فهرست مطالب

فصلنامه زیبایی شناسی ادبی
سال سوم شماره 13 (پاییز 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/07/01
  • تعداد عناوین: 10
|
  • محمدجلیل بهادری، حسن ذوالفقاری صفحه 11
    در این مقاله سعی شده است، یکی از ویژگی های شعر دهه هشتاد فارسی با استناد به اشعار علی باباچاهی مورد بررسی و توصیف قرارگیرد. در این ویژگی شاعر ترتیب زمانی کلام و توالی عبارت ها را رعایت نمی کند، مقاطع مختلف زمانی را به هم درمی آمیزد و با دوری از شیوه روایت طولی و استمراری، متنی غیر خطی را می آفریند که جمله ها و عبارت ها در آن توالی و تسلسل زمانی ندارند. هر چند گونه هایی از این نوع کلام به صورت «فلش بک» و یا «آغاز از میانه» در ادبیات جهان سابقه دارد، اما آن چه که در این متون دیده می شود نوعی آشفتگی زبانی و بر هم زدن نظم آن است، که بی سابقه می باشد. علاوه بر آن شاعر در بیان وقایع تاریخی نیز، عمدا دخل و تصرف ایجاد می کند و بدون توجه به واقعیت رویدادها، دست به تحریف و جعل آن ها می زند و یا دو واقعه تاریخی را به هم در می آمیزد. این ویژگی که عمدتا از افکار و نظریات پساساختارگرایان و ساختارشکنانی چون ژاک دریدا سرچشمه گرفته، در آثار نویسندگان و شاعران جوان و نوگرای فارسی نیز ظهور یافته است.
    کلیدواژگان: پساساختارگرایی، توالی زمان، جعل تاریخ، شعر دهه هشتاد، علی باباچاهی
  • کورس کریم پسندی صفحه 29
    یکی از موضوعات مهمی که در آثار مولوی به چشم می آید، موضوع لذت و درد است. مولوی درد درونی را رهبر آدمی، بیدار کننده روح و زایش گر معرفی می کند. و در نقطه مقابل آن، لذت های مجازی را، راهزن معانی، اساس رنج پایدار و به هم خوردن تعادل روانی می داند. این مقاله نگاهی است به طرح موضوع لذت و درد در آثار مولوی، و سیری است در اشارات مل برانگیز مولانا در خصوص درد درونی و لذت مجازی و حقیقی، انواع لذت و درد، عوامل درمان کننده درد، عوامل موثر در رهایی از دام لذات مجازی، فواید و اثرات درد، فواید و اثرات عدم توجه به لذات مجازی، سخت ترین و تلخ ترین نوع درد، قوی ترین و بدترین نوع لذت، و این که انسان ها باید با پشت پا زدن به لذت های مجازی، درد و سوزی در درون حاصل کنند تا به لذت حقیقی و سر منزل مقصود رهنمون گردند. امید است که پیروی از اندیشه های بلند معنوی مولوی، درد مردم عصر حاضر را که بی دردی و لذت جویی است درمان کند و روزنه ای از نجات و رستگاری را به روی بشر بگشاید.
    کلیدواژگان: مولوی، شعر، نثر، لذت، درد
  • بهاره رفعتی، عبدالحسین فرزاد صفحه 53
    از میان شاعران معاصر ایران، گروهی تنها شعر گفته اند و گروهی علاوه بر سرایش شعر، نظریه پردازی نیز کرده اند. مهدی اخوان ثالث و محمد حقوقی، دو چهره برجسته نظریه پرداز، در میان این شاعران هستند. این دو شاعر نوپرداز، افزون بر شاعری در حوزه نقد و نظریه شعر نیز آثاری را پدید آورده اند. هر دو شاعر بر مبنای رویکردی خاص، به اشعار دیگران پرداخته اند. گفته می شود، اخوان با اینکه نوپرداز است و نیمایی، فخامت شعر فارسی را اصل می داند و حقوقی بیشتر به ساختار می اندیشد. مسئله این است که نظریه کدام یک از این دو شاعر با رویکردهای شعر نو هماهنگ تر است. آنچه این مقاله به دست می دهد، معرفی اخوان ثالث به عنوان شاعری معنا گراست، شاعری که از بین شاعران نیمایی، شیوه او بیش از دیگران به نیما نزدیک است و آنچه او را از دیگر شاعران نیمایی متمایز می کند توجه ویژه او به ادبیات کلاسیک است. سپس محمد حقوقی و پذیرش وی به عنوان منتقدی معتقد به ساختار است. او نمی کوشد تا معانی درونی اثر را آشکار کند، بلکه کوشش وی بر آن است که سازه های یک متن را استخراج کند و به کمک مشخص کردن جزئیات ساختمانی شعر، خواننده را به شعر نزدیک کند.
