نشریه جستارهای نوین ادبی
سال سی و ششم شماره 3 (پیاپی 142، پاییز 1382)

در قلمرو حروف اضافه، زبان متون نثر کهن فارسی از زبان نثر ادبی معاصر، کاملا متمایز است و از یکدیگر باز شناخته می شوند و این امر، نتیجه تحول زبان فارسی در چند قرن زندگی خود می باشد. آنچه موجب این تمایز گردیده عبارت است از: 1- برخی تکنواژهای نحوی که در زبان متون نثر کهن فارسی به عنوان حرف اضافه مورد استفاده قرار گرفته است یا در زبان نثر ادبی معاصر کاربردی ندارد و یا بهندرت در نقش حروف اضافه قار می گیرد؛ 2- استعمال یک حرف اضافه با گونه های مختلف آن؛ مانند«با» که شامل گونه های: «ابا»، «با» و «وا» می باشد. ...

یکی از جنبه های ارزشی متون قدیم، به ویژه ترجمه ها و تفسیرهای کهن که در این جا منظور نظر ما هستند، خصایص زبان شناختی آنهاست. علت توجه ما به تفاسیر کهن فارسی و گزینش آنها برای این جستار، ویژگی های زبانی و از جمله گویشی بودن میزان قابل توجهی از واژگان این تفاسیر است. هرمفسر، تحت تاثیر گویش زاد بوم خویش، تعدادی از عناصر و لغات محلی را در بطن متن نشانده است. بدیهی است که این واژه ها به صورت گزینشی و تعمدی به کار گرفته نشده، بلکه به گونه ای غریزی و ناخودآگاه از توانش زبانی او بر آمده است. ...

در این مقاله: 1- ضمن تعریف، متمم فعل بیان شده است که بعضی از افعال، چه لازم و چه متعدی، به یک جزء دیگر نیازمند هستند که آن جزء با حرف اضافه اختصاصی می آید. که این جزء متمم فعل نامیده می شود؛ 2- به نقد و بررسی متمم فعل در کتب دستو از گذشته تا امروز پرداخته شده است؛ 3- متمم فعل در تاریخ جهانگشای جوینی مورد بررسی قرار گرفته و نتایج زیر به دست آمده است: الف - متمم فعل با حروف اضافه «از»، «بر»، «به» و «در» هم با فعل لازم هم با فعل متعدی آمده است؛ ...

یکی از مباحث هر زبان، نحوه منفی ساختن در سطوح مختلف - جمله، گروه، واژه و تکواژ است و در این مورد، هر زبان ویژگی های خود را دارد. در زبان فارسی، تا آن جا که نگارنده می داند، در این باره کاری انجام نگرفته است؛ البته در دستورهای زبان فارسی اشاره ای مختصر به منفی سازی فعل شده است، ولی نه جامع است و نه دقیق. در این گفتار، مسائل مربوط به منفی سازی در زبان فارسی بررسی می شود.

در زبان فارسی، قاعده تضعیف، همخوان سایشی /v/ را به ناسوده {w} تبدیل می کند. این فرآیند، زمانی اتفاق می افتد که همخوان /v/ در پایانه هجا بعد از وا که /a/ قرار گیرد. همچنین فرآیند مذکور، خود درون داد قاعده دیگری واقع می شود که وا که /a/ را به وا که {o} تبدیل می کند. برای مثال، ستاک «رو» /rav/ در فعل می روم /mi-rav-am/ تغییر نمی کند، اما در وجه امری «برو» {bo-row} قاعده ضعیف به کار رفته است. ...

نگارنده در این مقاله سعی دارد نقش روی جلد قلمدان را در بوف کور صادق هدایت در قالب نقد اسطوره ای مورد بررسی قرار دهد. در این داستان هنرمند نقاش که راوی داستان نیز هست، نقشی را روی جلد قلمدان تصویر می کند که انعکاسی از نا خودآگاه جمعی خود اوست. این تصویر؛ از این منظر دامنه ارجاعی وسیعی را برای نقاشی فراهم می آورد و آن را از تصویری ساده به نقشی جهانی و اساطیری تبدیل می کند. در این نوشتار، نقش کهن الگوهایی اصلی این تصویر (زن، پیرمرد، گل نیلوفر، درخت سرو و جوی) و نمادهای مرتبط با آنها (پستو، شراب، مار و مرگ) به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفته است.

در این مقاله به بررسی سیر تحول شخصیت شاعری اخوان می پردازیم. ابتدا برخی مفاهیم کلیدی، مثل شخصیت شاعری و شخصیت تاریخی را تعریف کرده ایم و سپس به بررسی اشعار اخوان پرداخته ایم. سیر تطور شخصیت اخوان در آثارش از شاعری فردگرا و سنت گرا آغاز شده (دوره اول) و در ادامه به شاعری اجتماعی، امیدوار و مبارز می رسد (دوره دوم). در دوره سوم تکوین شخصیت شاعریش، او شاعری است معترض، پرخاشگر، نالان و گریان. در مرحله چهارم، شاعری می بینیم گرفتار یاس اجتماعی و پناه برده به خوش باشی های تخدیری و سرانجام در مرحله پنجم با شاعری مواجه می شویم که پس از گذر از دوره یاس اجتماعی، گرفتار یاس فلسفی شده و به گذشته، حال و آینده خد با تردید می نگرد.

