مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
پیاپی 50 (زمستان 1379)

جهل یا اشتباه نسبت به موضوع یا قانون چنانچه موجب زوال عنصر معنوی لازم برای تحقق عنصر مادی آن جرم باشد دفاع محسوب می شود، مگر این که متهم در ارتکاب جرم دیگری که موقعیت آن منطبق با باور او بوده مقصر باشد که در این صورت می توان او را محکوم به همین جرم نمود (نوع کاملا متفاوتی از اشتباه نسبت به قانون معمولا دفاع به حساب نمی آید و آن در موردی است که متهم بر این باور باشد که عمل او به موجب قانون مجزا ممنوع نشده است.

بر سر ایجاد مسؤولیت مدنی و ضمان قهری اسباب و عواملی وجود دارد که در فقه از آنها به موجبات ضمان قهری یاد می شود همچنین برای جلوگیری از ایجاد مسؤولیت مدنی و سقوط ضمان قهری برای کسی که شرایط ضمان فراهم شده باشد اسباب و مواردی وجود دارد که از آنها به مسقطات ضمان قهری تعبیر می گردد یکی از مسقطات ضمان قهری احسان می باشد، بدین معنا که هر گاه کسی به انگیزه خدمت و احسان به دیگران موجب ورود ضرر به آنها شود عمل او تعهد آور نیست. مثلا چنانچه شخصی ببیند که فردی در آتش افتاده و می سوزد و برای حفظ جان و دفع خطر از او مجبور شود لباس او را پاره کند در این صورت آن فرد ضامن قیمت لباس نخواهد بود زیرا پاره کننده لباس در چنین شرایطی قصد احسان و خدمت به صاحب لباس داشته و قصد دفع ضرر از او را داشته است مباحث مربوط بر احسان و مسقط بودن آن در فقه تحت عنوان قاعده احسان مطرح که در این مقاله به تفصیل بررسی می گردد.

عامل حمل و نقل مرکب، شخصی را گویند که در مقابل صاحب کالا، جابه جایی سالم کالا را از نقطه ای به نقطه دیگر توسط وسائل حمل گوناگون در ازای مبلیغی متعهد می شود. نخستین پرسشی که از جهت حقوقی در مورد شخص اخیر مطرح می گردد مسؤولیت اوست. نگاهی به این پرسش، موضوع بررسی این نوشتار است. گفته می شود که مسؤولیت عامل، مبتنی بر تقصیر مفروض است؛ اما ارائه برداشت خاص از پاره ای عبارات معاهده ژنو موجب تردید جدی در صحت این گفتار شده است. به هر حال، عامل در صورت احراز مسؤولیت، برای جبران خسارت از سقف قانونی بهره مند می باشد، و در صورت تقصیر عمدی و سنگین این سقف ساقط می شود که این فکر از ابداعات معاهده مزبور است. بنابراین، بررسی نوع، ماهیت، حدود و سقوط مسؤولیت عامل حمل و نقل مرکب، موضوع بررسی نخستین مبحث ماست (1) در مبحث بعدی از ما به ازای مسؤولیت؛ یعنی حقوق دریافت کرایه، بررسی و به عبارتی از امتیازات عامل در مقابل صاحب کالا (2) سخن می رود. این نگاه با ارائه نتیجه گیری مختصر خاتمه می پذیرد.

قرارداد کار در گذشته تحت عنوان اجازه اشخاص صرفا جنبه خصوصی داشته است. عوامل عقیدتی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با توجه به نابرابری طرفین قرارداد باعث گردید که دولتها در این رابطه کارگری کارفرمایی دخالت کنند. دخالت و ورود دولتها در قرارداد کار باعث گردید تا علاوه بر جنبه حقوق خصوصی داشتن رابطه کار، جنبه حقوق عمومی نیز به آن ببخشد و به مرور زمان و تحول حقوق کار نقش حقوق عمومی رابطه کار، به ویژه با تکیه بر قانون کار جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. ارکان شاخصی که اصولا در حقوق عمومی مورد توجه قرار می گیرد، سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه است. لذا بررسی نقش هر یک از سه قوه مذکور در رابطه بین کارگر و کارفرما ابعاد حقوق عمومی این را تبیین می کند.

مصونیت قضایی کارشناسان در حین خدمت ملل متحد جزیی از مصونیت های آن سازمان است که به منظور حفظ استقلال سازمان، کارشناسان را از انواع تعقیبات قضایی محاکم ملی دولت محلی ماموریت حراست می کند. به موجب مصونیت مذکور، محاکم ملی دولت محل ماموریت حراست می کند. به موجب مصونیت مذکور، محاکم ملی دولتی که در آن دعاوی ای علیه کارشناسان ملل متحد اقامه شده مکلفند «در آستانه دعوی In Limine Litis قبل از ورود به ماهیت آن، راجع به مصونیت کارشناس تصمیم گیری نمایند. در حالی که دبیر کل ملل متحد به عنوان عالی ترین مقام اداری سازمان در تعیین استحقاق برخورداری کارشناس از مصونیت قضایی دارای صلاحیت انحاصری است و تصمیم وی برای محاکم مذکور لازم الاتباع است. قواعد فوق محصول قضایای مشورتی مازیلو و کمارآسامی است که به ترتیب در سال های 1989 و 1999 از جانب دیوان بین المللی دادگستری در پرتو رویه سازمان ملل متحد و کنوانسیون مصونیت و مزایای آن صادر شده اند که بررسی آن در جهات مختلف برای اهداف این مقاله سودمند است.

طرح سؤال پژوهش یکی از اساسی ترین مراحل در پژوهش اجتماعی است. بسیاری از پژوهش ها به نتیجه نمی رسد چرا که اساسا پرسشی دقیق در ابتدای کار وجود نداشته است. سؤال پژوهش، سنگ بنای اولیه تحقیق است که اگر کج نهاده شود، بنای پژوهش را متزلزل نموده و سرانجام آن را به بی راهه خواهد برد. اما باوجود اهمیت سؤال پژوهشی در تحقیقات علوم اجتماعی، کتاب ها و مقاله های مربوط به مباحث روش تحقیق کمترین حجم خود را به این امر اختصاص داده اند، در این مقاله با استفاده از تکنیک های علمی سعی شده تا دانشجویان با پیچیدگی های طرح سؤال پژوهش آشنا شوند و با به کارگیری این تکنیک به سؤال دقیق و شفاف دست یابند.