فهرست مطالب

فصلنامه گنجینه اسناد
پیاپی 91 (پاییز 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/09/07
  • تعداد عناوین: 7
|
  • علی نجف زاده، مجتبی خلیفه صفحات 6-23
    با شروع جنگ جهانی اول، علمای اهل تسنن و تشیع در قلمرو عثمانی، با صدور فتواهای جهاد، مسلمانان را به جنگ با روس و انگلیس تشویق کردند. مسلمانان، به این مسئله، واکنش های متفاوتی نشان دادند. نسخه هایی از فتواهای علمای عراق به سیستان و قاینات رسید. علما و حکومت، با توجه به شرایط شرق ایران و حضور و نفوذ گسترده انگلیسی ها، نسبت به این فتواها شیوه ای متفاوت در پیش گرفتند. انتشار فتواها در افغانستان، به خاطر همجواری با سیستان و قاینات، شرق ایران را نیز تحت تاثیر قرار داد. ماموریت هیئت نیدرمایر آلمانی در رسیدن به افغانستان نیز شرایط را بر حکومت شوکت الملک دوم سخت کرد و روش محتاطانه و بی طرفانه وی، خشم انگلیسی ها را برانگیخت. در همین زمان، شوکت الملک دوم، سفیری به هرات فرستاد که در تثبیت روابط ایران و افغانستان موثر بود. تلاش ها و تحرکاتی که بیش از یک سال طول کشید، باعث تغییراتی در حکومت قاینات شد. در این پژوهش، با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد و کتاب های دست اول، علل صدور فتواها در عراق، بررسی واکنش علمای قاینات و سیستان به فتواهای جهاد، واکنش شوکت الملک دوم و کنسولگری انگلیس در سیستان و قاینات به فتواها، موضع گیری شوکت الملک دوم نسبت به عبور هیئت آلمانی نیدرمایر از قاینات و نتیجه آن مورد بررسی قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: فتوا، عثمانی، قاینات، سیستان، جنگ جهانی اول
  • محبوبه سادات بیدگلی صفحات 24-42
    هدف
    پژوهش حاضر در پی مشخص کردن انواع شکل های تحریری «تاریخ هجری قمری»در اسناد دوران قاجار، بر اساس تغییرات به وجود آمده در نگارش «عدد صفر» و بررسی دلایل آن است. همچنین، بررسی های مقایسه ای با نسخه های خطی علم حساب، در دوران قاجار، به منظور یافتن شواهد احتمالی وجود این سبک نگارش اعداد در متون علمی و نیز خواص عدد صفر و نحوه جای گیری و عملکرد آن در سلسله اعداد از دیدگاه این متون از اهداف دیگر پژوهش حاضر است.
    روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با گزینش تصادفی 1000 برگ سند تاریخ دار دوران قاجار؛ از یک دوره زمانی 150 ساله؛ از چهار منطقه مرکز، فارس، شمال، و شمال غرب ایران صورت گرفته است. روش و رویکرد پژوهش حاضر، بررسی و ثبت و ضبط تاریخ های اسناد و طبقه بندی اشکال تحریری آنها با روش آماری و نیز مطالعات مقایسه ای و کتابخانه ای است.
    یافته های پژوهش: در بررسی ها، چهار شیوه تحریری گوناگون برای تاریخ کتابت اسناد، در مناطق چهارگانه، و با میزان تکرار متفاوت مشخص گردید. اشکال تحریری مشخص شده(با ویژگی تغییرات عدد صفر) در اسناد تمامی مناطق، بجز شمال غرب(به دلیل محدودیت اسناد بررسی شده) وجود داشت. عملکرد صفر در نسخ خطی علم حساب، در دوران قاجار، پیرو منطق ریاضی است. این نسخه ها، ضمن پرداختن به خواص و ویژگی ها، نحوه عملکرد و اهمیت این عدد در سلسله اعداد، به امکان حذف یا اضافه نویسی این عدد در یک مقدار عددی اشاره ای نداشتند. تنها ویژگی جابجایی صفر- البته در مرتبه مکانی خود و بدون تغییر مقدار و کمیت عدد- توسط نویسنده یکی از این نسخه ها به کار رفته بود. تغییرات نگارشی تاریخ کتابت اسناد در اثر تغییر و دستکاری رقم صفر، ناشی از شیوه های فردی و سلایق شخصی کاتبان در نویسندگی، در اثر نیاز به تندنویسی و شکسته نویسی، به دلیل حجم زیاد اسناد و شاید کم دقتی ناشی از آن و در برخی موارد کمبود فضای نگارش صورت گرفته است.
