فهرست مطالب

مجله زبان و ادبیات عربی - سال پنجم شماره 1 (پیاپی 8، بهار و تابستان 1392)

مجله زبان و ادبیات عربی
سال پنجم شماره 1 (پیاپی 8، بهار و تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/06/06
  • تعداد عناوین: 7
|
  • علی اکبر احمدی چناری صفحه 1
    مرگ، از الهام بخش ترین مفاهیم در شعر دو تن از نام آورترین شاعران معاصر عربی و غربی یعنی بدر شاکر سیاب و تی.اس.الیوت است که نقشی بی بدیل در شکل گیری شعر مدرن عربی داشته اند.این جستار تلاش می کند جنبه های نمادین این مفهوم را در چکامه«سرزمین ویران» مشهورترین اثر الیوت به عنوان متن تاثیرگذار و اشعار سیاب به عنوان متن تاثیر پذیر، بر اساس داده های نقد کهن الگویی مورد تحلیل تطبیقی قرار دهد. مبنای تحلیل آثار ادبی در این شاخه از نقد روانکاوانه، نظریه کهن الگوهای یونگ، روان شناس شهیر سویسی است. در دیدگاه او، کهن الگوها، تجربه ها و مدل های رفتاری کهن و ازلی هستند که در طول روزگاران در بخشی از ذهن انسان به نام «ناخودآگاه جمعی» انباشته شده اند و نوع انسان در جهت تکامل شخصیت خود به طور غریزی از آنها تاثیر می پذیرد.یکی از زمینه های بروز این انگاره های ازلی در اندیشه یونگ، الهامات شاعرانه است. تجلی و کارکرد برخی از این صورت های نمادین در تصویرهای مشترک شعر الیوت و سیاب، بدنه اصلی پژوهش را شامل می شود.
    کلیدواژگان: الیوت، سرزمین ویران، سیاب، مرگ، کهن الگو
  • حسین ایمانیان صفحه 29
    دست کم از آغاز سده ی دوم هجری در بازار نقد ادبی عرب بحثی پیرامون اینکه آیا شعر باید از دانش، فلسفه و اندیشه به دور باشد یا اینکه مانعی در بهره گیری شاعر از آن نیست، به وجود آمده است. پیش از آشنایی مسلمانان با دانش و فلسفه ی سرچشمه گرفته از تمدن و فرهنگ یونان، ایران و هند، چنین بحثی مطرح نبود اما آن گاه که برخی شاعران نو گرای عباسی خواستند به هنر خود رنگی از دانش و اندیشه ببخشند، در حوزه ی نقد ادبی این عصر، برخی سخن سنجان پای در بند سنت ادبی عرب، با این پدیده از سر ناسازگاری در آمدند. این امر زمانی به صورت یک درگیری کامل نقدی در آمد که ابو تمام از شیوه ی یاد-شده در تئوری و در عمل، بهره گرفت. از همان زمان این شیوه همواره پیروان و مخالفانی داشته است. دعوای میان این دو گروه در واقع در گیری میان هواداران سنت و مدرنیته در حوزه ی ادب، هنر در جامعه ی عصر عباسی بوده است. در ادبیات فارسی شعر خاقانی بیش ترین همانندی را با شعر ابو تمام دارد؛ او نیز باور داشت که شاعر نباید به گونه ای سخن بگوید که همگان در یابند و برای درک سخن شاعر، این خواننده است که باید بر آگاهی خود بیافزاید. از این رو سروده های ابو تمام و خاقانی به دیر یابی زبان زد گشته است. فهم این سروده ها نه برای توده ی مردم بلکه همواره برای بسیاری از فرهیختگان ادبی نیز دشوار بوده است. شیوه ای که این دو سراینده ی هنرمند طرح آن را ریختند، در ادبیات فارسی و عربی پایه گذار مکتبی شده که آن را «مکتب فنی» نامیده اند. در این شیوه با بهره گیری از ابزار های زیبا شناختی و اندیشه های ناب علمی، سخن دیر آشنا و دیگر گون جلوه می کند. در جستار پیش رو به آن دسته از ویژگی های سروده های ابو تمام و خاقانی می پردازیم که سبب شده برای همگان آسان یاب و قابل درک نباشد. دیر یابی سروده های ابو تمام و خاقانی، گاه پیامد شکل و قالب سخن این دو هنرمند فرمالیست است و گاه به حوزه ی معانی و ابداع درون مایه های شگفت و بهره گیری از معانی فلسفی، منطقی، اشاره های تاریخی و افسانه ای و... در شعر آن ها بر می گردد.
