فهرست مطالب

پژوهش نامه تاریخ
پیاپی 24 (پاییز 1390)

  • تاریخ انتشار: 1390/09/20
  • تعداد عناوین: 8
|
  • جمشید باقرزاده، رجب اکبرزاده* صفحه 1

    ابناء ایرانی نژادان یمن بودند. در زمان حکومت انوشیروان (579- 531 م.) یکی از شاهزادگان حمیری که در یمن سلطنت داشت به دربار ایران پناهنده شد و برای استرداد تاج و تخت خویش از شهریار ساسانی استمداد نمود، پس شاه ایران در سال 571 م. یکی از سراداران سپاهی دیلم خود را به نام وهرز با چهار هزار نفر به یمن گسیل داشت و حبشیان را از آنجا بیرون راند. بدین ترتیب حکومت حمیریان برقرار و دست نشانده ایران گردید. وهرز و سپاهیان ساسانی در آن دیار استقرار یافتند و با اهالی مخلوط شدند چنانکه مسلمانان آنان را ابناء خواندند و نقش بسزایی را در تحولات سیاسی و اجتماعی یمن در اواخر حکومت ساسانی و صدر اسلام ایفا نمودند.
    هدف از انجام پژوهش این است که نقش ابناء در سرزمین یمن در واپسین سالهای عصر ساسانی مقارن با ظهور اسلام معلوم و مشخص گردد. بنابراین، در این مقاله با استناد به منابع تاریخی و تحقیقاتی سعی می شود پژوهشی منسجم انجام پذیرد.

    کلیدواژگان: ابناء، حبشیان، حمیریان، ساسانیان، یمن، اسلام
  • سیدمنصور جمالی*، ستاربردی فجوری، سیدمصطفی رحیمی صفحه 27
    در بررسی هر یک از سلسله های پادشاهی ایران، متوجه می شویم که هر یک از آن ها دارای نظام سیاسی، اجتماعی، اداری و نظامی خاصی بوده اند. در هر یک از آن ها از شیوه های حکومت های قبلی اقتباس می شده؛ اما به مرور زمان آن را با تغییراتی پذیرفته اند. اما در بررسی سلسله افشاریه می بینیم که از لحاظ ساختار تشکیلات اجتماعی و اداری و... کاملا اقتباس شده از سلسله صفوی می باشد. یکی از عمده ترین دلایل آن، این است که پایه گذار این سلسله؛ یعنی، نادر در مدت 12سال حکومت خود دایم در جنگ بود. بنابراین فرصتی پیدا نکرد تا تشکیلات اجتماعی مناسبی را طراحی نماید. با این حال نادر که حکومت وی به زور شمشیر سربازان وی بود، برای تامین آسایش آن ها و مستحکمتر کردن پایه های حکومت خود اقدام به جمع آوری مالیات از اقشار مختلف مردم نمود. در این مقاله سعی شده است که شیوه های مختلف جمع آوری مالیات، برخورد مردم در قبال آن و زمینه های مصرف مالیات های جمع آوری شده مورد بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: افشاریه، مالیات، نادر، تشکیلات اجتماعی، شورش
  • لقمان دهقان نیری* صفحه 57
    با سلطه اعراب مسلمان بر ایران، زرتشتیان تا دو سه قرن پس از اسلام تحت فشار چندانی نبودند از قرن سوم بتدریج با محرومیت ها و فشارهای بسیاری دست به گریبان شدند خصوصا در عصر صفویه که تعصب شدید مذهبی رواج داشت.
    در دوران اسلامی تا عصر قاجاریه آموزش زرتشتیان در آتشکده ها توسط موبدان صورت می گرفت و همانند مکتب خانه های مسلمانان آموزش سنتی که بیشتر تبلیغ و نشرآیین و مذهب بود، رواج داشت. تحول نظام آموزشی و تاسیس مدارس و دانشگاه ها در اروپا که زمینه پیشرفتهای علمی و صنعتی را فراهم نمود موجب تکاپوی ایرانیان جهت تحول نظام آموزشی و جایگزین نمودن آموزش نوین به جای آموزش سنتی در عصر قاجاریه گردید و اولین ایرانیانی که در این راه پیشگام شدند، زرتشتیان بودند که در نتیجه روابط سیاسی تجاری با هند به فکر تاسیس مدارس نوین در ایران افتادند. همچنین زرتشتیان ایرانی مقیم هند برای بهبود وضع زرتشتیان ایران فعالیتهایی را آغاز نمودند از جمله نمایندگانی را به ایران فرستاده و کمک های مالی و فرهنگی ابتدا برای تربیت معلمانی جهت تدریس در مدارس جدید و تاسیس اولین مدارس نوین را در ایران خصوصا در یزدآغاز نمودند.
    کلیدواژگان: زرتشتیان، نظام آموزشی، آموزش نوین، مدارس نوین
  • مرحوم دکترعبدالعلی صاحبی صفحه 83
    در مقاله ای که پیش روی شماست به زندگانی زیباترین مرد مدینه در صدر اسلام پرداخته شده است که در زیبایی ضرب المثل بوده و بر اساس روایات اسلامی که محدثان و مورخان مسلمان نقل کرده اند جبرئیل(ع) به صورت او بر پیامبر نازل می شده و آیات وحی را بر او می خوانده است و نام او دحیه کلبی است که اصالتا یمنی بوده و از شام مال التجاره به مکه و مدینه می برده است. وی بعد از جنگ بدر در مدینه مسلمان شده و مردم مدینه و زنان رسول خدا بارها پیامبر را با دحیه می دیدند و پیامبر می فرمود جبرئیل بود که به صورت دحیه بر من نازل شد.
    دحیه یکی از سفرای شش گانه رسول خدا به سوی پادشاهان آن عصر بود و ماموریت یافت تا به سرزمین روم برود و نامه پیامبر اکرم را به هرقل، قیصر روم برساند، در مورد تجسم جبرئیل(ع) به صورت دحیه کلبی 17 روایت نقل کرده که از محدثان بنام و مورخان شهیر رسیده است. وی به نمایندگی امام حسن مجتبی(ع) جهت جمع آوری خراج داراب گرد به آنجا رفت.
    کلیدواژگان: پیامبر(ص)، صحابه، صدر اسلام، دحیه کلبی
  • علی اکبر عباسی* صفحه 111
    از آغاز فتح ایران توسط اعراب مسلمان، گروه های کمی از مردم بومی با فاتحان همکاری نمودند این همکاری و وارد شدن ایرانیان به جرگه نظامیان در سال های پس از آن افزایش یافت. چگونگی و میزان مشارکت خراسانیان در ماموریت های نظامی و فتوح مبحث این مقاله است که به روش تحلیلی – توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است، ابتدای ورود اسلام اعراب دید خوبی نسبت به استفاده از ایرانیان در سپاه نداشتند ولی تدریجا احساس کردند با همکاری بومیان خراسانی بهتر می توانند به مقاصد خویش دست یابند سردارانی مثل قتیبه بن مسلم به جهت استفاده بیشتر از ایرانیان در فتوح موفق تر بودند. پس از قتل قتیبه نیز بومیان ایرانی جایگاه مهم خویش در سپاه را حفظ کردند. تاکید نهضت عباسی نیز در سال های شروع فعالیت یعنی صد هجری تا سقوط امویان بر استفاده از همه نیروها و به ویژه بومیان در خدمات نظامی بود و این امر در موفقیت نهضت عباسیان بسیار موثر بود.
    کلیدواژگان: اعراب، خراسان، موالی، قتیبه، همکاری نظامی
  • یوسف متولی حقیقی* صفحه 131