    کلیدواژگان: نظریه شعر، شعر نو، شعر نیمایی، شاخصه های شعر، اخوان ثالث، حقوقی
  • رقیه صدرایی صفحه 77
    یکی از ویژگی های شعر در ادوار تاریخی وصف است. وصف یکی از مهم ترین و پر ارج ترین فن شعر به شمار می آید. توصیف های ماهرانه استادانی مانند فردوسی طوسی، منوچهر دامغانی با چنان قدرت و توانایی همراه بود که به ترسیم دورنماها در پرده های تصویری شباهت دارد. شاعران دوره صفویه در توصیف از عالم و اطراف آن طور که احساس می کردند و درک می کردند به وصف می پرداختند نه چنانکه آنها هستند. در این مقاله سعی شده است وصف در قصاید میرزا طاهر وحید قزوینی که در کنار سیاست و مقام درباری، ادیب و شاعر هم بوده است مورد دقت و بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: میرزا طاهر وحید قزوینی، وصف، طبیعت، شعر، قصاید، اغراق
  • نیلوفر محمدی، ابوالقاسم سری صفحه 99
    اخلاق و تربیت در کانون فرهنگ اجتماعی و فردی یک جامعه قرار می گیرد و هر اجتماعی نیز ویژگی های فرهنگی خود را دارد. ادبیات هر ملتی علاوه بر آنکه نمایشگاه فرهنگ و زندگی آن مردم است، جایگاهی است برای نشان دادن چند و چون اخلاق، تربیت و آرمان های آن ملت هنرمندان، نویسندگان و شاعران کسانی هستند که منزلت متعالی تربیت و اخلاق را به تصویر می کشند و توده های اجتماع را بدان فرامی خوانند. بی شک ملتی که برگزیدگان و اندیشمندانش از اخلاق فاصله بگیرند، عزت و تعالی نخواهند داشت. نوشتار حاضر، کوششی است برای نشان دادن جایگاه اخلاق و تربیت در اشعار ملک قمی، شاعر برجسته عصر صفوی. این نوشتار می کوشد تا نشان بدهد میزان ارزش های اخلاقی و الهی در عصر صفویه و در نظر بزرگان آن روزگار چگونه بوده است و کدامیک از معیارها و ارزش ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: اخلاق، تربیت، عصر صفویه، ملک قمی، معیارهای الهی و انسانی
  • معصوم» ها چگونه شخصیت پردازی شده اند؟ / تحلیل شخصیت پردازی دو داستان از هوشنگ گلشیری
    ثریا شفاعتی، محمدعلی گذشتی صفحه 123
    در میان داستان نویسان معاصر، یکی از شاخص ترین افراد در خلق شخصیت پردازی های ماندگار «هوشنگ گلشیری» است. وی با خلق داستان هایی توانست سبک و شیوه خاص خود را در زمینه آثاری که مبتنی بر بیان دغدغه های ذهنی و روانی شخصیت-های داستانی است -که خود شخصیت پردازی قوی و ماهرانه ای را می طلبد، تثبیت کند. این مقاله به چگونگی پردازش شخصیت-های دو داستان از مجموعه داستان های هوشنگ گلشیری با نام های «معصوم اول» و «معصوم سوم» خواهد پرداخت. لازم به ذکر است که این پژوهش به بررسی شخصیت و نحوه شخصیت پردازی، نه از دیدگاه روان شناسانه بلکه از منظر ادبیات و با در نظر گرفتن ساختارهای «شخصیت پردازی» در ادبیات داستانی ایران پرداخته است.
    کلیدواژگان: شخصیت، شخصیت پردازی، معصوم اول، معصوم سوم، داستان، نقد داستان
  • عباس خائفی، شیما تقی پور کندسر صفحه 143
    بهاءولد، خطیب و عالم و عارف مسلمان قرن ششم و هفتم است. او را بیشتر به نام پسرش جلال الدین محمد که تعالیم بهاءولد به گونه ای بارز در اندیشه هایش دیده می شود، می شناسند. کتاب معارف که مجموعه وعظ ها و اکتسابات روحانی او است، به شناخت مستقل و دقیق تر بهاءولد کمک می کند.
    عشق، مهم ترین رکن طریقت است که به عشق مجازی و عشق حقیقی تقسیم می شود. یکی از محورهای اصلی معارف عشق است. شناخت بیشتر «معارف» راهی به شناخت بهتر بهاءولد و مولوی است. در این مقاله به بررسی بعضی از موضوع های معارف، به ویژه عشق، پرداخته شده است.