    کلیدواژگان: ابوتمام، خاقانی، دیریابی، ابهام هنری، فرم، طرز غریب، شیوهی فنی، آشنایی زدایی
  • احمدرضا حیدریان شهری صفحه 59
    بدر شاکر السیاب، شاعر نوپرداز عراقی در دوره ی معاصر (1964-1926) و به باور برخی صاحب نظران، طلایه دار جریان نوپردازی در شعر معاصر عربی، از سرایندگانی است که در متن نمادگرایانه ی بسیاری از سروده های خویش در جایگاه یک «شاعر- مکاشف» به طرح و تبیین گونه ای ادبیات مکاشفه ای (Apocalyptic Literature) می پردازد؛ در ادبیات فارسی نیز، فروغ فرخزاد(1345-1313) از برجسته ترین سرایندگان معاصر در گستره ی ترسیم و تبیین ادبیات مکاشفه ای در شعر به شمار می رود. مقاله ی حاضر، جستاری توصیفی- تطبیقی است در راستای ترسیم نمودهای ادبیات مکاشفه ای در شعر «رویا عام1956» بدر شاکر السیاب و «آیه های زمینی» فروغ فرخزاد؛ و می کوشد تا پس از ترسیم چارچوب، زوایا و شاخصه های ادبیات مکاشفه ای و بیان گونه های آن به توصیف و تبیین چگونگی ظهور و بروز آن در متن ادبی بدر شاکر السیاب و فروغ فرخزاد، خوانش سازه های ادبیات آپوکالیتیک در دو متن و بازکاوی و تطبیق بینش و نمود آپوکالیپس(Apocalypse) در سروده های یادشده بپردازد؛ از مهمترین این نمودها که در پژوهش پیش رو مورد توجه قرار دارند، عبارت اند از: مکاشفه های پیش گویانه ی دو شاعر به منظور ملموس ساختن اکنون بحران، فاجعه، بی نظمی و بی عدالتی، ترسیم کشمکش دو جریان خیر و شر یا به دیگر سخن روایت نبرد اهورا و اهریمن با رویکرد به دوران معاصر با طرح احتمال تحقق حالت برتر و بکارگیری اساطیر رستاخیز، نجات و قربانی به منظور آفرینش فضایی آخر الزمانی و رستاخیزی.
    کلیدواژگان: آخر الزمان فاجعه نگر، رویا عام1956، آیه های زمینی، بدر شاکر السیاب، فروغ فرخزاد
  • اویس محمدی، زینب صادقی صفحه 85
    غاده السمان در داستان «مردی در کوچه» -از کتاب«چشمانت سرنوشت من اند» از نظریه های نظریه پردازان فمینیسم تاثیر پذیرفته است. اوج این تاثیر پذیری را در تبیین نظریه ی فمینیستی-اگزیستانسیالیستی سیمون دو بوآر مشاهده می کنیم. السمان در این داستان با تاثیر پذیری از نظریه دو بوآر در خصوص فرهنگ و تمدن و ظلم آن نسبت به زنان، به بررسی شخصیت راوی می پردازد و نقش این فرهنگ و تمدن را در زندگی راوی به عنوان یک زن برجسته می نماید. السمان در این داستان برای بازیابی دوباره هویت زنان، در پی واژگون کردن هنجارها و ارزش های جامعه ی مردسالار است و به این ترتیب ویژگی های دیگر بودگی و انفعال و ضدخردگرایی را از زنان سلب می کند و در نقطه مقابل به مردان نسبت می دهد. این جستار در یک خوانش ساختارشکنانه این نکات را برجسته نموده است. السمان در این داستان زبان زنانه ی منحصر به فرد خود را دارد و بارزترین ویژگی زبانی او در این داستان خیال وسیع و شعربودگی آن است.
