فصلنامه تحقیقات آفات گیاهی
سال یکم شماره 1 (زمستان 1390)

زنبور Fopius carpomyiae (Silvestri) از خانواده براکنیده و زیرخانواده Opiinae پارازیتویید مگس میوه کنار (Carpomya vesuviana Costa) یکی از آفات کلیدی گونه های مختلف جنس کنار (spp. Ziziphus) در مناطق جنوبی ایران است. به منظور تعیین درصد پارازیتیسم این زنبور، تخم ها و لاروهای سنین مختلف و شفیره ی مگس میوه کنار از طبیعت جمع آوری شد. هر یک از مراحل زندگی حشره به طور جداگانه داخل ظروف تشتک پتری محتوی خاک نرم و دارای تهویه قرار داده شدند. سپس درصد پارازیتیسم آن ها در هر ماه تعیین شد. برخی از رفتارهای پارازیتوئید با قرار دادن زنبورهای بالغ درون لوله های آزمایشگاهی محتوی میوه های سالم و آفت زده و مشاهده مستقیم بررسی شد. همچنین با آزمایش آماری در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تیمار (نشستن زنبور روی میوه سالم، فقط رفتن به طرف میوه سالم، نشستن و جستجو روی میوه آفت زده و فقط رفتن به سمت میوه آفت زده) و 5 تکرار و با استفاده از دستگاه بوسنج چهار شاخه ای رفتار جستجوگری و پیدا کردن میزبان بررسی شد. دوره قبل از تخم گذاری زنبور F. carpomyiae، 6/1 ± 9 روز تعیین شد. لارو سن سوم پس از 2 ± 5 روز به شفیره تبدیل شد. دوره شفیرگی 2 ± 6 روز طول کشید. طول عمر حشرات نر و ماده به ترتیب 4 ± 15 و 5 ± 22 روز محاسبه شد. زنبور ماده F. carpomyiae دارای تخمریز بلند است که از آن برای رسیدن به میزبان های مخفی یا درون میوه استفاده می کند. مشاهده های مستقیم و بررسی های آماری نشان داد که ابتدا زنبور ماده با استفاده از مواد شیمیایی که احتمالا در هنگام تخم گذاری مگس میوه روی میوه کنار ترشح شده، به سمت میوه های آلوده به تخم و یا لارو مگس جلب می شود (05/0 >P، 3، 16df=، 37/4 F=) و شروع به حرکت و جستجو کرده، سپس لاروها و یا تخم درون میوه را پیدا کرده و با تخم ریز بلند خود پس از سوراخ کردن گوشت میوه یک عدد تخم، داخل بدن میزبان قرار داد. پارازیتویید پس از تغذیه کامل لارو میزبان و شفیره شدن در خاک از پوپاریوم مگس میزبان خارج شد. نمونه برداری های انجام شده نشان داد که توانایی پارازیتیسم این زنبور در ماه های مختلف سال از 7 درصد در بهمن ماه تا 6/49 درصد در آذر ماه متفاوت است. میانگین درصد پارازیتیسم سه ساله در منطقه سمل شهرستان دشتستان استان بوشهر 3/3±4/24 درصد محاسبه شد.

یک پارامتر مفید برای به دست آوردن تاثیر هم زمان رژیم غذایی و دما، شاخص تولیدProduct Index (PI) است. بنابراین برای تعیین بهترین شرایط برای پرورش انبوه کفشدوزک هایHippodamia variegata و Coccinella septempunctataاز نظر نوع طعمه و دما، شاخص تولید با سه طعمه، شته ی گندم Schizaphis graminum، شته ی مومی کلم Brevicoryne brassicae و شته ی جالیز Aphis gossypii محاسبه شد. هر کدام از تیمارهای رژیم غذایی در دو دمای 26 و 30 درجه سانتی گراد و دوره نوری 16:8 (تاریکی: روشنایی) و رطوبت نسبی 5±65 درصد مطالعه شدند. تعداد سنین لاروی در هر شش تیمار (دو دما و سه طعمه) 20 عدد لارو سن یک کفشدوزک بود که هر یک در ظرف پتری، با ابعاد 10×60 میلی متر قرار داده شد و با شته های (پوره های سن سوم) به دست آمده از گیاهان میزبان به طور روزانه تغذیه شدند. حشرات بالغ پرورش یافته در هر تیمار وزن شدند و با استفاده از فرمول که در آن PIdt: شاخص تولید بر اساس رژیم غذایی و دما، WT: وزن حشرات کامل بر حسب میلی گرم (mg)،T: دوره زمانی رشد ونمو لاروی (روز)، S: درصد بقا، شاخص تولید محاسبه شد. طول دوره لاروی در تیمارهای ذکر شده اختلاف معنی داری در کفشدوزک H.variegata نشان می دهد در حالی که در کفشدوزک هفت نقطه ای تیمارهای طعمه اختلاف معنی دار داشتند و در تیمار دما فقط در تیمار شته ی جالیز در دماهای مختلف اختلاف معنی دار را نشان دادند. وزن حشرات بالغ H. variegata به جز در یک مورد (تیمار شته ی مومی کلم) در سایر موارد با هم اختلاف معنی داری نشان دادند و در کفشدوزک هفت نقطه ای تمامی تیمارها اختلاف معنی داری داشتند. کوتاه ترین دوره لاروی در دو کفشدوزک در دمای 30 درجه ی سانتی گراد و هنگام تغذیه با شته ی جالیز و طولانی ترین دوره لاروی هنگام تغذیه با شته ی مومی کلم و در دمای 26 درجه ی سانتی گراد حاصل شد. بالاترین شاخص تولید در کفشدوزک های H. variegata و C. septempunctata به ترتیب به میزان 03/41 و 12/43 هنگام تغذیه از شته ی جالیز در دمای 30 درجه ی سانتی گراد و پایین ترین شاخص تولید به ترتیب به مقدار 01/12 و 31/17 در دمای 26 درجه ی سانتی گراد و هنگام تغذیه از شته ی مومی کلم بود.