    کلیدواژگان: صفر، تاریخ هجری قمری، اسناد تاریخی، قاجار، عدد نویسی مکانی، نسخ خطی، علم حساب، کاتبان
  • محمدعلی اکبری، میکائیل وحیدی راد صفحات 44-69
    گفتار حاضر با تکیه بر اسناد وزات خارجه انگلستان به بررسی نقش عبدالحسین تیمورتاش در منظومه دیپلماسی کشورمان در دوره رضاشاه و نقش دولت انگلیس در حذف وی از صحنه سیاسی ایران می پردازد. تیمورتاش که در سمت وزارت دربار، سکان هدایت دستگاه دیپلماسی را نیز بر عهده داشت، با تکیه بر حمایت های رضاشاه وارد مذاکرات مستقیم با دولتمردان انگلیس شد و با اتخاذ سیاست عدم تقابل آشکار با قدرت های موجود، ضمن نزدیکی استراتژیک به شوروی در جهت اعمال فشار بر دولت بریتانیا و با درپیش گرفتن منافع ملی کشورمان گام در این مذاکرات نهاد؛ اما مقاومت تیمورتاش در بسیاری از موارد اختلافی بین الطرفین را موجب شد - که به عنوان «مسائل معوقه» از آنان یاد می شود- تا دیپلمات های آن کشور در مکاتبات خود با لندن عامل اصلی شکست مذاکرات خود با ایران را شخص تیمورتاش قلمداد نموده و به نوعی خواهان حذف وی از صحنه سیاسی ایران شوند.
    کلیدواژگان: تیمورتاش، مسائل معوقه، مذاکرات نفت، شوروی، انگلستان
  • رامین رسول اف صفحات 70-88
    هدف
    این مقاله، درصدد نشان دادن دیدگاه های انتقادی روح القدس نسبت به مستبدان و عوامل وابسته به استبداد در مملکت ایران در دورهء مشروطه می باشد.
    روش
    این مقاله با استفاده از منابع اصلی تاریخ شامل و بر پایه بهره گیری از مطبوعات تنظیم و از روش تحلیل محتوا استفاده شده است روح القدس، یکی از مهم ترین روزنامه های دورهء مشروطه است که توسط شیخ احمد تربتی (سلطان العلمای خراسانی) از 25 جمادی الثانی 1325/ 12 مرداد 1286/ 5 اوت 1907در تهران منتشرشد و انتشار آن تا کودتای محمدعلی شاه قاجار ادامه یافت.
    فرضیه: میزان و نحوهء انعکاس مطالب انتقادی نسبت به مطالب غیر انتقادی در محتوای سرمقاله ها و مقاله های روزنامهء روح القدس بیشتر باشد.میزان و نحوهء انعکاس نقد نظام سیاسی در محتوای سرمقاله ها و مقاله های روزنامهء روح القدس نسبت به سایر موارد بیشتر باشد.میزان و نحوهء انعکاس جهت انتقادی سرمقاله ها و مقاله های روزنامهء روح القدس بیشتر شامل وزراء باشد.
    یافته ها
    عمدهمحورهای انتقادی روزنامه، پیرامون سه موضوع اساسی شخص محمدعلی شاه- وزراء و به خصوص میرزا علی اصغر خان اتابک- درباریان و عوامل وابسته به استبداد بوده است
    کلیدواژگان: استبداد، روح القدس، محمدعلی شاه، مشروطیت
  • فهیمه باب الحوائجی، نسرین کاید صفحات 90-104
    اهداف پژوهش: هدف اصلی پژوهش حاضر، شناخت امکان ایجاد فهرستگان مجازی در آرشیوهای دیداری- شنیداری سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در شهر تهران است.
    روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به روش پیمایشی توصیفی انجام شده و جامعه مورد مطالعه 20 آرشیو دیداری – شنیداری سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در شهر تهران است. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته است. برای گردآوری اطلاعات از دو پرسشنامه مجزا برای مدیران و آرشیویست- کتابداران استفاده شده است. تعداد مدیران 20 نفر و تعداد آرشیویست- کتابداران و کارمندان آرشیو 122 نفر می باشد. روایی پژوهش حاضر صوری است و برای محاسبه پایایی درونی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است، که میزان آن 75/0 است.
    یافته های پژوهش: منابع آرشیوی در حد متوسط سازماندهی شده اند. 9/46 درصد کارکنان با فهرستگان مجازی آشنایی دارند و میزان آشنایی آنها با سازماندهی منابع آرشیوی در حد متوسط است. 2/59 درصد از نرم افزار گنجینه استفاده می کنند. تبادل اطلاعات کتابشناختی در بین آرشیوها در حد متوسط است. 9/52 درصد مدیران بودجه آرشیوها را ناکافی می دانند. 4/82 درصد مدیران معتقدند که سیاست خاصی برای ایجاد فهرستگان در آرشیوها وجود ندارد. به عقیده 8/68 درصد مدیران هیچ سیاستی برای اشتراک منابع در بین آرشیوها پیش بینی نشده است. بیشتر مدیران معتقدند فیلم به عنوان مهم ترین منبع بهتر است در فهرستگان مجازی قرار می گیرد.
    نتیجه گیری
    تقریبا نیمی از کتابداران تدوین اصطلاحنامه ای مختص منابع آرشیوی را لازم می دانند. در بیشتر از نیمی از آرشیوها از قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن برای فهرستنویسی منابع استفاده می شود. در بیشتر آرشیوها از رده بندی روسو استفاده می شود. کمتر از نیمی از کتابداران با فهرستگان مجازی و بیش از نیمی از آنها با نمایه سازی آشنایی دارند. بیش از نیمی از مدیران، بودجه سالانه آرشیو را ناکافی می دانند. بیشتر کتابداران از نرم افزار گنجینه استفاده می کنند. بیشتر مدیران معتقدند که سیاست خاصی برای ایجاد فهرستگان در آرشیوها وجود ندارد. بیشتر کتابداران معتقدند تبادل اطلاعات کتابشناختی تااندازه ای بین آرشیوها وجود دارد. بیشترآرشیوها تهی ه تجهیزات فنی(اعم از سرور، کامپیوتر، اجاره خط، و شبکه داخلی نرم افزار کتابخانه) را به عنوان اولویت نخست برای ایجاد فهرستگان مجازی انتخاب کرده اند. بنابراین، ایجاد فهرستگان مجازی از نظر امکانات نیروی انسانی و فیزیکی تقریبا مطلوب، ولی از نظر امکانات نرم افزاری و سیاست گذاری نامطلوب است.
    کلیدواژگان: فهرستگان، فهرستگان مجازی، آرشیو دیداری، شنیداری، امکان سنجی
  • الهام خیام دار، فاطمه زندیان صفحات 106-131
    مدل تعالی سازمانی، الگویی برای سنجش کیفیت است که در سال های اخیر، نه تنها نظر سازمان های تولیدی و صنعتی را به خود جلب کرده است؛ بلکه سازمان های خدماتی و اطلاعاتی را نیز بر آن داشته است که جهت کاوش وضعیت کیفی خدمات خود از آن استفاده نمایند. هدف اصلی پژوهش حاضر، ارزیابی مقایسه ای عملکرد مدیریت کیفیت آرشیوهای دیداری و شنیداری سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، با استفاده از الگوی تعالی سازمانی است و از این طریق نقاط قوت و نقاط قابل بهبود آرشیوهای دیداری و شنیداری مشخص و راهکارهایی جهت بهبود عملکرد کیفی آنها ارائه شده است.
    روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و توصیفی- تحلیلی است. پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه 72 سوالی مورد تایید بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت (EFQM) است که توسط این بنیاد و به منظور گنجاندن منطق رادار در سال 2010 و مطابق با آخرین ویرایش مدل تعالی سازمانی تهیه شده است؛ که به دلیل ماهیت خدماتی جامعه مورد نظر، تغییراتی در آن به وجود آمده است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که آرشیوهای دیداری و شنیداری سازمان صدا و سیما در اجرای مفاهیم و معیارهای مدل تعالی سازمانی متفاوت عمل کرده اند. در حوزه توانمندسازها، آرشیو شبکه چهار، با کسب 03/262 امتیاز، از 500، بهترین عملکرد؛ و آرشیو شبکه دو با کسب 13/ 166 امتیاز، ضعیف ترین عملکرد را داشته اند. در حوزه نتایج نیز به ترتیب، آرشیوهای شبکه یک و شبکه چهار، با امتیازهای 43/68 و 86/44 بالاترین و پایین ترین امتیازها را کسب کرده اند. به طور کلی، عملکرد آرشیو مرکزی و آرشیو شبکه یک سیما، بالاترین؛ و عملکرد آرشیو شبکه دو و آرشیو شبکه جام جم پایین ترین سطح امتیازها را داشتند. براساس نتایج به دست آمده از هریک از معیارهای مدل تعالی سازمانی برای آرشیوهای دیداری و شنیداری سازمان صدا و سیما، مهم ترین راهکارهای ارائه شده برای بهبود نقاط ضعف و اعتلای نقاط قوت این مراکز عبارت اند از: افزایش تعاملات با کاربران و سازمان ها و افراد ذی نفع خارج از آرشیوها، افزایش فضای رقابتی میان کارمندان، تجدید نظر در تدوین خط مشی های آرشیو، توجه به اصل شایسته محوری در میان کارمندان، انطباق با فناوری های نوین در ارائه خدمات، تعامل با کاربران و دریافت بازخوردهای منظم از آنها، تعامل هرچه بیشتر مدیران آرشیوها و با جامعه، و افزایش حس مسئولیت پذیری آنها در قبال جامعه.
    کلیدواژگان: مدیریت کیفیت، مدل تعالی سازمانی (EFQM)، آرشیوهای دیداری و شنیداری، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
  • شهلا کریمی، منصور تاجداران، سعید رضایی شریف آبادی صفحات 132-147
    هدف
    پژوهش حاضر قصد دارد با بررسی معیارهای ارزیابی میراث مستند در برنامه حافظه جهانی، به شناسایی مولفه های این معیارها در دسته میراث مستند عکس های تاریخی ایران (عصر قاجار) بپردازد.
    روش
    این پژوهش به روش سند پژوهی، مصاحبه، و با کمک فن دلفی انجام شده است. جامعه پژوهش، مولفه های معیارهای ارزیابی دسته انتخاب شده می باشد که توسط 10 نفر از متخصصان پاسخ داده شده است.
    یافته های پژوهش: نتایج این پژوهش در دو بخش معیارهای مطلق و نسبی حاصل شد. بررسی های این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین توجه در انتخاب آثار مستند عکس های تاریخی، معیارهای مطلق است؛ و در زیرمجموعه معیارهای مطلق، معیار اصالت 18 مولفه؛ و برای معیار اهمیت جهانی، منحصربه فرد بودن و غیرقابل جایگزین بودن، 5 مولفه حاصل و تایید شد؛ و در نهایت، 50 مولفه به منظور ارائه دستورالعمل پیشنهادی جهت انتخاب عکس های تاریخی ایران (دوره قاجار) به دست آمد.