    شهر مشهد در فاصله ی سال های 1300 ه. ق تا 1324 ه. ق /1324 خورشیدی (سال پیروزی انقلاب مشروطیت) یکی از بحرانی ترین ایام خود را در تاریخ ایران سپری کرد. بروز شورش های ضد حکومتی و نیز بروز بحران های اجتماعی و اقتصادی و دخالت های بیگانگان از شاخص ترین مسائل شهر مشهد در مقطع زمانی مورد نظر بود.
    مجموعه ی این شورش ها و بحران ها که برخی، از آن ها تحت عنوان «انقلاب مشهد» یاد کرده اند زمینه ی تضعیف حکومت قاجار از یک سو و پیشرفت کار مبارزان ضد استبدادی را از سوی دیگر فراهم کرد شورش پنج ماهه مردم مشهد بر ضد حکومت آصف الدوله شیرازی در دهه پایانی سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، دخالت های روسیه وانگلستان در مشهد و افزایش نارضایتی های مردم و سوء عملکرد حکام خراسان در آستانه ی انقلاب مشروطیت در زمره ی مهم ترین این موارد بودند.
    در مقاله ی حاضر کوشش شده است تا با استفاده از روش تحقیق تاریخی و نیز منابع و مآخذ گوناگون زمینه های نارضایتی مردم مشهد از حکومت قاجار که منجر به پیدایش این تحولات شد مورد بررسی قرار بگیرد.