کنه های خانواده های Macrochelidae و Pachylaelapidae در بالاراستهParasitiformes و بالاخانوادهEviphidoidea قرار دارند. این کنه ها بیشترکودزی و خاکزی بوده و دارای زندگی آزاد و جزء شکارگرهای مهم نماتودهای انگل گیاهی، تخم و لارو مگس ها بوده و اهمیت ویژه ای در کنترل بیولژیک آن ها دارند. به منظور بررسی گونه های کنه های خانواده های Macrochelidae و Pachylaelapidae در شرق استان گلستان، نمونه برداری به روش های معمول از خاک، کودهای دامی، کمپوست و هوموس طی سال 1388 انجام گرفت، در مجموع 2 جنس و 8 گونه متعلق به خانواده Macrochelidae و 2 جنس و 3 گونه متعلق به خانوادهPachylaelapidae جمع آوری و مورد شناسایی قرار گرفت. در بین آن ها یک گونه اولین گزارش از ایران است که با علامت (*) مشخص شده است. اسامی گونه ها به ترتیب خانواده و جنس به شرح زیر است: 1. Macrochelidae Vitzthum، 1930 Macrocheles glaber (Muller، 1860) M. merdarius (Berlese، 1889) M. subbadius (Berlese، 1904) M. robustulus (Berlese، 1904) M. muscaedomesticae (Scopoli، 1772) M. nr. peniculatus Berlese، 1918 Glyptholaspis confusa (Foa، 1900) G. americana (Berlese، 1888) 2. Pachylaelapidae Berlese، 1913 Pachylaelaps karawaiewi Berlese، 1921 P. grandis Koroleva، 1977 Olopachys compositus * Koroleva

کنه سخت Hyalomma anatolicum ناقل عوامل عفونت زای مهم حیوان و انسان است. این گونه فراوان ترین پراکندگی را در میان کنه های جنس هیالوما دارد. هیالوما آناتولیکوم ناقل بیماری انگلی حیوانی تیلریوز و بیماری ویروسی انسانی تب خونریزی دهنده کنگو کریمه در ایران است و در بیشتر مناطق کشور انتشار دارد. برخی صفات تاکسونومیک هیالوما آناتولیکوم در کلیدهای تشخیصی کنه های ایران معرفی شده، اما اندازه گیری نشده است. هدف از مطالعه حاضر شناسایی صفات مورفولوژیک با ارزش برای افتراق نمونه های نر هیالوما آناتولیکوم با سایر گونه های نزدیک به آن، با استفاده از روش های مورفومتریک است. نمونه های جمع آوری شده کنه در ابتدا با استفاده از چندین کلید شناسایی، به عنوان هیالوما آناتولیکوم تشخیص داده شدند. در مجموع نه صفت کمی و سه صفت کیفی اندازه گیری شدند. داده های به دست آمده با استفاده از SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند و در نهایت به وسیله ابزار ترسیم ماکروسکوپی از نمونه ها تصاویر قلمی تهیه شد. آزمون تحلیل واریانس یک طرفه اختلاف معنی داری را در بین بیشتر صفات کمی و نیز نواحی مورد مطالعه با یکدیگر نشان داد و تنها در پارامتر نسبت طول شیار جانبی به طول سپر بین نواحی مورد مطالعه اختلاف معنی داری دیده نشد. مشاهده پارامترهای کیفی، حضور و عدم حضور این صفات را در نمونه های مورد مطالعه مشخص کرد. دامنه و میزان تنوع کمی صفات مورفولوژیک هیالوما آناتولیکوم برای تشخیص صحیح و تهیه کلید شناسایی این گونه باید در مطالعات بعدی مد نظر قرار گیرند.

