فهرست مطالب

فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان
پیاپی 4 (بهار و تابستان 1386)

  • تاریخ انتشار: 1386/02/02
  • تعداد عناوین: 9
|
  • زینب احراری، منیره رضایی صفحه 1
    قدیمی ترین تاریخ ملل، تاریخ پزشکی است و بدون شک استفاده از روش های درمانی به قبل از تدوین تاریخ بر می گردد و دیرینه ای برابر با زمان پیدایش انسان دارد. کشور ایران نیز با سوابق ممتد، افزون بر بیش از یک هزار سال در طب سنتی و گیاه درمانی، با توجه به شرایط متفاوت آب و هوایی، یکی از معدود سرزمین های جهان است که گیاهان دارویی متفاوت به صورت بومی در آن یافت می شود. به همین قیاس، سابقه طب سنتی در بیرجند، نیز از قدمت برخوردار بوده و چنانکه هرودوت می نویسد به دوره هخامنشیان بر می گردد که درمان با شیوه های سنتی و بومی معمول بوده است. در این مقاله ضمن بیان تاریخچه طب، مفاهیم و روش های درمان و بیماری های متعهد در طب سنتی در منطقه بیرجند به معرفی برخی ازگیاهان دارویی پرداخته شده، علاوه بر داروها از اعتقادت (مذهبی و غیر مذهبی) تلقینات روحی بیماران، (دعادرمانی، صدقه و نذر و مهره ها) سخن به میان آمده است.
    کلیدواژگان: دعادرمانی، طب سنتی، طب گیاهی، بیماری ها، درمان سنتی، باورهای عامیانه
  • هادی پور شافعی صفحه 28
    انسان و فرهنگ همراه و همزاد یکدیگرند. این همراهی، ضمن اهمیت،از پیچیدگی های بسیاری برخوردار است. اما با امری پیچیده، ساده انگارانه برخورد می شود بخشی از این ساده نگری، ناشی ازساده تصویر نمودن نقش فرهنگ و نادیده گرفت قدرت فرهنگ و نیز بخشی دیگر ناشی ازنوع روش ها وابزاری است که برای شناخت فرهنگ مورد استفاده قرار می گیرد.
    این مقاله کوششی است تا نشان دهدکه فرهنگ اعم از فرهنگ عمومی و فرهنگ سازمانی، ضمن آنکه با یکدیگر متفاوت است، وجوه مشترکی دارد. ازجمله آن که هردو،موضوعی پیچیده وعمیق است،معانی و ویژگی های آن متعددو دارای لایه های گوناگون است که سه لایه «رفتارها»، «ارزش ها»و«مفروضات اساسی» مورد بررسی قرار گرفته است که با شناخت و تفسیر درست آن، می توان به طور نسبی ازقدرت پنهان فرهنگ آگاه شد و به نقش تاثیر گذار آن بر زندگی اجتماعی و نیز سازمانی پی برد. با چنین شناختی است که می توان ازتوان شگرف فرهنگ در توسعه منطقه با توجه به معیارهای ده گانه بیان شده وبا استناد به راهبردهای پژوهشی و مطالعات کیفی، بحث وآن را مورداستفاده قرار داد.
    کلیدواژگان: فرهنگ، فرهنگ عمومی، فرهنگ سازمانی، رفتار ارزش ها، مفروضات اساسی
  • زهرا حامدی صفحه 47
    از آنجائی که نهاد تعلیم و تربیت در تمامی جوامع دارای اهمیت فراوان است و ارتباط آن با توسعه و پیشرفت بر همگان آشکار است در این مقاله سعی شده است به بررسی تقابل سنت و مدرنیسم در جامعه ایران عصر مشروطه با ارائه نمودهای فرهنگی این تقابل و به ویژه با تکیه بر موانع زنان در تاسیس مدارس نوین دخترانه پرداخته شود و هدف از بیان این مطالب، این است که علیرغم بهره گیری ایران عصر قاجار از دست آوردهای نوین غرب به دلیل عدم بستر سازی فرهنگی و عدم اتکاء به سنت های صحیح که معضلات عدیده ای در امر آموزش به ویژه آموزش زنان بوجود آورد، مواجه گشت. بدون شک برخورداری از دست آوردها با ایجاد شرایط و بسترهای فرهنگی، راه تسهیل آموزش را سرعت و عمق بیشتری می بخشید.