    کلیدواژگان: مشهد، تاریخ، مشروطیت، شورش ها، جنبش تنباکو
  • فرق اسلامی و رویکردهای عقلانی به دیانت
    محسن مدیرشانه چی، علی سلیمانپور* صفحه 165

    رابطه ی عقل و دین به عنوان یکی از قدیمی ترین مباحث کلامی و کهن ترین چالش های فکری در میان فلاسفه، متکلمان، حکیمان و فقی هان مسلمان (و حتی غیر مسلمان) موضوعی است که هم چنان مهم ترین مشغله ی فکری و فلسفی در حوزه ی زندگی اعتقادی، اخلاقی و سیاسی- اجتماعی به شمار می رود. به لحاظ تاریخی پیدایش فرق مختلف در قلمرو تمدن اسلامی قبل از هر چیز ریشه در رویکردهای عقلانی به دیانت و به عبارتی دیدگاه های آنان نسبت به رابطه ی عقل و دین، عقل روحی، عقل و ایمان، عقل و شرع و عناوین مشابه آن دارد. بر همین اساس مذاهب کلامی شیعی، معتزلی و اشعری با تفاسیر عقلانی متفاوت و بعضا متعارض نسبت به دیانت اسلام ظهور نموده و اندیشه های جالب و جذابی از خود بر جای نهاده اند. مقاله حاضر ضمن بررسی مختصر جایگاه تاریخی هر کدام از فرق کلامی مذکور سعی دارد تا وجوه عمده ی اختلاف و افتراق آنان در موضوع مورد نظر را تجزیه و تحلیل نماید.

    کلیدواژگان: عقل، دین، فرق اسلامی، شیعه، معتزله، اشاعره
  • مهدی وزین افضل*، حسین اسماعیلی نصرآبادی صفحه 209
    دارالشفا، یکی از ابنیه مجاور حرم حضرت معصومه(س) است که در شمال مدرسه فیضیه قرار دارد. قدمت مکانی که دارالشفا در آن ساخته شده است، به دوره صفویه و سلطنت شاه عباس دوم می رسد. با روی کار آمدن قاجاریه و در دوران سلطنت فتحعلی شاه، اقدامات عمرانی در قم سرعت بیشتری گرفت و فتحعلی شاه در پی این اقدامات، دارالشفا را گسترش داد و آن را به صورت بیمارستانی برای زوار حرم حضرت معصومه(س) و مردم قم در آورد. در طی دوران بعد از مرگ فتحعلی شاه، چند سالی به همت کامران میرزا نایب السلطنه دارالشفا همچنان کارکردی بیمارستانی داشت؛ ولی بعد از مرگ این شاهزاده قاجاری، دارالشفا به صورت مدرسه علوم دینی درآمد. در دوره پهلوی و با تلاش های حاج شیخ عبدالکریم حائری، موسس حوزه علمیه قم، به حجرات دارالشفا افزوده شد و کاملا در اختیار طلاب علوم دینی قرار گرفت.
    کلیدواژگان: دارالشفا، فتحعلی شاه، عمران، مریض خانه، مدرسه
|
  • Jamshid Bagherzadeh, Rajab Akbarzade Page 1

    Abna were Yemenis with Iranian origin. During the ruling of Anushirvan(531-571.AD), one of the Mamiri’s princes took refuge in Iran, asking for assistance to recapture power in Yemen. Anushirvan sent 4000 troops to Yemen to expel Ethiopian from Yemen. This led to Hamirian taking power. Vaharz, the Iranian army officer, and his troops remained in Yemen. Their intermixing with Yemenis resulted in a new group called Abna. They had a significant role in the social and political situation in Yemen. The paper tries ti investigate to study the role of Abna in the last few years of Sassanids.

