فصلنامه فرهنگ پویا
پیاپی 25 (پاییز 1392)

طبیعت با پدیداری فصول چهارگانه سال که در آن‌ها سرما و گرما و طول شب و روز متغیر است، زمینه‌ای تکوینی برای بکارگیری واژه اعتدال فراهم کرده است، بطوری که در اعتدال بهاری و پاییزی، تعادلی از سرما و گرما و نیز طول شب و روز پدید می‌آید. در فرهنگ و ادبیات مزاج‌شناسان و طبیبان قدیم نیز اعتدال مزاجی در مقابل نابهنجاری‌های صفراوی، بلغمی، سودایی و دموی، شهرت یافته و مبنای معالجه بیماری‌ها قرار گرفته است...

اعتدال از ریشه عدل، به معنی میانه‌گیری مابین دو حالت یک چیز از نظر کمی و کیفی و تناسب برقرار کردن میان آن دو است. چنان‌که به روزها و شب‌های بهاری و پاییزی که اندازه یکدیگرند، «اعتدال بهاری و پاییزی» گفته می‌شود. البته به معنای راست و متوسط هم آمده است. برگردان فارسی اعتدال «میانه‌روی» است که به پرهیز از افراط و تفریط در هر کاری اطلاق می‌شود و واژه معادل عربی آن «اقتصاد» است که در فرهنگ اسلامی کاربرد بیشتری دارد...

شاید نتوان کسی را یافت که به زیبایی «میانه روی» و «اعتدال» اعتقادی نداشته باشد. دلفریبی این معنا تا آنجاست که حتی اگر فردی در موردی به افراط یا تفریط تن داده باشد، با توجیه رفتارش، خود را فردی میانه‌رو و معتدل معرفی می‌کند. این امر، در تمامی شیون زندگی ما جاری است...

من امیدوارم که شما باز توجه کنید به مسایل، توجه کنید به دنیا، توجه کنید به خودتان، توجه کنید به قدرت خودتان. نشکنید این قدرت را، گرچه شماها نمی‏توانید، لکن نباید یک همچو کاری در ایران بشود. من نمی‏خواهم دل شما را بشکنم، لکن شما دل ملت ما را نشکنید، شما دل مسیولین ما را نشکنید، شما هی تندرو و کندرو درست نکنید، دودستگی ایجاد نکنید، این خلاف اسلام است، خلاف دیانت است، خلاف انصاف است، نکنید این کارها را... (صحیفه امام، ج‏20، ص: 164)

اعتدال یعنی حالتی که نه «افراط» و نه «تفریط» باشد. بنابراین «اعتدال یعنی در هیچ جهت دچار افراط» یا تفریط نشدن. لذا بر اساس همین ملاک، دین مبین «اسلام، دین انسانیت و اعتدال» نامیده شده است. عدل که «همان معنای والا و برجسته‌ای» است «که در زندگی شخصی و عمومی و جسم و جان و سنگ و چوب و همه‌ی حوادث دنیا وجود دارد. یعنی یک موازنه‌ی صحیح»، یعنی «رفتار صحیح؛ موازنه‌ی صحیح؛ معتدل بودن و به سمت عیب و خروج از حد نرفتن»...

من امیدوارم که شما باز توجه کنید به مسایل، توجه کنید به دنیا، توجه کنید به خودتان، توجه کنید به قدرت خودتان. نشکنید این قدرت را، گرچه شماها نمی‏توانید، لکن نباید یک همچو کاری در ایران بشود. من نمی‏خواهم دل شما را بشکنم، لکن شما دل ملت ما را نشکنید، شما دل مسیولین ما را نشکنید، شما هی تندرو و کندرو درست نکنید، دودستگی ایجاد نکنید، این خلاف اسلام است، خلاف دیانت است، خلاف انصاف است، نکنید این کارها را... (صحیفه امام، ج‏20، ص: 164)

اندیشه آسمانی و اعتدالی بهشتی از وی شخصیتی شورگستر به تصویر کشیده بود که بسیاری از نسل جوان مومن و نوخواه را به سوی خود می‌کشاند. نگرش اعتدالی بهشتی به اسلام و آموزه‌های قرآنی و پرهیز وی از افتادن در دام افراط و تفریط به گونه‌ای بود که نزد مخاطبان خصوصا قشر جوان، آوای بهشتی، آوای فطرت انسان و کمال‌خواهی بود که با پیشرفت‌های اجتماعی و نیازهای طبیعی در تقابل و تنازع قرار نداشت...