    کلیدواژگان: زنان، مدارس جدید، مشروطیت
  • مهدی خانی زاده صفحه 55
    مهمترین، برجسته ترین، موثر ترین و مفید ترین حادثه ای که بعد از مشروطیت در کشور صورت گرفت افتتاح مدارس جدید بود. پیش از گشایش این مدارس، سیستم آموزشی کشور سنتی و مکتبخانه ای بود و در کنار آن هم مدارس قدیمی علوم دینی هم فعالیت داشتند. جنوب خراسان هم از تاثیرات انقلاب مشروطه هم بی نصیب نماند و اولین مدرسه جدید به نام مدرسه شوکتیه در ذی الحجه 1325 قمری به وسیله محمد ابراهیم خان علم مشهور به شوکت الملک ابتدا در بیرجند وسپس در دیگر نواحی قائنات تاسیس شد. مدرسه مذکور اولین مدرسه ای بود که در استان خراسان و به یک تعبیر در شرق ایران به وجود آمد. در این مقاله سعی بر آن شده تا ضمن آشنایی خوانندگان با نحوه شکل گیری توسعه و شیوه اداره مدارس شوکتیه بیرجند، عواملی که در به وجود آمدن آن هم نقش داشته بررسی شود. روش کاری این مقاله کتابخانه ای و اسنادی است و بیشترین اطلاعات و مطالب آن برگرفته از اسناد موجود در آرشیو مدیریت امور اسناد در مطبوعات کتابخانه ی مرکزی آستان قدس می باشد.
    کلیدواژگان: مشروطه - مکتب خانه - مدارس جدید - شوکتیه - امتحانات، مراسم - مدیر، ناظم، معلم - شوکت الملک
  • غلامرضا سرمد صفحه 74
    درمقاله حاضر ضمن بررسی برخی ازسروده ها،ضرب المثلهاودوبیتی های عامیانه بیرجندی وبا نگاهی گذرابه مضامین افسانه های این خطه چشم اندازی ازنگرشهای مردم این منطقه را درباره دنیاوآخرت ترسیم نموده ودرضمن ازعوامل موثردرشکل گیری نگرشهای مردم درزمینه دنیاوآخرت سخن گفته ایم دراین بررسی شاهد دونوع نگرش یکی مقطعی ودیگری نگرشهای پایداروهمیشگی درباره دنیاوآخرت بوده ایم. نگرشهای مقطعی که شاخصه های آن یاس، ناامیدی، بی اعتمادی به دنیابوده ناشی ازرخدادهای تاریخی حملات اقوام مهاجم وبروز حوادث طبیعی چون زلزله، بیماری های صعب العلاج و...است اما نگرشهای نوع دوم (همیشگی)برخاسته از بافت فرهنگی، مذهبی وسنت مداری این منطقه است. شاخصه مهم این دیدگاه دنیاگرایی مثبت واعتقاد به حیات اخروی است.
    کلیدواژگان: بیرجند، دنیا، آخرت، خراسان جنوبی
  • مفید شاطری صفحه 87
    وقف از سنت های مرضیه اسلامی دارای کارکردهای متنوع و گوناگون در جامعه می باشد. یکی از کارکردهای وقف از گذشته تاکنون حمایت از طبقات کم درآمد و فقیر جامعه بوده که یکی از مصادیق آن افطاری روزه دارن در ماه مبارک رمضان می باشد. در این مقاله به کمک اسناد وقفی، موقوفاتی در شهرستان های بیرجند، سربیشه و درمیان که به این موضوع اختصاص یافته معرفی و ویژگی های آن بررسی شده است نتایج بررسی نشان می دهد که در محدوده زمانی 1209 هجری قمری تا 1405 تعداد 21 موقوفه درآمد تمام یا بخشی از رقبات وقفی به موضوع افطاری روزه داران اختصاص یافته است.