    کلیدواژگان: میراث مستند، حافظه جهانی، برنامه حافظه جهانی، عکس های تاریخی ایران (دوره قاجار)، معیارهای ارزیابی میراث مستند
|
  • Ali Najafzadeh, Mojtaba Khalifeh Pages 6-23
    With the outbreak of World War I, Sunni and Shiite Olema's issued fatwas to encourage Muslims to engage in the war against Russia and England. Muslims reacted differently, including in Sistan and Qayenat where the government and the religious leaders - considering the conditions of eastern Iran and the influence of the British in the region - adopted different policies toward such fatwas. Reactions to fatwas in Afghanistan had impact in the eastern part of Iran. Passage of German agent Nydermier's mission on the way to Afghanistan made it difficult for the conservative governor, Showkat ol-Molk II to observe impartiality, a stance that made the British angry. He sent an ambassador to Herat who was effective in stabilizing relations between Iran and Afghanistan. The reason for religious decrees in Iraq, the reaction of Qayenat and Sistan's Olema to issuing jihad Fatwas, the reaction of Shokat al-Molk II and the British consulate in Sistan and Qayenat are all discussed in this paper.
    Keywords: Fatwas, Ottoman Empire, Qayenat, Sistan, World War I, Shokat al-Molk II
  • Mahboobeh Bidgoli Pages 24-42
    Purpose
    Varieties of styles of writing digits in Qajar records for Hijri Calendar are examined to show changes that occurred in the writing the digit zero (0) and reasons behind such changes. Changes noticed are compared with the styles used in arithmetic text of the same period. The purpose has been to provide evidence for the style of writing numbers in scientific texts as well as properties the digit zero has, and ways of locating it in such texts and its functions.
    Method
    Data was collected from a thousand dated records randomly selected from within a collection of records produced over 140 years (1795-1925) in four regions of Iran (Central, Fars, Northern region, and Northwestern). Dates of records and classification of writing styles was carried out using statistical techniques. Comparative method was used and library resources were consulted.
    Findings
    Four writing styles were identified in the four regions. Written forms with some variation were seen in all regions except northwestern (due to limited access to records). The function of zero in arithmetic texts in the era follows mathematical logic. Such texts discuss the properties and characteristics of zero, its function, and the possibility of its omission or addition into a certain string of numbers. The only case in which the rank of zero was shifted without change in its value was found in one such text examined. Variations in the styles of writing dates of scripture is caused by changes and manipulations of zero, which in turn is caused by scribe's own styles and tastes, as well as the need for speed-writing, broken-writing, and possibly carelessness, and in some cases lack of space on the page.
    Keywords: Zero, Hijri Lunar Calendar, historical records, Qajars, Spatial Number Writing, Scientific Texts, Scribers
  • Mohammadali Akbari, M. Vahidi Rad Pages 44-69
    Based on records held in the British Ministry of Foreign Affairs, this paper examines the role of Abdolhosein Teymourtash in Iranian diplomacy during the reign of Reza Shah (1925-1941). As the Minister of Court from 1925 to 1932, Teymourtash led the exercise of the country's diplomacy as well. Relying on the support of Shah, he entered into direct negotiations with British statesmen. He adopted a policy of avoiding open confrontation with foreign powers; in the meantime, he started a strategic alliance with the Soviets in order to protect the national interest in negotiating with the British. His stubbornness in negotiating over differences, called at the time "outstanding issues", led British diplomats to consider him as the main barrier to resolving issues and asked for his elimination from political scene of Iran.
    Keywords: Abdolhosein Teymourtash, outstanding issue, petroleum, Iran, Soviet Union, United Kingdom
  • Ramin Rasool Of Pages 70-88
    One of the most influential newspapers during the Constitutional Revolution of Iran, Rouh-ol-Ghodos (=The Holy Spirit) was published in Tehran by Sheikh Ahmad Torbati, known as Soltan-ol-olamaay Khorasani, from 1907 until the Mohammad Ali Shah Qajar coup in June 23, 1908. Analysis of the rich content of this short-lived newspaper indicates its anti-despotic policy and commitment to defending national interests and rights of the nation. The newspaper fearlessly attacked the cruelty of despotic governors, even the Shah himself.