«در انسان، استعداد تکامل و استعداد انحراف، از یکدیگر تفکیک‌ناپذیرند. انسان مانند حیوان نیست که در زندگی اجتماعی نه جلو رود و نه عقب، نه به چپ برود و نه به راست. در زندگی انسان‌ها گاهی پیشروی است و گاهی عقب‌گرد. در زندگی انسان‌ها اگر حرکت و سرعت هست، توقف و انحطاط هم هست. اگر پیشرفت و تکامل هست، فساد و انحراف هم هست. اگر عدالت و نیکی هست، ظلم و تجاوز هم هست. اگر مظاهر علم و عقل هست، مظاهر جهل و هواپرستی هم هست. تغییرات و پدیده‏های نویی که در زمان پیدا می‏شود، ممکن است از قسم دوم باشد...

پذیرفتن وقت برای مصاحبه با نشریه فرهنگ پویا درباره «اعتدال» از سوی علامه مصباح برای ما دست‌اندرکاران نشریه فرصتی بود تا این عالم فرزانه را از نزدیک زیارت کنیم و دیدگانمان را به سیمای معنوی و دستانمان را به عبایش متبرک کنیم. درست در وقت مصاحبه یعنی 10:30 صبح چهارشنبه 15/8/92، علامه مصباح با همان چهره پر از امید و نشاط، که در احوال‌پرسی‌هایش همواره لبخندی ملیح بر آن می‌نشیند وارد شدند و ما به رسم ادب جز به ضرورت سخن نگفتیم. آنان که با شخصیت علمی و معنوی این عقبه تیوریک نظام، آشنا هستند به خوبی می‌دانند، او کسی نیست که در ورود به مباحث علمی بدون تعیین مبنا و شاخص و ارایه تعریف از مفاهیم سخن بگوید یا وارد مقوله‌ای شود؛ روشی که همواره شاگردان علمی و معنوی خود را بدان دعوت می‌کند، و با آن راه را بر روی کسانی که برآنند به نام علم، آشفتگی‌های فکری و سیاسی خود را ترویج دهند می‌بندد؛ و این یعنی رعایت قاعده‌مندی در مباحث علمی که در آغاز هر بحث سره را از ناسره جدا می‌سازد. آنچه پیش روی شماست حاصل گفتگویی است که تا قبل از وقت اذان ظهر آن روز ادامه یافت و کلام فیلسوفی است که شناخت شاخص و مبنا و ارایه تعریفی درست از واژگان، دغدغه نخست او در ورود به هر مقوله است...

همه ما در طول عمرمان شاهد بوده‌ایم و یا شنیده‌ایم که انسان‌ها در بسیاری از امور با هم اختلاف فکر و نظر دارند. گاهی این اختلافات نظری به آثار عینی هم سرایت می‌کند، به درگیری‌های لفظی و پرخاشگری‌ها منجر می‌شود، و حتی به درگیری‌های نظامی هم می‌انجامد. قرآن هم به این امر اشاره کرده که اختلافات میان انسان‌ها برداشته نمی‌شود؛ ولا یزالون مختلفین. اما مساله مهم این است که انسان در برابر اختلافاتی که در زمینه‌های گوناگون با آن‌ها مواجه می‌شود، چگونه باید موضع‌گیری کند؟ اولا خودش در میان آراء مختلف چه رایی را برگزیند، و در مرحله بعد نسبت به کسانی که با او هم‌فکر نیستند، چگونه تعامل داشته باشد؟ این مساله خیلی جدی است. بسیاری از علوم اجتماعی برای حل همین‌گونه مسایل پدید آمده، چه علومی که جنبه توصیفی و تبیینی دارد، مثل رشته‌های مختلف جامعه‌شناسی، و چه علومی که جنبه تجویزی و دستوری دارد، مثل رشته‌های مختلف حقوق و علوم سیاسی، و به صورتی عام‌تر علوم اخلاقی و ارزشی. دانشمندان در زمینه چگونگی حل این اختلافات بحث‌هایی کرده‌اند و البته توجه دارید که خود موضوع کیفیت حل اختلافات و نحوه موضع‌گیری در برابر مخالفین و برخورد با آن‌ها یکی از موضوعات اختلافی است!...