    کلیدواژگان: وقف، افطار روزه داران، بیرجند، سربیشه، درمیان
  • جواد میکانیکی صفحه 120
    روند روبه رشد شهرنشینی در دهه های اخیر همگام با مهاجرتهای شدید روستایی و همزمان با سیر تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از مهمترین عوامل ایجاد الگوی نامتوازن نظام شهری در کل کشور و استان خراسان جنوبی است. گرایش به شهرنشینی در استان از روند حاکم بر کل کشور تبعیت می کند، عوامل مذکور باعث توزیع نامتعادل و نامتوازن الگوی سیستم و شبکه شهری گردیده است و منجر به بروز نابرابری های شدید منطقه ای شده است. در صورتی که پخشایش و عملکرد سلسله مراتبی کانونهای شهری از قاعده علمی تبعیت کند می تواند باعث توسعه و توازن فضایی و مالا رشد و توسعه پایدار گردد، وجود شبکه شهری پویا و متعادل نمود بارز چنین وضعیتی است. در این مقاله سعی براین است تا ضمن تبیین وضعیت موجود و تعیین جایگاه شهرهای خراسان جنوبی در نظام شهری استان مناسب ترین راه حل ممکن برای متعادل سازی توزیع فضایی جمعیتی در نظام شهری پیشنهادگردد.
    کلیدواژگان: نظام شهری، سلسله مراتب شهری، مرتبه - اندازه، خراسان جنوبی
  • اکرم ناصری صفحه 134
    ذخایر فرهنگ عامه (فولکلور)، در استان پهناور خراسان به سبب وجود اقوام مختلف که هر یک دارای افکار و آداب و رسوم و ضرب المثل های خاصی هستند بسیار غنی می باشد. به طور کلی فرهنگ عامه ی اقوام خراسان ذخیره گران قدری است که از فکر و اخلاق و اعتقاد گذشتگان سرچشمه گرفته است بطوریکه حتی امروزه نیز این فرهنگ بر زندگی مردمان این مناطق حاکم است و جزو آداب و رسوم هر یک از آنان محسوب می شود. ضرب المثل ها به صورت کنایه به یقین مطالبی را بیان می کنند که گزیده ای است ناب و پرمعنی. کنایه در حقیقت همان پوشیده سخن گفتن است، هر ضرب المثل دارای دو معنی یا بیشتر است که جهات گوناگونی را در بر می گیرد. اکثر ضرب المثل ها حاکی از وقایع تاریخی و حالات روحی مردم می باشد که خود ممکن است جنبه های ادبی، اقتصادی و تمثیلی داشته باشد. نثر ضرب المثل ها، نثری مسجع و آهنگین است که هر قوم و ملتی با گویش شیرین محلی خود آن را به کار برده اند. در این نوشتار تلاش شده است که مثل ها با گویش عامیانه که در میان مردم منطقه خوسف معمول است، از منظر دلالت های اجتماعی و روانشناسانه مورد بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: ضرب المثل، فرهنگ عامه، خراسان جنوبی، خوسف
  • مرادعلی واعظی صفحه 167
    ابن حسام در قرن نهم هجری در روستای خوسف - که اینک شهری است در نزدیکی بیرجند - به دنیا آمد و مزار او زیارتگه اهل دل است. اگر چه همه شاعران مسلمان اشعاری در نعت رسول (ص) و حمد خدای بزرگ سروده اند ولی کسانی که به طور جدی به مسائل مذهبی پرداخته اند خیلی اندکند: ناصر خسرو قبادیانی، مولوی، سعدی، عطار و.... ابن حسام اولین شاعری است که بیش از 95 درصد اشعارش اختصاص به موضوعات مذهبی دارد: تاریخ اسلام، زندگی پیامبر اکرم (ص)، بزرگان صدراسلام که در زمان پیامبر اکرم (ص) زیسته اند، دلایل نبوت حضرت ختمی مرتبت، مدح و منقبت و موالید رسول اکرم (ص) و امام علی (ع)، حضرت فاطمه (س) و ائمه معصومین (ع). ابن حسام زندگی ساده روستایی را برگزیده بود و از طریق کشاورزی گذران عمر می کرد و از نظر مالی به گونه ای بود که گاه برای کاغذ و نوشت افزار با تنگنا مواجه شده است و بارها از نابرابری ها و ستمهای جامعه شکوه سر داده است او بعضا اشعارش را بر دسته بیل نوشته است. وی بدون هیچ چشمداشتی، شعر گفته و از روی سوز و گداز و عشق به خدا و قرآن و پیامبر اعظم (ص) و ائمه معصومین، با مردم زیسته و برای آنها و باورهایشان شعر گفته و با پرهیزگاری، زندگی سالمی داشته است و با درباریان و دربارها هرگز کاری نداشته، مگر این گهگاه انتقادهای تندی از عملکرد آنها کرده است.
    کلیدواژگان: شعر قرن نهم، شعر حماسه دینی، شعر مذهبی
|
  • Zinat Ahrari, Monireh Rezai Page 1
