فصلنامه زیبایی شناسی ادبی
سال سوم شماره 12 (تابستان 1391)

ساختار غزل سعدی بر عشق استوار است و در این میان وصف معشوق و از او سخن گفتن در صدر موضوعات این غزل عاشقانه است.
از آنجا که شعر در معنی عام و کامل واژه، آیینه تمام نمای رفتارها، اندیشه ها و نگرش های جامعه روزگار شاعر است و در قرن هفتم و در شهر و زمانه سعدی حضور کنیزکان و غلامان ترک پر رنگ و چشمگیر است، شاعر در بیان خود از عشق و نیز در وصف معشوق نتوانسته است از این حضور معنی دار یاد نکند. به عبارت دیگر عشق در شعر سعدی از مسیر نگرش به رفتار و کردار این زیبارویان ترک نژاد عبور کرده است.
مقاله حاضر بر آن است که ویژگی های این معشوق از ترکستان به شیراز آمده را دسته بندی کند و برشمارد.

این پژوهش به بررسی «هفت اقلیم» و سابقه آن در فرهنگ ایرانی پرداخته است. به ویژه آن که یکی از نمودهایی که سابقه بس دیرین در فرهنگ ایران دارد، شعر و ادب فارسی است و از این حیث، هفت اقلیم در آن به فراوانی یافت می شود. عجین شدن این مساله در شعر فارسی، نشان از آبشخوری کهن می دهد که می تواند ما را در شناسایی سرچشمه و آبشخور آن، بسیار سودمند افتد. کوشش در این پژوهش در جهت اثبات مساله هفت اقلیم به ایران و ایرانیان با توجه به متن های نظم فارسی است.

بررسی و تحلیل بدعت ها و رفتارهای نوپدید و بی بنیان در دوره های اسطوره ای، پهلوانی و تاریخی شاهنامه و تاثیر ویرانگر آن ها بر جامعه ایرانی آن روزگاران محور اصلی این تحقیق است. مطالعه شاهنامه نشان می دهد که این بدعت ها در کشور ما در دوره های ضعف و انحطاط و حکمرانی پادشاهان زبون و حقیری که شایستگی این مقام را ندارند و معمولا از حمایت مردم برخوردار نیستند، روی می نماید. چنان که بیشترین بدعت های ناساز با فرهنگ و سنت های ایرانی را در روزگار سلطنت پادشاهانی چون ضحاک و گشتاسپ شاهد هستیم. همان گونه که بدعت ها و نوآوری های بسیار ارزنده و متناسب باگذشت روزگار و نیازهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... جامعه و کشور نیز به تدبیر پادشاهان بزرگی چون فریدون و منوچهر و... پدید آمده اند.

زبان شناسی متن امکانات متعددی به دست می دهد تا سبک یک نویسنده یا شاعر را بررسی و نقد کنیم. یکی از زمینه های بررسی سبک شناختی یک متن، تحلیل از بعد انسجام (Cohesion) متن است.
در این پژوهش سعی شده تا بر پایه الگوی مایکل هالیدی و رقیه حسن عوامل انسجام واژگانی «مدیر مدرسه» بررسی شود که نویسنده از کدام نوع عنصر انسجام واژگانی بیشتر بهره برده است و تراکم اتصالات ارتباطی بین جملات ثابت است یا متغیر؟
با مطالعه پیکره متن، این نتیجه حاصل شد که در رمان «مدیر مدرسه» روابط «هم آیی»، «تکرار» و «مترادف» به ترتیب بیش ترین کاربرد را داشته اند و نیز تراکم گره ها یا همان اتصالات ارتباطی، تغییر چندانی ندارد و انسجام متن، یک پارچه است.

«سرودخوان قبیله بیداری»، به بررسی نقش خروس در ادبیات کشور ایران (چه در شعر و چه در نثر، از دوران کهن گرفته تا معاصر) می پردازد.
در این مقاله ابتدا به ریشه یابی و معنی شناسی واژه خروس و سپس به نشانه های آن در فرهنگ اسلامی با عنوان «خروس سپید» پرداخته شده و آن گاه پیشینه اسطوره ای تاریخی اش بررسی گردیده است. «نشان در ملل و نحل»، سعی دارد رد این پرنده را در کشورها و نحله ها و مذاهب گوناگون بیابد.
«حضور در فرهنگ ایران زمین» نیز جلوه های گوناگون خروس را در فرهنگ و ادب و هنر و آداب و رسوم سرزمین کهنسال ایران نشان می دهد. هر چند واکاوی آثار خروس در نثر کهن و معاصر، هدف این مقاله نبوده است، اما با نگاهی بسیار گذرا، نمونه هایی بسیار اندک از نمود این پرنده در نثر نیز نمایانده شده و «جلوه های رنگارنگ ظاهر و معنا در شعر»، آخرین و مهم ترین بخش این مقاله است. این بخش ابتدا خود خروس و سپس تک تک اندام این پرنده و در پایان، امور باطنی و آسمانی بودن خروس را که در اشعارشاعران بازتاب یافته، در برابر دیده ها می-گذارد.