    کلیدواژگان: غاده السمان، نقد فمینیستی، زنان، نگارش زنانه
  • یحیی معروف، مسعود اقبالی صفحه 115
    بدبینی از مهم ترین مفاهیم تجلی یافته در شعر معاصر است و شعر الیاس ابو شبکه و هوشنگ ابتهاج از مصادیق این تجلی است. شعر این هر دو، به تاثیر شرایط روحی و اجتماعی، بیانگر دردها و تلخکامی های زندگی آنان است. با وجود این که هر دو شاعر چشم به آینده ای درخشان و آرزوهایی شیرین دوخته اند، اما بدبینی و ناخرسندی بر شعرشان سایه افکنده و این بیانگر اوضاع و احوال ناآرام دوران آنان است. بدبینی در دیوان های آن دو در مفاهیمی هم چون فروپاشی آرزوها، مرگ خواهی، بدبینی اجتماعی، اضطراب درونی و فاصله طبقاتی و... تجلی یافته است. در این جستار سعی بر آن است تا بر مبنای مکتب آمریکا در ادبیات تطبیقی، به تحلیل و بررسی پدیده بدبینی و عوامل پیدایش چنین دیدگاهی در شعر آن دوپرداخته شود و برای سوالات زیرپاسخی یافت گردد: 1- آیا می توان آن دو را بطور کلی شاعری بدبین توصیف کرد؟ 2- بدبینی در شعر کدام یک از آنان شدیدتر است؟ 3- چه عواملی باعث تمایل آنان به بدبینی و انزجار گردیده است؟ 4- مضامین مشترکی که دو شاعر را در این پدیده به هم مرتبط می سازد، کدام است؟
    کلیدواژگان: بدبینی، مرگ خواهی، دنیاگریزی، الیاس ابو شبکه، هوشنگ ابتهاج
  • حسین ناظری، راضیه خسروی * صفحه 137

    بیگانگی پدیده ای است به قدمت زندگی انسان که معنای بسیار وسیعی دارد. دامنه ی مفهوم این پدیده از غربت رمانتیک که حاصل دلتنگی و بازگشت به کودکی و روستا است، شروع می شود و تا غربت روان شناختی که حاصل فرار از خویشتن و یا نتیجه ی احوال سیاسی و اجتماعی است، امتداد دارد. این پدیده در برخی دوره ها به دلایل مختلف شدت گرفته است. در عصر کنونی ساکنان سرزمین فلسطین به دلیل رویارویی با بحران هایی مانند آوارگی و غربت، ترس از استعمار و فشارهای اقتصادی و سیاسی، بیش از دیگران گرفتار این پدیده شده اند. جبرا ابراهیم جبرا ادیبی است فلسطینی که رنج هم وطنان خود را در این فاجعه احساس کرده و آن را در آثار خود نشان داده است. «البحث عن ولید مسعود» از داستان های اوست که به طور چشمگیری این پدیده را منعکس ساخته است به گونه ای که در آن بیگانگی ذاتی و اجتماعی و فرهنگی با نشانه های متعدد آن و به شیوه جریان سیال ذهن قابل بررسی است. بکارگیری این روش امکان بروز اندیشه و ذهنیت شخصیت ها را فراهم می کند و درنتیجه از بیگانگی درونی آن ها تصویری به دست می دهد.تطبیق الگوهای روایت شناسی بازتاب مفهوم بیگانگی را آشکار می سازد.

    کلیدواژگان: بیگانگی، داستان، ولید مسعود، سیال ذهن، روایت شناسی
  • علی نوروزی صفحه 165
    دلالت عقود از دلالت های پنجگانه ای است که جاحظ در کتاب «البیان و التبیین» از آن نام برده است و مقصود از آن، شمردن و نمایش دادن اعداد با خم و راست کردن انگشتان و قرار دادن آنها در اشکال گوناگون است. در برخی متون نظم و نثر و روایات و اخبار از جمله خبر اسلام آوردن ابو طالب، کاربرد عقود قابل مشاهده است که خود گواهی است بر رواج این گونه شمارش از دیر باز. فهم متونی از این دست جز در پرتو آشنایی با این اسلوب شمارش میسر نیست. هدف این مقاله بررسی دلالت عقود با تکیه بر برخی دست نوشته های موجود عربی در حساب عقودو مقایسه نمادهای این دستگاه شمارش با نمادهای آن در کتاب «سوما»، نوشته پاچئولی ریاضیدان مشهور ایتالیایی است، و در پی آن شرح متونی خواهد آمد که فهم آنها به آشنایی با نمادهای حساب انگشتی بستگی دارد.
|
  • Ali Akbar Ahmadi Chenari Page 1
    Death is one of the most inspiring concepts in most of well-known contemporary Western and Arab poets’works،including T. S. Eliot and Badr Shakir al-Sayyab’s. It plays a unique role in shaping the modern poetry. This paper contains a comparative archetypal-based analysis of symbolic aspects of death in “The Waste Land”، the most famous literary work by T. S. Eliot whose impression on al-Sayyab was extensive. The basis of the literary analysis in the field of psychoanalytic criticism is Jung''s theory of archetypes. According to him، archetypes model human behavior and are primordial concepts and images accumulated during time as collective unconsciousness، and human is inspired by them to evolve instinctively his own character. Poetic inspiration is one important field through which Jungian archetypes display themselves. This paper studies these symbolic features common in “The Waste Land” and al-Sayyab’s poetry.
