پژوهش نامه تربیت تبلیغی
پیش شماره 1 (پاییز 1391)

حضرت زینب(س) از چهره های برجسته علمی و تربیتی جهان اسلام است. نقش آموزشی، تربیتی و تدابیر سیاسی- اجتماعی ایشان در طول تاریخ مورد توجه مردم، در زمان آن حضرت و آیندگان بوده است. هدف این مقاله بررسی مبانی، عملکردها و روش های تربیتی بانوی جهان اسلام حضرت زینب(س) است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است که با جمع آوری اطلاعات مربوط به زندگی حضرت زینب(س) به ویژه محتوای بیانات آن حضرت،-به عنوان یک مربی برجسته- به بررسی وتحلیل آنها پرداخته شده است. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می دهد که مبانی نظری عملکردهای تربیتی حضرت زینب(س) شامل: توانمندی عقلانی درسطح عالی، بهره مندی از علوم الهی، تعلم شایسته از اولیای دین، مطالعه قرآن وحدیث، اندوخته های تربیتی، تجربه های آموزگاری، مقام عبودیت وجایگاه شخصیتی و اخلاقی آن حضرت در صبوری ومقاومت، شجاعت وشهامت، مسئولیت پذیری سیاسی- اجتماعی، عملی کردن عواطف انسانی و توانمندی به کارگیری روش های مناسب در شرایط مختلف در تعلیم وتربیت است.

مهم ترین عامل بی اخلاقی ها، جهالت است؛ از این رو وظیفه عمده مبلغین دینی، معرفت بخشی و هدایت بشر به سمت رفتارهایی عقلانی است که در این مقاله از آن به «تربیت عقلانی» تعبیر شده است. رفتارهای انسان های رشد نایافته غالبا در سطح احساسی و به دور از عقلانیت انجام می شود و بهترین مبلغان دینی آنهایی هستند که رفتارهای انسان ها را به سمت سطح عقلانی سوق دهند. این مقاله بر آن است تا نشان دهد مهم ترین وظیفه مبلغین دینی هدایت رفتار فردی و اجتماعی ازسطح احساسی به سطح عقلانی است. روش این مقاله توصیفی_تحلیلی بوده و در برخی موارد از آیات و روایات به عنوان موید بهره برده است.

الگو و اسوه از مفاهیم مهم و پرکاربرد در حیطه روانشناسی، تربیت و تبلیغ می باشند. انسانها و جوامع، از طریق الگوها هویت خویش را می یابند و آن را تقویت می کنند و ارزشهای مختلف را از طریق آنها در خود نهادینه می سازند. اسوه ها نیز در قلمرو دین و آیین با فضایل و کمالات خویش، کام عطشناک انسان کمالجو و فضیلت خواه را سیراب می نمایند.
فرآیند الگوپذیری انسان از طریق تقلید آگاهانه صورت می گیرد و حس قهرمان جویی آن را تقویت می کند. از جمله کارکردهای الگو در تربیت عبارتند از: ترازوی سنجش رفتار، راهیابی از طریق الگوها، سنجش نارسایی ها و نواقص. روش الگویی در میان نظریه های رشد بویژه در نظریه یادگیری اجتماعی جایگاهی برجسته دارد.
در میان روش های تبلیغ دینی نیز، روش معرفی اسوه ها جایگاه موثری دارد که در این نوشتار ضمن اشاره به روش های مهم تبلیغ، روش اسوه نمایی هم از ابعاد مختلف بررسی و اشارات قرآن به آن مورد بررسی قرار گرفته است.

بی توجهی مربیان به مراحل رشد، ریشه اغلب آسیب ها در تربیت دینی است؛ زیرا مربیان بدون توجه به مراحل رشد، با شتاب زدگی هر مطلبی را به هرکس و در هر شرایط و سنی منتقل می کنند. در این مقاله نگارنده ابتدا به منابع اسلامی همچون مکارم الاخلاق، نهج البلاغه و احادیث معصومین(ع) به ویژه حدیث پیامبر اکرم(ص) درخصوص مراحل تربیت دینی پرداخته است.
رشد هوش و مراحل آن از نگاه پیاژه 1.مرحله حسی- حرکتی از تولد تا 2 سالگی 2.مرحله پیش عملیاتی شامل پیش تصویری از 2 تا 4 سالگی و تفکر شهودی از 4 تا 7 سالگی و...
نظریه رشد دینی پیاژه و مراحل مختلف آن1.ساخته پنداری اساطیری از 4 تا 7 سالگی 2.- ساخته پنداری فنی از 7 تا 10 سالگی و...
مراحل رشد دینی هارمز1.دوره دینی داستان پریان از3 تا 6 سالگی 2.دوره واقعی 7 تا 12 سالگی و...
و گلدمن1.مراحل رشد دینی به دوره های ماقبل تفکر مذهبی از 7 تا 8 سالگی 2.و دوره تفکر مذهبی ناقص اول از 7 تا 9 سالگی و...
از جمله مباحث مطرح شدهدر این مقاله است. در ادامه نیز محورهای آسیب شناختی تربیت دینی و راهکارهایی موثر در تربیت دینی از جمله مرحله آماده سازی مخاطب، مرحله عرضه کردن یا ارائه پیام و... مورد بررسی قرار گرفته است.

هنر و دین از مقوله هایی هستند که از آغاز آفرینش انسان تاکنون، همگام با یکدیگر، حیات و هستی بشر را درنوردیده اند. این پیوستگی دین و هنر، ریشه در پنهان جان و عمق هستی انسان و جهان دارند و با گوش دل می توان راز «فطره الله التی فطر الناس علی ها» را از آنها بازشنید. بنابراین همچنان که دین، مقدس و متعالی است، هنر نیز ریشه در قداست ها و تعالی جویی های انسان دارد و همان سان که «دیانت» بدون دستگیری پیامبران به کژی و کاستی می گراید، «هنرمندی» نیز بدون راهنمایی خدای هنر و هستی به بیراهه می رود. از سوی دیگر ادبیات و هنرهای ادبی از دیرباز، یکی از مهم ترین و متداول ترین شاخه های هنر به شمار می آمده اند و حتی با ظهور هنرهای جدید، هنوز هم از رونق نیفتاده اند. یکی از مصادیق بارز هنرهای ادبی، قصه است. قصه همواره منعکس کننده دیدگاه انسان درباره جهان و عوامل ناشناخته پیرامون او و همچنین وسیله انتقال و آموزش آداب و سنن، اعتقادات و تاریخ یک نسل به نسل های دیگر بوده است. با قصه نه تنها می توان انسان را با میراث فرهنگی و آداب جامعه خود و جهان آشنا ساخت و قدرت تفکر او را پرورش داد، بلکه می توان زمینه خود سازی و جامعه سازی را در او برانگیخت. بنابراین این مقاله به بررسی تاثیر تربیتی قصه های قرآنی بر کودکان، همچنین اهمیت قصه را در تربیت آنان مورد توجه قرار داده است. نامانوس بودن آموزش مفاهیم دینی با ذهن کودک، ارائه الگوهای دینی به کودک، ایجاد محبت نسبت به شخصیت های دینی، تهذیب اخلاق و عبرت آموزی و...از جمله تاثیراتی هستند که قصه ها در کودکان ایجاد می کنند.