در بسیاری از کتب بلاغی جدید به پیروزی از گذشتگان بحثی با عنوان استعاره «وفاقیه و عنادیه» مطرح شده که هدف آن بیان «استعاره تهکمیه و استعاره تملیحیه» است و برای هر یک تعاریف و مثالهایی نیز ذکر شده که گاهی بین تعاریف و مثالها سازگاری وجود ندارد. آنچه در برخی از کتابهای بلاغی درباره برخی از استعاره ها از جمله «استعاره عنادیه» آمده بر مبنای تشبیه نیست؛ یعنی نمی توان اساسا با واژه ای که مستعار نامیده اند تشبیهی ساخت و آن را یک طرف تشبیه قرارداد در نتیجه جامع یا وجه شبهی نیز در میان نخواهد بود تا عکس آن برای طنز با تمسخر به کار گرفته شود. ...

ابوالفرج اصفهانی (184-356 ه) از چهره های شناخته شده و مطرح در تاریخ علم و ادبیات عرب است. نام او تداعی بخش مجموعه بیست و چهار جلدی کتاب الاغانی است که به گفته خودش در تدوین و تالیف آن نیم قرن رنج برده است. اگر چه ابوالفرج به عنو ان «ناقد» و این دایر؟ة المعارف وی به عنوان «کتاب نقد» شهرت ندارند، اما این اثر گرانبها، آکنده از مباحث نغز و شیرین نقدی است. در این مقاله سعی شده به معرفی جنبه جدیدی از شخصیت ادبی ابوالفرج یعنی نقادی وی پرداخته شود.

بدون شک بزرگترین شخصیت تاریخ جهان عرب پیامبر اکرم (ص) است. اگر نام «پیامبر» و واژه «شعر» را به عنوان یکی از تجلیات ادب - در دو راس مثلثی قرار دهیم، بدون تردید راس سوم این مثلث را نام حسان بن ثالث انصاری پر خواهد کرد. در تاریخ ادبیات عرب، نام وی با نام پیامبر گره خورده است. در ادبیات ما نیز علاوه بر حضور فرهنگ اسلامی و تجلی ستایش پیامبر، خاقانی شروانی چکامه های بسیاری از دیوان خود را به مدح رسول اکرم (ص) اختصاص داده است و خود را «نائب حسان» «ثانی حسان» و «حسان عجم» خوانده است. ...

بسیاری از ناقدان بر این باورند که شعر جاهلی عربی، نمونه متکاملی از صیاغت قصیده عربی و توافر عناصر شعری است و اصحاب معلقات، حاملان این پرچم و زهیر، حکیم آنهاست. درباره مهارت فنی و طرز اندیشه زهیر، بررسی جنبه های متعددی از شخصیت وی از خلال اغراض متعدد شعر او ضروری است. برای دست یافتن به این هدف، ارائه نمونه هایی از شعرش ما را در رسیدن به یک نتیجه منطقی یاری می نماید و آن اعتراف به این واقعیت است که زهیر در عباراتش، شاعر جمال است و در حکمت و اندیشه اش، شاعر حقیقت و در دعوتش به صلح و دوستی، شاعر خیر و محبت.

خاندان میکالی، از معدود خاندانهای مشهور نیشابور بودند که در طول پیش از دو قرن، یعنی از اواخر قرن سوم تا میانه قرن پنجم، در امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خراسان، نقشی ویژه برعهده داشتند. ابوالفضل عبیدالله بن احمد میکالی، یکی از اعضای این خانواده، بلکه مشهورترین ایشان است که ثعالبی، نویسنده، ناقد و شاعر برجسته معاصر وی، بیش از دیگران به او پرداخته است. با توجه به این که، بررسی حیات ادبی ابوالفضل از زوایای گوناگون، از توان یک مقاله خارج است، بر آن شدیم تا او را تنها از دریچه نگاه ثعالبی و دیگر ادبای معاصرش بنگریم و به ادب دوستان بنمایانیم.

در این مقاله، ضمن توصیف توانایی هنری در مرحله تکرار الفا توجه اصلی به فرآیند تکرار در دیگر حوزه های زبانی همچون تکرار در سطح نحوی زبان (ساختهای متوازی) معطوف می شود. پر واضح است که راز اصلی ابداع و هنر خلقت گری ادبی در همین تکرارها نهفته است. توازی و تقارن در یک اثر ادبی را می توان در چهارچوب یکی از فرآیندهای زبانشناختی زیر مدنظر قرار دارد: 1- ساخت سازگاری (وجهی)(Mood structure)...