اثرات کشندگی و زیر کشندگی فنازاکوئین روی پارامترهای جدول زندگی Tetranychus urticae Koch در شرایط آزمایشگاهی بررسی شد. نتایج نشان داد که LC50 و LC30 فنازاکوئین روی کنه تارتن دو لکه ای بعد از 48 ساعت در معرض قرار گرفتن به ترتیب 101 و 2/60 پی پی ام است. در بررسی اثرات زیر کشندگی بعد از 48 ساعت در معرض قرار گرفتن با غلظت LC30، زنده مانی، تولید نتاج و طول عمر ماده های زنده مانده از تیمار تعیین شد. نتایج نشان داد که فنازاکوئین روی تولید نتاج افراد بالغ کاهش معنی داری ایجاد می کند. ارزیابی جدول زندگی نشان داد که نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm)، نرخ خالص تولید مثل (R0)، نرخ افزایش متناهی (λ)، میانگین طول یک نسل (T) در ماده های تیمار شده در مقایسه با شاهد کاهش معنی داری داشت. در حالی که زمان دو برابر شدن جمعیت (DT) افزایش معنی داری نشان نداد. نتایج این مطالعه می تواند به عنوان نقطه شروعی در تحقیقات بعدی جهت بهبود مدیریت جمعیت های T. urticae در نظر گرفته شود.

ترجیح طعمه ای، میزان باروری و طول عمر سن شکارگر Orius albidipennis Reuter روی چهار رژیم غذایی از جمله کنه تارتن دولکه ای همراه با گرده ذرت، کنه تارتن دولکه ای، تخم بید غلات همراه با گرده ذرت و تخم بید غلات در شرایط آزمایشگاهی (دمای 1 ± 25 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی) مورد مطالعه قرار گرفت. از برگ شمعدانی Pelargonium hortorum Roots به عنوان بستر تخم گذاری و تامین رطوبت استفاده شد. نتایج حاصل از تغذیه سن شکارگر از چهار رژیم غذایی نشان داد که حشرات نر و ماده سن شکارگر از کنه تارتن دو لکه ای همراه با گرده ذرت به طور معنی دار بیشتر از سایر غذاها تغذیه کردند. شاخص آلفای منلی به دست آمده از تغذیه سن شکارگر از چهار رژیم غذایی بیانگر ترجیح حشرات نر و ماده سن شکارگر به رژیم کنه تارتن دولکه ای همراه با گرده ذرت نسبت به سایر رژیم های غذایی بود. طول عمر حشرات ماده با تغذیه از تخم بید غلات همراه با گرده ذرت و تخم بید غلات به طور معنی دار بیشتر از طول عمر حشراتی بود که از کنه تارتن دولکه ای همراه با گرده ذرت و کنه تارتن دولکه ای تغذیه کردند. طول عمر حشرات نر با تغذیه از چهار رژیم غذایی دارای تفاوت معنی دار نبود. طول دوره تخم گذاری و میزان کل تخم گذاری با تغذیه از تخم بید غلات همراه با گرده ذرت به طور معنی دار بیشتر از مقادیر متناظر با تغذیه از سایر رژیم های غذایی بود. میانگین تخم گذاری روزانه با تغذیه از کنه تارتن دو لکه ای همراه با گرده ذرت و کنه تارتن دولکه ای به طور معنی دار بیشتر از میانگین تخم گذاری روزانه با تغذیه از تخم بید غلات همراه با گرده ذرت و تخم بید غلات بود. استفاده از گرده ذرت به عنوان مکمل غذایی باعث افزایش میزان باروری سن شکارگر شد و سن شکارگر رژیم های غذایی را ترجیح داد که با تغذیه از آن میزان تخم گذاری روزانه اش افزایش یافت.

Bacillus thuringiensisیک باکتری گرم مثبت، اسپورزا و خاکزی است که در سراسر جهان و در بیشتر شرایط آب و هوایی یافت می شود. به دلیل وجود ژن های vip و cry و cyt، این باکتری پروتئین هایی تولید می کند که به طور اختصاصی آفات مهم محصولات کشاورزی از جمله سخت بالپوشان، بالپولکداران، دوبالان و حتی نماتدها را آلوده و کنترل می کند. بدین منظور سمیت 25 جدایه بومی باکتری Bt جداسازی شده از خاک های زراعی شهرستان سلماس روی لارو و حشره کامل Tribolium castaneum مورد بررسی قرار گرفتند. جدایه های Bt بر اساس روش استات جداسازی شدند. ویژگی های مرفولوژیکی کریستال با استفاده از میکروسکوپ نوری مطالعه شد. براساس نتایج، 25 جدایه Bt جداسازی شد و 40 درصد جدایه ها دارای کریستال پروتئین دو هرمی بودند. در مرحله حشره کامل این آفت 40 درصد جدایه ها و در مرحله لاروی 8 درصد جدایه ها به ترتیب تلفاتی بیش از25% و 75% نشان دادند و بطور کلی نتایج نشان داد که باکتری تاثیر قابل توجهی روی لارو و حشره کامل حشرات مورد بررسی داشت.