  • Hossein Imanian Page 29
    Since the second century (lunar calendar) in Arabic literary criticism، the question of whether poetry should stay clear of philosophy، science، and thought or the poet can enjoy using them، has come to the fore. Naturally، before Muslims get familiar with Greek، Indian، and Persian-rooted knowledge، philosophy، culture، and civilization (which were under the influence of such translations) there was no sign of such arguments. But the time when some of Abbasid poets longed to embellish their art with a tint of knowledge and thought، some conservative and trenchant Arabic-fervid critics rebuked the idea sharply. This skirmish turned into a bitter critical conflict when Abu Tammam employed the aforementioned method both in theory and practice. The altercation between these two groups has in fact been a conflict between the supporters of tradition and modernity in literature، art، and، of course، the society is Abbasid epoch. In Persian literature Khaghani’s poems are the most identical to Abu Tammam’s. Khaghani also believed that a poet should not talk in a way that be grasped easily and this is the audience who have to increase his knowledge in order to understand the poet’s tongue. The method these two poets adopted in Persian and Arabic literature came to be known as “Technical School”. Poet، in this method، expresses his lofty thoughts aesthetically. The present study investigates the unintelligible aspects of Khaghani’s and Abu Tammam’s poems. The hard-to-grasp aspect of these two poets’ poems has occasionally been a corollary of the style of these two formalist artists and at times a feature of using wonderful themes and philosophical and logical meanings as well as historical and mythical allusions
    Keywords: Abu Tammam, Khaghani, hard, to grasp, artistic ambiguity, form, technical method, defamiliarization
  • Ahmad Reza Heidarian Shahri Page 59
    Badr Shakir al- Sayyab)1926-1964)the Iraqi poet، known as the pioneer of new movement in Arabic poetry، is famous for his extensive use of symbols and myths in his works، some of which are related to apocalyptic views. In modern Persian literature Forough Farrokhzad)1313-1345(is considered one of the most prominent poets in the realm of apocalyptic literature. The present article، a descriptive-comparative research aims at the delineation of apocalyptic viewpoints in Sayyab’s ode: “The Dream of Year 1956” and Farrokhzad’s “Terrestrial Verses”. It describes the two poets’ approach to apocalyptic ideas and compares their apocalyptic vision in its similarity and variety and explains the symbols and allusions used in two works. The results of the research display that the two poets depicted the disastrous crisis of the end of the time and they both emphasized the catastrophic events of human societies. What makes a distinctive differentiation between the two odes is the poet’s final vision which is optimistic in Sayyab’s poem and pessimistic in Farrokhzad’s ode.
  • Ovais Mohammadi, Zeinab Sadeghi Page 85
    Ghada al-Saman has been affected in her short story:” A Man in the Alley” by the theory of some feminist writers like Simone de Beauvoir. Using the existentialistic- feministic theory of de Beauvoir،she tried to highlight the idea of women’s oppression through cultures during time long before its explanation by de Beauvoir. This short story depicts her endeavor for deconstructing the values of a patriarchal society. Denying the characteristics such as passiveness and otherness and anti-rationalism in women’s side in her short story، she insists on her own language، the most obvious characteristic of which is the extensive use of imaginary and poetic symbols.
  • Yahya Maroof, Masoud Eghbali Page 115
    Pessimism، a phenomenon of deep effect over the contemporary poetry، both Arabic and Persian، usually enjoys a widespread usage in the periods of social، political and economic disorders which، in turn، affect the poets’ views and change their visions toward the Real. Elias Abu-Shabaka and Hushang Ebtehaj are the poets of a modern disorderly era and environment. They both display a deep pessimistic view in their poetry towards the society and human beings. This research aims at analysis and comparison of their dark viewpoints in various topics and situations، and tries to find the factors which led to this specific vision. key words
  • Hossein Nazeri, Razieh Khosravi Page 137

    Alienation، a multi-aspects phenomenon is as old as human life. The scope of this phenomenon spans the romantic alienation، yearning for the childhood and village، to psychological estrangement as a result of escape from self or political and social situation. In the recent era، the Palestinians، more than any other nation، have been suffering from alienation، due to the confrontation with crises such as dispersion، homelessness and fear of colonialism and economic or political pressures. Jabra Ibrahim Jabra the Palestinian writer، poet and critic، who felt the pain of his compatriots، gives a plain picture of the concept in his works and mostly in his romans.” In Search of Walid Masoud” one of his most famous stories، dramatically reflects the estrangement in its various individual، social and cultural aspects، specially through its usage of dramatic and internal monologue and the stream of consciousness. Using this method allows the characters to express their thoughts and so reflect their feeling of alienation.

  • Ali Nowroozi Page 165
    Finger reckoning is one of the five types of signification (dalala)، which al – Jahiz mentioned in his book، al–Bayan wa al–Tabyin. By this he meant a particular representing numbers by means of the outstretched or bent fingers and their various positions. Finger reckoning can be traced in some prose and verse writings and Traditional (Hadith) sources; for example، in a recorded speech through which Abu-Talib expressed his faith in Islam. This is by far the best evidence for the prevalence of finger reckoning among the Arab in ancient periods. It is impossible to understand such literary texts without being familiar with this method of counting. The present article aims at investigating finger reckoning according to Arabic manuscripts and comparing its symbols with those found in Pacioli’s book، Suma. Then it tries to explain some texts which could not be understood unless through the familiarity with finger symbols.