نشریه مطالعات دفاعی استراتژیک
پیاپی 50 (زمستان 1391)

این مقاله در حوزه مسایل دفاعی به بررسی تاثیر توان بسیج مردمی بر بازدارندگی همه جانبه دفاعی ج. ا. ا پرداخته و عوامل و شاخص های مرتبط با آن را ارائه می نماید. به منظور دستیابی به این هدف، پس از مرور ادبیات موضوع، عوامل و شاخص های مربوط استخراج وچارچوب مفهومی مطالعه طراحی می گردید و با انتخاب نمونه از جامعه آماری شامل اساتید و دانشجویان دانشگاه عالی دفاع ملی و فارغ التحصیلان شاغل در برخی سازمان های نیروهای مسلح، به گردآوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیات پرداخته خواهد شد. در مرحله تحقیق، ابتدا به روش کیفی، عناصر ذی مدخل در بازدارندگی همه جانبه دفاعی ج. ا. ا مورد بررسی قرار می گیرد و سپس در مرحله کمی با رجوع به جامعه نمونه میزان تاثیر عوامل احصا شده بر الگوی مذکور مورد ارزیابی واقع می شد. این تحقیق با روش آمیخته انجام و در تجزیه و تحلیل یافته ها از روش های توصیفی و استنباطی و در آزمون فرضیات از فرمول مجذور کا برای مشخص شدن معناداری استفاده شده است. در بررسی بعمل آمده، مشخص می گردد که سه عامل؛ آمادگی اعتقادی بسیج، آمادگی رزمی بسیج و فراگیر سازی (توسعه) بسیج مردمی نقش ویژه ای در ارتقای توان بازدارندگی همه جانبه دفاعی ج. ا. ا در مقابل تهدید ناهمتراز دارند.

هدف این پژوهش بررسی چالش های سامانه های دفاع هوایی (سامانه های کشف، سامانه های فرماندهی و کنترل و سامانه های سلاح) در جنگ های آینده و تاثیر آن بر دفاع همه جانبه هوایی آجا و ارائه راهکار هایی برای حل مشکلات و موانع موجود می باشد. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و از روش های مطالعه کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و مدارک در سطح آجا بوده و از ابزار پرسش نامه برای جمع آوری داده استفاده شده است. جامعه آماری مورد تحقیق معاونت ها، مدیران ستاد آجا، قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) و نهاجا بوده که از بین آنها بر اساس روش نمونه گیری هدفمند تعداد30 نفر به عنوان حجم نمونه در نظر گرفته شده است. برای بررسی رابطه تاثیر متغیر های مستقل (سامانه های کشف، سامانه های فرماندهی و کنترل و سامانه های سلاح) بر متغیر وابسته (دفاع همه جانبه هوایی) از روشAHP استفاده شده است. نتایج حاصله از انجام تحقیق،نشان داد که متغیر های اصلی تحقیق با ضریب هماهنگی کمتر از 0. 1 در دفاع همه جانبه هوایی تاثیر دارد. پیشنهادات این تحقیق تاکید و اهتمام بیشتر فرماندهان دفاع هوایی بر چالش های قید شده به ترتیب نتایج تحقیق و نیز لزوم ارتقاء سامانه های دفاع هوایی با الویت هوشمند سازی و دانش محور با بکارگیری توانمندی های علمی و صنعتی داخل کشور بوده است.

در این پژوهش با عنوان «تعیین عوامل ژئوپلیتیک ترکیه موثر بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران» با بهره گیری از روش توصیفی، تحلیلی و به صورت کاربردی، با انجام مطالعات نظری و محیط شناسی ژئوپلیتیکی کشور ترکیه، تلاش گردیده است با شناسایی و تعیین عوامل ژئوپلیتیکی مرتبط و موثر بر تدوین راهبرد دفاعی در ابعاد ششگانه، طبیعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی داخلی، سیاسی بین المللی و نظامی،پرداخته و در ادامه ضمن مشاوره با برخی از افراد خبره و صاحب نظر مرتبط با عوامل ژئوپلیتیکی و مسائل دفاعی و اخذ نظرات آنان، نسبت به توسعه و انجام برخی اصلاحات اقدام و در نهایت عوامل ژئوپلیتیکی بدست آمده در قالب پرسش نامه ای جهت اخذ نظر جامعه آماری تنظیم و طراحی گردیده است وبین افراد خبره و صاحب نظر مرتبط با موضوع در قالب جامعه آماری 51 نفری که به صورت تمام شمار انجام گرفته، توزیع و سپس نظر آنان نیز جمع آوری شده است. پس از گردآوری پرسش نامه ها و بررسی نظر جامعه آماری با استفاده از تکنیک ها و روش های آماری نسبت به تجزیه و تحلیل داده ها اقدام و در ادامه به جمع بندی و ارزیابی فرضیه تحقیق نیز پرداخته شده است. سپس در بحث نتیجه گیری در پاسخ به سوال تحقیق، عوامل موثر ژئوپلیتیکی کشور ترکیه مرتبط با مسائل دفاعی در ابعاد شش گانه بالا که در تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با کشور ترکیه موثر می باشند، در قالب 56 عامل ژئوپلیتیکی که برحسب وزن و اولویت میانگین آن ها تعیین گردیدند، که در واقع پاسخ به سوال و فرضیه تحقیق صورت گرفت.

