نشریه مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات
سال چهاردهم شماره 4 (پیاپی 56، زمستان 1382)

آموزش ضمن خدمت کتابداری از مهم ترین عملکردهای مدیریت کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی ست. پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی دوره های کوتاه مدت حین خدمت کتابداری برگزار شده در مرکز آموزش کتابخانه ملی می پردازد. در این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی، دروس ارائه شده در دوره، کیفیت کلاس های آموزشی، منابع کتابخانه مرکز آموزش، برخورد مسئولان برگزاری دوره و ارائه خدمات رفاهی بررسی شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که کارآموزان از دروس فهرستنویسی، رده بندی و آشنایی با منابع مرجع بیشتر استقبال کردند.

تحقیق حاضر وضعیت نش را طی دهه 70 در استان یزد با تکیه بر آمارهای موجود بررسی می کند. ابزار تحقیق پرسشنامه، مصاحبه و استفاده از منابع آماری بود. به استثنای دو سال 1371 و 1375 رشد انتشارات در کل سیر صعودی را طی کرده است، ولی نسبت به کل کشور در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. از نظر موضوعی بیشتری عناوین در حوزه ادبیات و کمترین در حوزه هنر منتشر شده است و بیشتر ناشران از وضعیت و شرایط نشر رضایت داشته اند. در پایان پیشنهادهایی برای رفع مشکلات ارائه شده است.

در این مقاله با استفاده از روش پیمایشی، تاثیر جنسیت و دیگر ویژگی های جمعیت شناختی بر رضایت شغلی کتابداران 73 کتابخانه مرکزی دانشگاهی ایران برسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که زنان کتابدار به طور معناداری کمتر از مردان از شغل خود رضایت دارند و رضایت شغلی در میان کتابداران برحسب سن، میزان تحصیلات، سابقه اشتغال در حرفه کتابداری، نوع استخدام، میزان دریافتی ماهانه و اشتغال به امور مدیریتی و دیگر امور کتابخانه به طور معناداری متفاوت است.

مقاله حاضر ابتدا تعریفی مختصر از کتابخانه سنتی و دیجیتالی ارائه می دهد، سپس به بررسی چالش های تبدیل کتابخانه های سنتی به دیجیتالی می پردازد که عبارت است از: مسائل اقتصادی، حق مولف، مشکلات اولیه ناشی از طراحی فنی، روش های تبدیل منابع سنتی به دیجیتالی، مانعیت زبان، حفاظت منابع دیجیتالی، و همچنین حفاظت و امنیت آنها در شبکه.

کتابداران و کتابخانه ها در عصر حاضر باید نقش پل ارتباطی میان گذشته، حال و شاهراه های ورودی آینده را ایفا کنند. آنها با ایجاد ارتباطات فناورانه، شخصی و سازمانی می توانند در ایفای این نقش حساس موفق شوند. کتابداران در مواجه با چالش های تغییر محیط، می توانند با تکیه بر اصول پایه ای و سنتی کتابداری، محیط هایی جدید خلق نمایند و تحولات لازم را در کتابخانه ها ایجاد کنند. چنین تحولاتی در عصر حاضر برای کتابداران حرفه ای وظایفی جدید ایجاد می نماید که حسن عمل به آنها موجب ارتقاء کیفیت خدمات کتابخانه ای خواهد شد.

پیشرفت ها و تحولات پیش آمده در عرصه کتابداری و اطلاع رسانی و نیازهای فعلی کاربران، نسل جدیدی از کتابخانه ها را به وجود آورده که از آنها با عنوان کتابخانه های دیجیتالی یاد می شود. کتابخانه های دیجیتالی با توجه به الزامات، نیازها و شرایط ویژه خود، نیاز به کتابدارانی دارند که بتوانند در محیط دیجیتالی به فعالیت بپردازند. این کتابداران با نام کتابداران کتابخانه های دیجیتالی یا کتابداران دیجیتالی شناخته می شوند. کتابداران دیجیتالی متخصصان اطلاعات هستند که در زمینه سازماندهی اطلاعات دیجیتالی، همکاری با دیگر متخصصان، مدیریت منابع اطلاعاتی، پردازش اطلاعات، طراحی رابط های کتابخانه ای، راهنمای مراجعان و امور دیگر به فعالیت می پردازد. برای انجام بهینه وظایف و نقش ها، کتابداران باید توانایی ها، مهارت ها و ابزارهای لازم را داشته باشند. مقاله حاضر سعی دارد با اشاره به موارد یاد شده و مد نظر قرار دادن ویژگی های مختلف کتابدار دیجیتالی، وظایف و نقش های وی را تبیین کند و دید روشنی را در این باره ارائه دهد.