    Keywords: Rouh-ol-Ghodos, newspapers, Mohammad Ali Shah Qajar, Constitutional Revolution, Iran, Despotism
  • Fahimeh Babalhavaeji, Nasrin Kaid Pages 90-104
    Purpose
    Examines feasibility of establishing a virtual union catalog of audio-visual materials of Islamic Republic of Iran Broadcasting (IRIB) archivval units in Tehran.
    Method
    Holdings of 20 audio-visual archives in Tehran have been surveyed. Two researcher-designed questionnaires were completed by 20 managers and 122 archivists of the 20 archival units. Validity of the tools was checked against Cronbach's alpha with an outcome of 75 percent.
    Findings
    46.9 percent of staff are familiar with the concept of a virtual union catalog. Their knowledge of organization of archive resources is fair. 59.2 percent of the staff use Ganjineh software; 52.9 percent of managers consider archives’ budgets insufficient; 82.4 percent of them believe that there is no particular policy for setting up a union catalog for the archives; 68.8 percent believe that there is no policy for resource sharing among archives. Most of the managers believe film is the most significant material in their archives and favor a virtual union catalog. Nearly half of the librarians had developed their own thesauri. More than half of the archives are use Anglo-American Cataloging Rules (AACR) for cataloging purposes. Most of the 20 archives use Rousseau classification; less than half of them know what a virtual union catalog is; more know about indexing. More than half of the managers believe their annual budget is insufficient. Most librarians use Ganjineh software. Most librarians to some extent believe that exchange of bibliographic information between archives is a good idea. Most archives see equipment, including servers and computers, as the first and most important requirement to establish a virtual union catalog. Human resources and physical facilities, they believe, are desirable, but not software facilities and policies.
    Keywords: virtual union catalog, Audio, visual archives, IRIB
  • Elham Khayyamdar, Fatemeh Zandian Pages 106-131
    Purpose
    Assessing the performance of quality management at the Iranian broadcast organization (IRIB) audio-visual archives, based on the model of Organizational Excellence, with the purpose of exploring strengths and weakness and providing strategies for improvement.
    Method
    A 72-item questionnaire, endorsed by the European Foundation for Quality Management (EFQM) edition 2010, was used, due to the service nature of the community of research.
    Findings
    Audio-visual archives at IRIB have implemented EFQM Excellence Model differently. With regard to empowering factors, Channel 4 archive has proved the best with a score of 262.03 out of 500, while Channel 2 archive has eared lowest scores (166.13 out of 500). In the "outcomes", Channel 1 and Channel 2 have respectively performed the best and the worst. Overall, the Central Archive and Channel 1 had higher performance, whereas Channel 2 and Jaam-e Jam Channel earned lowest scores. Strategies suggested include; 1) Enhancing interactions with users, organization, and external stakeholders, 2) Enhancing competitive environment among the staff, 3) Revision in policies, 4) Implementing criteria of meritocracy, 5) Compatibility with new technologies in service provision, 6) Interaction with users and appreciation of feedback, 7) Higher level of interaction with the community by the top management of archives, 8) Adopting a higher scores.
    Keywords: Quality management, EFQM, Audio, visual archives, IRIB
  • Shahla Karimi, Mansour Tajdaran, Saeed Rezaei Sharifabadi Pages 132-147
    Aim
    This research aims to examine criteria for evaluating documentary heritage in Memory of the World Programin order to identify components of such criteria for historical photos of Iran from Qajar era.
    Method
    Data for present research was collected through records analysis, interviews, and Delphi technique. The scope comprised the Memory of the World Programcriteria for evaluation of documentary heritage adopted by 10 specialists participated in the Delphi cycle.
    Findings
    Two sets of criteria, namely absolute and relative, were adopted. Absolute criteria were considered the most important ones. Under the criteria of originality in the absolute set, there are 18 components. For universal significance criterion and uniqueness, 5 components were identified and endorsed. Finally, 50 components were suggested to include in instructions for selecting photos of Iran from Qajarid era.
    Keywords: documentary heritage, the Memory of the World Program, historical photos, Iran, Qajarid era, evaluating criteria