طراحی قابلیت های مقاومت همه جانبه، بستر و ظرف جذب، سازماندهی، آموزش و به کارگیری مردم در امر دفاع از کشور و انقلاب اسلامی می باشد که می توان با یک ارزیابی صحیح از توان این نیرو و هم چنین ارزیابی دشمن، به یک راهبرد بهینه برای مقابله با تهدیدات نظامی دشمن در جنگ احتمالی آینده دست یافت.
با توجه به تغییر محیط امنیتی و دفاعی کشور و این که راهبرد دفاعی ما در سالیان گذشته اساسا در مقابله با تهدیدات سنتی و خصوصا عراق شکل گرفته گویای این است که شناخت ماهیت تهدیدات جدید و باز تعریف راهبرد دفاعی کشور برای مقابله با تهدیدات ناهمطراز و بزرگ اجتناب ناپذیر می باشد و غفلت از مهم ترین تهدید که در جوار ما شکل گرفته، کشور را با آسیب های جدی در آینده مواجه خواهد نمود. لذا بایستی با اتخاذ یک راهبرد دفاعی همه جانبه برای ایجاد توان بازدارنده موثر دفاعی، دشمن را از حمله و تجاوز منصرف نمود و در صورت حمله دشمن، امکان مقاومت را فراهم و دشمن را شکست داد.
این مقاله با بهره گیری از نظرات خبرگان و پس از استخراج اهداف سناریوها، تهدیدات، قوت ها، ضعف ها و فرصت ها در هر یک از عرصه های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی و فرهنگی برای سناریوی اول، تهدیدات، قوت ها، ضعف ها و فرصت ها به صورت کلی برای سناریوهای بمباران راهبردی، عملیات اشغال محدود و عملیات اشغال گسترده استخراج گردید. پس از طراحی و ساخت پرسشنامه، ضمن ارزیابی عوامل محیطی، عوامل درونی و وضعیت موجود و مطلوب، میزان تاثیر اقدامات مقابله ای بسیج در خنثی سازی اهداف دشمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

هنگام وقوع جنگ با کشورهای سلطه گر، با عنایت به برتری دشمن در زمینه تجهیزات و فناوری، نیروها و تسلیحات و تاسیسات و اماکن حایز اهمیت کشور در صورت عدم بکارگیری اقدامات پدافند غیرعامل، دچار خسارات جدی می گردد. و با توجه به برتری دشمن در زمینه تجهیزات و فناوری، اخلال در فعالیت های مراکز مهم و حیاتی مثل سامانه های لجستیکی در دستور کار دشمن قرار دارد. با توجه به این نکته که موفقیت هر عملیاتی به سامانه های مناسب لجستیکی آن بستگی دارد در این مطالعه به بررسی فعالیت های لجستیکی پرداخته شده است.
لذا بایستی اصول و ملاحظات پدافند غیر عامل مد نظر قرار گرفته و رعایت گردد. روش این پژوهش،زمینه یابی بوده، وبراین اساس نخست تهدیدات نظامی دشمن مورد مطالعه قرار گرفته و ضمن تحلیل ویژه گی های تهدید ناهمطراز و همچنین سایر مولفه های موثر، نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها پس از تعیین عوامل محیط داخلی و خارجی و تجزیه و تحلیل آنها شناسایی و مورد ارزیابی قرار می گیرند. عوامل محیطی با استفاده از ماتریس مقایسه زوجی، به تفکیک اولویت بندی می گردند. در ادامه، وضعیت موجود با وضعیت مطلوب مقایسه می گردد و ضمن تعیین درصد تخصیص امکانات، تدوین راهبردهای پدافند غیرعامل مربوطه انجام می گردد. سپس با استفاده از روش TOPSIS اولویت بندی راهبردها صورت می گیرد و در نهایت راهبردهای مناسب پدافند غیر عامل در حوزه لجستیک ارائه می گردد.

