلب آنان با نگاهی ایجابی به توکل، در کنار تاکید بر ضرورت انقطاع الی الله و ترک تعلق به اسباب و مظاهر دنیا، به اهمیت تلاش معاش و طلب روزی و سایر مواهب مادی و معنوی از طرق مختلف اذعان نموده و التزام به توکل را قابل جمع با تلاش معاش و تدبیر اجتماعی دانسته اند.
    کلیدواژگان: توکل، عرفان، تصوف، عارف، صوفی
  • ولی الله نقی پورفر، لیلا حقیقت قره قشلاقی صفحات 149-167
    انبیاء و اولیاء الهی که از مصادیق بارز بندگان مخلص خداوند هستند، طبق تصریح آیات قرآن مجید از دایره نفوذ و وسوسه باطنی ابلیس مصون و در امان می باشند؛ ولی نکته قابل توجه این است که آیاتی وجود دارد که از مداخله و اخلال گری های ابلیس در برنامه ها یا اهداف انبیاء و اولیاء الهی حکایت می کند که عبارتند از: مس و آزار جسمی، نسیان افکنی، جلوگیری از تحقق آرمان های الهی و القاء وساوس و شبهات انحرافی.
    مفسران بزرگ قرآن هر کدام دیدگاه های خود را در این باره ابراز داشته اند؛ لکن علامه طباطبایی در تفسیر گران قدر المیزان در برخی موارد مانند مس و آزار جسمانی نظرات متفاوتی نسبت به دیگر مفسران آورده است؛ لذا در این پژوهش بر آن هستیم تا ضمن بیان دیدگاه مفسران مختلف، به تبیین و تشریح موارد اختلافی دیدگاه علامه طباطبایی با دیگر مفسران و شبهه زدایی در این زمینه بپردازیم.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، ‎انبیاء، علامه طباطبایی، ‎ابلیس، ‎وسوسه، شبهه