    Keywords: Abna, Habashian, Hamirian, Sassanian, Yemen
  • Sayyed Mansour Jamali*, Sayyed Mustafa Rahimi Page 27
    In surveying any of the kingdoms in Iran, we will find out that each of them has its own special social, political, official, and military system. In each of them, the former systems were utilized. Gradually they were accepted after some modifications. But when we study the Afsharie kingdom, we find that at a high extent, its social and official structures are perfectly emulated of the Safari’s kingdom. One of the main reasons in this regard is that the founder of this kingdom, Nader, spent about 12 years in war. So he couldn’t get enough opportunity to design a proper social system. However, Nader’s authority was just under the auspicious of his forces’ swords so, in order to provide comfort for his people and to empower his authority he attempted to collect tax from different groups of people in society. In this paper, it was attempted to explore the various ways of tax collection, people’s feedback, and the ways of spending the collected tax.
    Keywords: Afsharie, Tax, Nader, Social structure
  • Loqman Dehqan, Nayyeri* Page 57
    With the overcoming of Muslims over Sassanids, Zoroastrians were not under pressure until the first two or three centuries. However, from that time they faced privation and more pressure. Especially, during Safavid era, severe religious prejudice was prevalent.Up to Qajar era zoroastrians training in fire temples were done by zoroastrian priests and their traditional training that was more promotion of the religion. The teaching centers were like Islamic traditional schools. The change in the training system and founding of new schools and universities in Europe, which led to scientific and industrial progress, forced Iranian to consider a similar change in Qajar era. The first forerunners were zoroastrians who with having relationship with Europe and India thought to found new schools in Iran. In addition the Iranian zoroastrians residing in India started activities to improve Iranian zoroastrians condition, so they sent representatives to Iran and supported teachers by cultural and financial aids for teaching in new schools and founding the first new schools in Iran particular in Yazd province.
    Keywords: Zoroastrians, training of new sciences, education reform
  • Abdolali Sahebi Page 83
    The paper is an analysis of the life of Dohie Kalbi, the most handsome man in Medina in early Islamic Era. According to historians and experts in hadith, Jebril appeared in his form to the Prophet to reveal Quranic verse to him. Dohie was originally from Yemen engaged in importing and exporting good to and from Mecca and Medina. He converted into Islam after Badr war. He was frequently seen accompanying the prophet. The prophet told people that it was Jibril that appeared in his form. Dohie was one of six messengers sent by the Prophet to some kings at that time. He was sent to Rome to deliver the Prophet’s letter to Herghol. There are 17 revayat(report) confirming Jibril’s appearance in his form. He was also sent by Imam Hasan Mojtaba to Darabgard to collect tax.
    Keywords: Dohie Kalbi, life analysis, life analysis
  • Ali Akbar Abbasi* Page 111
    Few groups of native Iranians cooperated with Arabs invading Iran in the beginning. However, the amount of cooperation increased as time passed. The study tries to shed light on the cooperation of people in Khorasan with Arabs in military missions in an analytic and descriptive way. In the beginning, Arabs were not optimistic about the employment of Iranians in the armed forces. However, they gradually realized that they could get to their goals better if they sought their cooperation. Military officers like Ghotibe ibn Moslem were more successful because they employed natives. Even after his being killed, Iranians kept their important status in the military. The beginning of Abbasid movement also witnessed an emphasis on employing natives in the army. This contributed to their success in winning over Ummayids.
    Keywords: Arabs, Khorasan, Ghotibe ibn Moslem, military cooperation
  • Yousef Motavalli Haghighi* Page 131

    Mashhad experienced one of its critical periods from 1300 to 1324 AH. Anti-government riots, social and political crises, and foreign interference were among the most serious issues during this period. The conflicts and crises are collectively referred to as Mashad revolution, which destabilized Qajar and paved the way for anti-tyranny movement. Among events taking place during this period were five-month riot of people in Mashad against Asef’o’dole Shirazi in the las decade of Naserodin Shah era, interferences of Russia and England, increasing dissatisfaction of people, Tobacco movement, mismanagement of governors in Khorasan just before the constitution revolution, the riot of people in Mashad in 1323 AH,and people’s being shot in Gonbad ordered by Asef’o’dole Shahsavan. The paper tries to investigate the causes of dissatisfaction among people in mashad resorting to different sources.

    Keywords: Mashad, constitution revolution, riots, Tobacco movement
  • Islamic Sects and Rational approaches to Religion
    Mohsen Modir Shanechi, Ali Soleimanpour* Page 165

    The relation between ration and religion as one of the oldest theosophical discourses and intellectual challenges among philosophers, theosophists, scholars and Moslem jurisprudents (and even non-Moslems) is a subject constantly considered the most important intellectual and philosophical preoccupation in the field of ideological, ethical and socio-political existence. Historical, the emergence of various sects in the territory of Islamic civilizations has its roots, before anything else, in rational approaches to religion and in other words in their attitudes towards the relation between ration and religion, spiritual intellect, ration and ideology, ration and religion and the like. Based on which, the theosophical sects of the Shiite, Motazali and Ashaerah, with different rational interpretation and sometimes in conflict with Islamic religion emerged and presented interesting and attractive thoughts and viewpoints. Briefly studying the historical position of each of the mentioned theosophical sects, this article attempts to analyze the major differences among the theosophical sects in the subject.

    Keywords: intellect (ration), religion, Islamic sects, Shiite, Motazali, Ashaerah
  • Mahdi Vazin Afzal* Page 209
    Daralshafa, which is located in the north of Feizie school, is one of the buildings adjacent to the holy shrine of Hazrat-e Masume(PBUH).The place in which Daralshafa is located belongs to the Safavid period and the second Shah Abbas's reign. When Qajar came on power and during the reign of Fath Ali shah civil development became rapid in Qom and Fath Ali shah expanded daralshafa and made it a hospital for pilgrims and people of Qom. With the efforts of Kamran Mirza, the regent of daralshafa,, the place was used as hospital for some years During the period after the death of Fath Ali shah. But after the death of this Qajar prince the place changed to a seminary. In Pahlavi period and with the efforts of Sheikh Abdul-Karim Haeri, founder of the Qom seminary, chambers were added to daralshafa and it became dedicated to seminarians.
    Keywords: Daralshafa. Fath Ali Shah. Civil. Hospital. Seminary