    کلیدواژگان: بهاءولد، معارف، عشق
  • داریوش زنگنه صفحه 161
    وجه مشترک همه زبان ها، دوگانگی در شیوه های نوشتاری و گفتاری است. زبان فارسی دری نیز از آغاز پیدایش تا روزگار ما از این دو ویژگی برخوردار بوده است. اگرچه ادبای قدیم، زبان نوشتاری یا کتابت را زبان اصلی و رسمی می دانستند و آن را زبان ادبی می شمردند و شاعران، نویسندگان، عارفان و علمای دیگر نیز می بایست آن را می آموختند. زبان فارسی دری، همواره از دگرگونی های آوایی (= گفتاری)، ساختاری (= صرفی) و همنشینی (= نحوی) شکل می گرفته است. یکی از پی آمدهای مهم در دگرگونی های ساختاری، موضوع واژه ها و ترکیب سازی از آن هاست که متضمن پایداری و گستردگی زبان به ویژه گرایش به سخن مجازی، کنایی و خیال پردازانه است. زبان فارسی به سبب کمی لغات، همواره، هرگونه واژه را در موضوعات و مضامین گوناگون به کار می برد. بنابراین، کوشش نگارنده در این مقاله، نقد و بررسی چگونگی کاربرد واژگان مشترک نوشتاری و گفتاری از گونه های ادبی و عامیانه در زبان فارسی است که حاصل طرح پژوهشی نگارنده با نام «کاربرد واژگان گویشی در نظم و نثر فارسی» بوده است و امیدوار است با ارایه نمونه هایی از نظم و نثر کهن و امروزی، بتواند انگیزه و رغبتی بیش تر و علمی تر به منظور پژوهش هایی تکمیلی از سوی دیگر پژوهشگران پدید آورد.
    کلیدواژگان: زبان نوشتاری و گفتاری، واژه های عامیانه، دگرگونی های آوایی
  • شکر الله پورالخاص، شهلا شریفی صفحه 183
    بررسی اندیشه های مخالف مخصوصا در زمینه های اعتقادی و دینی، جدا از اینکه ذهن را به فعالیت وا می دارد و باعث پیشرفت آدمی است، محک خوبی نیز هست برای سنجش تفکر برتر و نزدیکی و دوری هرکس از صراط مستقیم. مساله ولایت مهم ترین عامل دوگانه اندیشی امت واحدی است، که پیامبر (صلوات الله علیه) و اصحاب گرامی ایشان برای جلوگیری از تفرقه، میان آنان رنج های بیشمار کشیدند. اگرچه دو فرقه بزرگ سنی و شیعه بعد از رحلت پیامبر امکان بروز یافتند اما باید پذیرفت که شیعه، نه یک مذهب کلامی مانند اعتزال است و نه از حوادث مانند خوارج پدید آمده؛ و به استناد حدیث منزلت، حدیث آغاز دعوت، مباهله، غدیر، حدیث ثقلین و... همان استمرار رهبری اسلامی در قالب «وصایت» برای امام علی (علیه السلام) و یازده فرزند بزرگوار ایشان است. که از زمان حیات پیامبر در بین عدهای از مسلمانان صدر اسلام از جمله ابوذر، سلمان فارسی، عمار یاسر و مقداد وجود داشت، که همایی از آنان به عنوان ارکان تشیع نام می برد (همایی، 1387: ص76). و در کتب رجال عده این افراد پنجاه نفر ذکر گردیده. در این مقاله سعی شده دیدگاه عطار به عنوان یکی از ارکان مهم ادبیات عرفانی نسبت به شیعیان، بررسی شود. و ضمن آشنایی بیشتر با افکار شیعه، به شبهه تمام کسانی که مانند عطار می اندیشند، پاسخ داده شود.
    کلیدواژگان: پیامبر، غدیر، ولایت، شیعه، عطار
  • منیر تجلیان مفرد، فروغ اعظم سوفالی صفحه 213
    ناتورالیسم نهضتی ادبی است که در اواخر قرن نوزدهم در اروپا پدید آمد. بنیانگذار این مکتب ادبی، امیل زولا، نویسنده فرانسوی است. این مکتب ادبی حاصل ناتورالیسم فلسفی می باشد. به موجب اصول ناتورالیسم فلسفی، تمام پدیده های هستی در طبیعت و در محدوده ی دانش علمی و تجربی جای دارند و هیچ چیز در وراء ماده وجود ندارد. زولا و پیروانش معتقد بودند که هنر و ادبیات باید جنبه علمی داشته باشد و کوشیدند که روش تجربی و جبر علمی را در ادبیات رواج دهند. ناتورالیست ها به تاثیر وراثت و محیط در وضع روحی اشخاص تاکید داشتند؛ زیرا اعتقاد داشتند که شرایط جسمی و روحی هر کس از پدر و مادر و محیط به او رسیده است. ناتورالیست ها در حوزه داستان، رمان و نمایش نامه به فعالیت پرداختند. یکی از نمایش نامه نویسان معروف ناتورالیست در نیمه دوم قرن نوزدهم اروپا آگوست استریندبرگ است. استریندبرگ تحت تاثیر مکتب ناتورالیسم نمایش نامه های معروفی مانند پدر، دوشیزه ژولی و اشباح را نگاشت. در این مقاله سعی بر آن است تا در مورد مکتب ناتورالیسم، پیدایش و ویژگی های آن و سپس نقد و بررسی نمایش نامه «دوشیزه ژولی» اثر استریندبرگ بر اساس دیدگاه ناتورالیسم و چگونگی تاثیر وراثت و محیط روی شخصیت اصلی نمایش نامه یعنی دوشیزه ژولی بحث گردد.
    کلیدواژگان: ناتورالیسم، نمایشنامه، داستان، مکتب های ادبی، محیط، وراثت