    The history of medicine is one of the most ancient histories of the nations and using curing methods undoubtedly precedes the compilation of history and is as old as the man’s genesis. Due to having different climates, Iran has a history of more than thousand years in traditional medicine and plant therapy; and different medical plants are available all over the country. Traditional medicine has a long history in Birjand as well and dates back to Achaemenians as Herodotus states. While presenting the history of medicine, the present study introduces different medical plants as well as the illnesses and the way they are treated. Using other means such as religious beliefs and spiritual inspirations (prayers, alms, vows) to cure illnesses are also discussed.
    Keywords: Treatment through praying, traditional medicine, plant medicine, diseases, traditional treatment, traditional beliefs
  • Hadi Pourshafei Page 28
    Man and his culture move arm in arm and this accompaniment is both important and complex but is considered as a simple phenomenon. This is partly due to diminishing the role of culture and denying its strength and partly due to the methods and tools used to consider culture. The present study tries to show that although public culture and administrative culture are different, they have something in common. Both have a deep and complex structure, convey different concepts, and include different levels. Behaviours, values and basic hypotheses are three levels considered in this study to determine the significance of the culture and its effect on social life and administrative culture. The significant role culture plays in regional development with regard to ten-level criteria can be determined through conducting qualitative studies.
    Keywords: culture, public culture, administrative culture, behaviour, values, basic hypothesis
  • Zahra Hamedi Page 47
    Since education has got a high position in different societies and is a key to development, this study compares tradition and modernism in Iran during constitution through presenting women’s obstacles in establishing modern girls’ schools. The study tries to show that despite the fact that Iran had an access to western technology during Qajar, lack of both strong cultural foundation and appropriate traditions caused fundamental problems in women’s education. Having an established cultural foundation could undoubtedly speed up education process.
    Keywords: women, new schools, constitutional era
  • Mehdi Khanizadeh Page 55
    The most important, effective, and useful event happening in Iran after constitution was the establishment of new schools. Before that, the educational system in Iran was a traditional one and some old schools in religious education were also running. South Khorasan was also affected by constitutional revolution and the first school called Shokatieh was established in Birjand and some other areas in Ghaenat by Mohammad Ibrahim Khan Alam known as Shokat- Al- Molk in 1325 A. H. It was the first school established in Khorasan province and in the east of Iran. This study tries to show the formation, development, and the managing system of Shokatieh schools in Birjand and to consider factors affecting their establishment. This is a documentary study and most information is taken from documents in the archive of Astan Ghods Razavi central library.