کشورهای قوی با استفاده از منازعات آینده اراده خود بر کشورهای ضعیف تحمیل می کنند و لیکن کشورهای ضعیف از این ابزار تنها به عنوان یک عامل بازدارنده علیه کشورهای قوی استفاده می کنند و در این تقابل، جبهه ای غالب است که به هنگام و قاطعانه عمل نماید.
در این مقاله بر اساس این مفروض، گزاره ای تنظیم شده که در یک منازعات آینده هر قدر که سامانه پشتیبانی یک طرف قدرتمندتر باشد به همان میزان توان ضربه زدن و برتری آمادی نسبت به طرف مقابل قوی تر است.
اما متغیرهای اساسی فراوانی در این میان نقش ایفا می کنند. زیرا، وظیفه سامانه آمادی دفاع همه جانبه، ایجاد شرایط پویا و اجرای مطلوب پشتیبانی جهت کمک رسانی مطمئن و مناسب به فضای دفاع همه جانبه کشور در راستای تسهیل انجام ماموریت های نظامی و دفاع از تاسیسات حساس و حیاتی و نیز اموال عمومی و جلوگیری از دست یابی به اهداف مورد نظر آنان می باشد.
در راه رسیدن به این مطلوب در این مقاله، ابتدا با توجه به نقاط قوت روش های قضاوت کارشناسی گروهی در تعیین شاخص های مدل، از میان روش هایی همچون: روش دلفی، طوفان مغزی، نوشتار مغزی، ممیزی، دماتل، شبیه سازی کانسو و… با توجه به شرایط ایجابی از مسئله تامین و خرید مهمات دفاع همه جانبه گرفته تا تحرک نفر آماد دفاع همه جانبه با در نظر گرفتن همه پارامترهای قابل بررسی، روش مناسب انتخاب و سپس به کارگیری شد تا در بررسی هرگونه اقدام عملی جهت شبیه سازی آمادی در یک منازعات آینده دفاع همه جانبه، تغییر و تحولات بنیادی در سازمان حاصل گردد.

دفاع و حفظ امنیت جامعه در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی و دفاع همه جانبه از منافع و دستاوردهای انقلاب اسلامی در مقابل دشمنان از مهمترین مسائل جامعه امروزی ماست. تحقیق حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، نوع تحقیق کاربردی، حجم و جامعه نمونه به ترتیب، 250 و123نفرانتخاب شده، روش نمونه گیری، تصادفی طبقه ای انتخاب وسپس پرسشنامه تحقیق بر اساس آن تنظیم وبین آزمودنی ها توزیع شد است. داده های بدست آمده، در نرم افزار و تست نرمال بودن داده ها، تاثیر مولفه ها، با استفاده از آزمون های، فریدمن، خی دو، پیرسون، تحلیل رگرسیون، باینومیال، تی استیودنت برای تعین رتبه بندی ها وتعیین سهم هریک از عوامل اصلی و فرعی تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی و احصاء عوامل تاثیرگذار بر توانمندی های دفاعی- امنیتی بسیج که برای تعیین رتبه بندی ها و سهم هر یک از عوامل اصلی در ارتقاء توانمندی های آن مورد استفاده قرار گرفته است. پس از احصاء، تعیین رتبه بندی و میزان سهم تاثیرگذاری هریک از مولفه های توانمندی معادله خط رگرسیون نشان دهنده ی: توسعه توانمندی های دفاعی- امنیتی بسیج= (حمایت معنوی× 0. 443) (فرهنگ بسیجی×0. 392) (آمادگی انفرادی غیرفیزیکی× 0. 497) (فرماندهی غیر فیزیکی× 0. 529) (اشراف اطلاعاتی× 0. 553) می باشد که تغییری به اندازه یک انحراف معیار در مولفه متغیر مستقل به همان اندازه موجب تغییر در متغیر دیگر خواهد شد یا به هر میزان متغیر مستقل (عوامل مادی و معنوی) افزایش پیدا کنند به همان میزان موجب افزایش قابلیت ها و توانمندی های دفاعی- امنیتی بسیج خواهد شد.

در مقاله حاضر سوال اصلی تحقیق عبارت است از «سیستم پشتیبانی در دفاع همه جانبه چه ماهیتی را باید دارا باشد که نیاز یگان های دفاع ملی را در جنگ برآورده سازد؟» ، نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی، همبستگی و هم خوانی، به این ترتیب که با جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی تاثیر متغیرهای مستقل (اثر گذار) بر متغیر تابع (وابسته) مورد شناسائی قرار گرفته و با انتخاب نمونه آماری به تعداد 43 نفر از بین حدود 215 نفر خبرگان و صاحب نظران امور آمادی نظر خواهی انجام و با تجزیه و تحلیل اطلاعات واصله با استفاده از آمارهای توصیفی و استنباطی و محاسبه مجذور کا (خی2) و آزمون پیرسون نسبت به آزمون و تایید فرضیه ها اقدام گردیده که نتایج حاصل از تحلیل های آماری و محاسبات انجام شده حاکی از آن است که ماهیت پشتیبانی دفاعی در نهاد های دفاع ملی باید از سرعت، دقت، قابلیت انعطاف بالا، نوآوری و خلاقیت، حداقل فشار و تنش در امور پشتیبانی دفاعی، حداقل درگیری آمادی برای فرماندهان، کوتاهی سلسله مراتب در امور آمادی، غنی سازی شغلی، غنی سازی فرهنگ پشتیبانی دفاعی، همخوانی با شرایط اقلیمی و جغرافیائی، نیل به خودکفائی و خود اتکائی برخوردار باشد و سیاست های آمادی به صورت متمرکز و اجرا بنا به اقتضا با تاکید بر سیستم غیر متمرکز صورت پذیرد.