این مقاله درباره فهرست توصیفی تصاویر در کتاب های فارسی ست. قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن در مواردی با قواعد کتاب دستنامه فهرستنویسی توصیفی و روش به کار رفته در کتابشناسی ملی در فهرست توصیفی تصاویر، هماهنگی ندارد. این مقاله ضمن بررسی موارد ناهماهنگ، به یکدستی و هماهنگی کار تاکید می کند تا زمینه برای ماشینی کردن اطلاعات مربوط به تصاویر در مارک ایران آماده شود و پیشنهادهایی در این زمینه ارائه می دهد.

استفاده از شعر در بعضی متون علمی از جمله طب سنتی یادگیری را سریع تر و استفاده عموم مردم را از آن بیشتر می کند. به عبارت دیگر، شعر فارسی همچون نثر، توانایی خود را به عنوان زبان علمی در گذشته نشان داده است. در مقاله حاضر 71 اثر که در موضوع طب سنتی به شعر سروده شده و نویسنده این سطور توانسته است اطلاعاتی درباره آنها از منابع گوناگون به ویژه الذریعة پیدا کند، معرفی شده اند.

این مقاله از دیدگاه مدیریتی به تحولات جاری در حرفه کتابداری و اطلاع رسانی، به ویژه کاربرد گسترده فناور ی های جدید و چالش های پیش روی کتابداران برای ایجاد تحول در کتابخانه ها و همگان شدن با آن می پردازد. ایجاد تحول با استفاده از مدیریت دانش بحث اصلی مقاله است. ویژگی های جامعه کنونی، مشکلات آن، چالش های کتابخانه ها و روشی که مدیران می توانند برای چیره شدن بر چالش ها به کاربرند، دیگر مباحث مقاله است. در انتها پیشنهادهایی عملی برای به کارگیری مدیریت دانش در مدیریت کتابخانه ها، ارائه می شود.

یکی از راه های بازیابی اطلاعات تخصصی از شبکه جهانی وب استفاده از موتورهای جستجو و ابرموتورهای جستجوست. این مقاله به مطالعه مقایسه ای و ارزیابی عملکرد ابرموتورهای جستجو در بازیابی اطلاعات کتابداری و اطلاع رسانی می پردازد. 9 ابرموتور جستجو در این زمینه مقایسه می شوند و مشخص می شود که نتایج جستجوی این ابرموتورها یکسان نیست و در نهایت برای گروه های موضوعی متفاوت کتابداری و اطلاع رسانی، ابرموتور مناسب معرفی می شود.

توانمندی نظام آموزشی یک کشور در تربیت نیروی انسانی کارآمد، از عوامل موثر در پیشرفت آن کشور است. استفاده از فناوری اطلاعات برای فراگیری دانش و مهارت به عنصری ضروری در آموزش و پرورش تبدیل شده است. این مقاله ضمن بیان ضرورت و اهمیت فناوری اطلاعات، به اهداف و کاربردهای آن در نظام آموزشی (از مدرسه تا دانشگاه) و همچنین انواع آموزش با کمک پدیده فناوری اطلاعات و فرایند آن اشاره می کند. آموزش فناوری اطلاعات به معلمان و طرح های آموزش و پرورش در این زمینه و همچنین نقش آن در دانشگاه ها از دیگر مباحث این مقاله است.

دسترس پذیری، گستردگی موضوع و محتوای اینترنت و قابلیت های متعدد آن توجه محققان را به خود جلب کرده است. اما باعث سردرگمی کاربران هنگام استفاده از این رسانه می شود. کاربران بیشتر از ریزش کاذب، بازیابی موارد ناخواسته و مواردی از این قبیل گله مند هستند. برای حل این مسئله تلاش های گوناگونی شده که یکی از آنها تهیه وب نامه هاست. وب نامه ها انواع مختلفی دارند و به دلایل مختلفی تهیه می شوند. در این مقاله به اختصار انواع وب نامه و مباحث مربوط به آنها بررسی می شود و همچنین به صورت موردی، یک طرح تحقیقاتی در زمینه تهیه راهنمای الکترونیکی برای دروس کتابداری و اطلاع رسانی مرور می گردد. هدف این مقاله ارائه اطلاعات کلی درباره وب نامه ها و ذکر مثالی واقعی ست.

رابط کاربر قابلیت های استفاده از وب سایت ها و پایگاه های اطلاعاتی را افزایش می دهد، و در مسیریابی اطلاعات در این منابع اهمیتی ویژه دارد. این مقاله با چنین رویکردی به تعریف رابط کاربر، اهداف و انواع آن می پردازد و به دنبال آن عناصر و ویژگی های آن را از لحاظ ساختار، ظاهر و کاربران، همراه با نظرات صاحب نظران بیان می دارد.