    Keywords: constitution, old, fashioned primary school, new schools, Shokatieh school, Shokat, al, molk, Birjand
  • Gholam Ali Sarmad Page 74
    The present study considers some poems and proverbs to depict the people’s attitudes regarding material life and eternal life and the factors affecting their attitudes through looking at regional legends. Two kinds of attitudes to material life and eternal life, temporary and permanent, have been taken into account. Temporary attitudes characterize people’s hopelessness and lack of confidence to material life and result from some historical events such as tribal invasion, or natural disasters such as earthquake, incurable diseases, etc. Permanent attitudes stem from cultural, religious, and traditional nature of the people in the region. The advantage of this attitude is having a positive tendency to material life and a strong belief in eternal life.
    Keywords: Birjand, material life, eternal life, south Khorasan
  • Mofid Shateri Page 87
    Endowment is an admirable Islamic tradition having different functions in the society. It has been a great help for some years for the low-income people in the society and giving breakfast to fasting people is a good example. This study tries to figure out the endowed properties dedicated to this in Birjand, Sarbisheh, and Darmian. The results show that during 1209-1405 A. H., 21 endowed properties have been spent to feed fasting people.
    Keywords: endowment, breakfast, Birjand, Sarbisheh, Darmian
  • Javad Mikaniki Page 120
    The increasing process of urbanisation in recent decades, along with extensive rural emigration as well as the economic, social, and political changes are the most important factors creating an uneven urban system in the whole country and in south Khorasan province. A tendency to urbanization has caused an uneven distribution of urban system and network and has led to intensive regional inequality. A scientific and hierarchical distribution of urban systems can make a consistently developed environment. The present study tries to determine the status of different cities in south Khorasan with regard to the province urban system to find the most convenient solution to make an equal distribution of population in the urban system.
    Keywords: urban system, urban hierarchical system, rank, size, south Khorasan
  • Akram Naseri Page 134
    Folkloric resources in big Khorasan province is very rich as a result of existing different tribes having various traditions and proverbs. Khorasan tribes’ folkloric culture is a precious source originating from their ancestors’ thoughts and morals so that this culture has surrounded the peoples’ lives and traditions at present. Proverbs express some pure and rich points as metanomy. Each proverb has two or more meanings including different aspects. Most proverbs express some historical events as well as people’s mental status and include literary, economic, and allegorical aspects written in a polyphonic prose affected by the decent accent of the region. This study tries to consider the proverbs used in Khoosf area in a local accent and to analyse them socially and psychologically.
    Keywords: Proverbs, Folklore, south Khorasan, Khoosf
  • Morad Ali Vaezi Page 167
    Ibn Hesam was born in the ninth century in Khoosf village, which is now a town near Birjand, and his tomb is a sacred place for Gnostics. Although all Muslim poets have composed poems to praise god and prophet Mohammad, there are a few who have been seriously dealing with religious issues including Naser Khosrow Ghobadiani, Molavi, Saadi, Atar, ….Ibn Hesam is the first poet who devotes 95 percent of his poems to religious issues such as Islam history, prophet Mohammad’s life, great people living during prophet Mohammad’s life, the reasons for prophet Mohammad’s prophecy, and praising prophet Mohammad, imam Ali, Fatemeh, and other infallible imams. His long couplet-poem, Khavaran nameh, is also the most famous religious work. Ibn Hesam had a very simple rural life and was living on farming. He did not have enough money even to provide some papers and he has written some of his poems on his shovel-handle. He has complained the inequalities and oppression in his society for so many times. He has composed his poems without any expectations and only for his real love to god, Quran, prophet Mohammad, infallible imams, and the people. He has had a very pious life and, therefore, has never had any relation with the royal court and the courtiers and has even criticised them every now and then for what they had been doing.
    Keywords: Ibn Hesam, religious poems, ninth century poems, epic poem