رمان «همسایه ها» و رمان «دختر رعیت» از رمان های مطرح و برجسته ادبیات داستانی معاصر ایران محسوب می شوند. برخورداری از محتوایی غنی و استفاده از وقایع تاریخی به عنوان پس زمینه داستان، تا حدی موجب نزدیکی این دو اثر به یکدیگر شده است. دراین مقاله آثار مذکور ابتدا ازمنظر ساختاری ومولفه های رئالیستی طرح شده در ساختار رمان واقع گرا و سپس از لحاظ محتوایی با یکدیگر تطبیق داده می شوند و وجوه تشابه و تفاوت و نقاط قوت و ضعف آنها مشخص می گردد. رمان «همسایه ها» از لحاظ خصوصیات فنی دارای ساختمانی منسجم، شخصیت هایی زنده و نثری تثبیت یافته است. در حالی که رمان «دختر رعیت» دارای ساختاری ضعیف، شخصیت های تیپ گونه و نثری روایتی است. درونمایه و محتوای دو اثر از لحاظ پرداختن به مضامین سیاسی و حوادث تاریخی بزرگی چون «ملی شدن صنعت نفت» در همسایه ها و «شکل گیری نهضت جنگل» در دختر رعیت تا حدودی به یکدیگر نزدیک می شوند. در هر دو اثر عمده توجه نویسندگان معطوف به طبقات فرودست جامعه و نمایاندن ظلم و ستم فرادستان بر این طبقات است. اگر چه دوران هر دو نویسنده مصادف است با ظهور حزب توده ایران و رواج اندیشه های مارکسیستی در میان روشنفکران جامعه، ولی تجلی این افکار در آثار این دو نویسنده به گونه ای متفاوت از هم بروز می کند. تا جایی که رمان «دختر رعیت» تحت تاثیر عقاید حزبی نویسنده اش، رمانی در حیطه سبک «رئالیسم سوسیالیستی» و رمان «همسایه ها» در نتیجه دید انتقادی نویسنده خود، اثری در حیطه سبک «رئالیسم انتقادی» محسوب می شود.

پژوهش حاضر در حوزه گویش شناسی به نگارش در آمده و به مقایسه دو گویش تالشی و رشتی به عنوان مهم ترین گویش های استان گیلان می پردازد. مقایسه این 2 گویش، در سطح آوایی و واجی صورت گرفته است. برای جمع آوری پیکره زبانی این پژوهش از روش های پرسش و پاسخ، مشاهده و مصاحبه با گویشوران بومی این دو شهر استفاده شده است.
در این پژوهش نگارنده بر آن است تا به ارائه و مقایسه واکه های ساده و مرکب، تعداد همخوان ها، تکیه، ساختمان هجایی و واجگونه های موجود در گویش تالشی شهرستان تالش و گویش رشتی بپردازد. بر اساس یافته های پژوهش حاضر تفاوت هایی در این دو گویش وجود دارند اعم از تعداد واکه ها در گویش تالشی 8 عدد و در گویش رشتی 7 تاست. تعداد همخوان ها نیز در این دو گویش متفاوتند به گونه ای که در گویش تالشی 22 همخوان و در گویش رشتی 23 همخوان وجود دارد. بعلاوه، این دو گویش از نظر ساختار هجایی نیز با یکدیگر تفاوت هایی دارند. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش به نظر می رسد، اگرچه این دو گویش از نظر جغرافیایی به یکدیگر نزدیکند اما با یکدیگر تفاوت های قابل ملاحظه ای از لحاظ آواشناسی و واج شناسی دارند.

جلوه های گوناگون دربار را می توان در شعر شاعران و بخصوص شاعران درباری که مداح و جیره خوار پادشاهان و در رکاب و ندیم آن ها بوده اند؛ مشاهده کرد. شعر درباری برای این دسته از شاعران دستمایه ای در سرودن اشعارشان بوده و با استفاده ازآن توانسته اند مضامین بکر و زیبایی را خلق کنند و از خود به یادگار گذارند. مقاله حاضر با تکیه بر ویژگی های درباری شعر انوری به عنوان بزرگ شاعر مداح دربار پادشاهان سلجوقی نوشته شده است و سعی شداست تا اشارات گوناگون درباری از جمله: اشاره به پادشاهان،، لوازم و بازی های درباری شعر او کشف و عرضه گردد.