اینترنت ابزار باارزشی ست که به فراگیران از راه دور امکان دسترسی به اطلاعات را می دهد. موتورهای جستجو متداول ترین ابزار جایابی اطلاعات مرتبط در اینترنت هستند، این مقاله به طور خلاصه چگونگی کار موتورهای جستجو. مقایسه موتورهای جستجو و معیارهای مفید در ارزیابی کیفیت صفحات وب را بررسی می کند و نشان می دهد که در دقت موتورهای جستجو تفاوت های آماری وجود دارد و به رتبه بندی بالای آلتاویستا در چندین مطالعه اشاره می کند. آموزش دادن به فراگیران از راه دور درباره اینکه چگونه موتور جستجو را به کار برند و چگونه نتایج را ارزیابی کنند، به آنها اجازه خواهد داد که به اطلاعات مرتبط دست پیدا کنند در حالی که از کیفیت مطلوب آن اطمینان دارند.

این مقاله بررسی کلی گرایش های جاری تحقیقات دیجیتالی است که عناوین زیر را در بر می گیرد: ساختمان کتابخانه دیجیتالی، نظام ها، ابزارها و فناوری ها؛ فنون و مجموعه های دیجیتالی، فراداده ها،قابلیت استفاده، استانداردها، نظام های سازماندهی دانش، کاربران و کاربرد پذیری، مسائل حقوقی، سازمانی، اقتصادی و اجتماعی در کتابخانه های دیجیتالی.

این مقاله به کتابداری نوین؛ انجمن های کتابداری و کتابداران؛ سیاستگذاری های کتابخانه ها؛ انواع کتابخانه و وظایف هر کدام؛ آموزش کتابداری؛ فعالیت ها و خدمات گوناگون در کتابخانه ها از جمله فهرستنویسی تعاونی، فهرستنویسی ماشین خوان، امانت بین کتابخانه ای، رقومی کردن، احداث ساختمان های استاندارد برای کتابخانه ها؛ و تاسیس کتابخانه های جدید در آلمان؛ پس از اتحاد دو آلمان می پردازد و ضمن بررسی روند تحول و تغییر، نگاهی نیز به آینده دارد.

مجلاتی که به شیوه کاملا الکترونیکی منتشر می شوند، نشانگر نوآوری در راه های مبادله اطلاعات علمی در جامعه تحقیق هستند. اهمیت خاص موضوع در ناپایداری مواد در شکل های الکترونیکی و استفاده خلاقانه از آنهاست. جا افتادن مجلات صرفا الکترونیکی در نظام های اطلاع رسانی علمی، نمایه شدن آنها در مراکز مهم نمایه سازی، ظهورشان در فهرست های کتابخانه ای و استفاده شدن آنها توسط دیگر محققان به گذشت زمان نیاز دارد. این مقاله، پیمایشی درباره جایگاه فعلی مجلات صرفا الکترونیکی در نظام اطلاع رسانی ست.

این مقاله، در مقطعی که گسترش سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده ای را در بسیاری از کشورها پدید آورده است، و همچنین محدودیت های مالی بقای کتابخانه ها را تهدید می کند، از جنبه های مختلف به بررسی آینده کتابخانه های ملی می پردازد. این جنبه ها عبارتند از: قانونگذاری، مدیریت، امور مالی، ساختمان ها، فناوری اطلاعات، کارکردها، مراجعه کنندگان و در نهایت تولیدات و خدمات. موقعیت افریقای جنوبی در سایه طرح ادغام دو کتابخانه ملی، کتابخانه افریقای جنوبی و کتابخانه های ایالتی، برای تشکیل کتابخانه ملی افریقا جنوبی بررسی می شود. همچنین راهبردهایی برای موقعیت آینده و نقش این کتابخانه تعیین می شود.

مقاله حاضر ضرورت وجود مدیریت دانش و مشکلات ناشی از نبود مدیریت دانش در سازمان ها را مطرح می کند. در ضمن به تعریف راهبرد دانش و بیان اهمیت تصمیمات راهبردی و نقش آنها در زندگی انسان می پردازد. همچنین محدوده مدیریت دانش و طرح های ذهنی این نوع مدیریت و ارتباط اجزای آن با یکدیگر در جهت تحقق اهداف سازمان، ارائه می گردد. الگوی این فرایند با استفاده از اهداف طرح های دانش ارائه شده است. در نهایت نتیجه گرفته می شود که مدیریت دانش در تکامل است و هر سازمان برای رسیدن به اهداف مورد نظرش نیاز به ارائه طرح های دانش دارد.