ورود آیت‌الله حاج‌شیخ محمود رجبی به مباحث روز و دغدغه این معلم اخلاق و عضو محترم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در تبیین مفاهیم روز و دفاع از آرمان‌های رهبری معظم انقلاب، هر طلبه و دانشجوی جوان و آشنای با تاریخ نهضت را به یاد اعضای موسس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال‌های غربت و پرمخاطره می‌اندازد که چگونه آن اعضای آگاه و زمان‌شناس با ورود به مباحث روز از آرمان‌های امام راحل(ره) دفاع می‌کردند. آیت‌الله رجبی با همین دغدغه مقدس که یکی از رسالت‌های اعضای محترم جامعه مدرسین در برابر نسل جوان امروزی است، با تواضعی درس‌آموز بار دیگر ما را در بحث «اعتدال» همراهی کردند و چراغی فرا روی ما و مخاطبین ما نهادند.

«حسین شریعتمداری» نامی است آشنا برای نیروهای ارزشی انقلاب، او که دوران نهضت و در بند رژیم پهلوی به ماهیت «نفاق نوین» و «خط نفوذ» پی برد و از همان روزها صف خود را از صف آنان جدا کرد، در طول 34 سال گذشته لحظه‌ای در دفاع از آرمان‌های امام و انقلاب از پای ننشست، گرچه دنیای ژورنال در داخل و خارج او را به مدیر مسیولی روزنامه «کیهان» می‌شناسند، اما نیروهای ارزشی و انقلابی در داخل و خارج او را به شخصیت حقیقی‌‌اش یعنی «حاج حسین» می‌شناسند. سرداری که در جنگ نرم؛ و با تولد هر واژه و هر مکتبی در مقابل «اسلام ناب» هرگز سکوت نمی‌کند. آنچه پیش روی شماست سخنان این «سردار فرهنگی» نظام در نشست انجمن‌ فارغ‌التحصیلان موسسه امام خمینی(ره) در تاریخ 1/9/92 است...

معنای صحیح اعتدال، تنظیم رفتار بر اساس احکام اسلام است آیت الله فیاضی با اشاره به سخن علامه مصباح یزدی اظهار داشت: تجربه ثابت کرده است، در مسایل سیاسی، آگاه‌تر و اعلم از رهبر انقلاب وجود ندارد، بنابراین بر همه واجب است که در مسایل سیاسی از رهبری تقلید کنند. استاد برجسته فلسفه حوزه علمیه در گفت‌وگو با خبرنگار تبیین با بیان این‌که برگزاری نشست انجمن فارغ‌التحصیلان موسسه، سبب گردهم آمدن فارغ التحصیلان موسسه می‌شود، ادامه داد: فارغ‌التحصیلان در این نشست‌ها، علاوه بر استفاده از تجربیات و اطلاعات یکدیگر، از مطالب سخنرانان و به ویژه بیانات علامه مصباح یزدی بهره‌مند می‌شوند...

در تاریخ صدر اسلام، یکی از کسانی که به گمان باطل خویش می‌خواست در جریان حق و باطل بی‌طرف بماند و راه میانه بپیماید و بر مرز میان امام امیر‌المومنین علی (ع) و اصحاب جمل و معاویه گام بردارد، عبدالله‌بن قیس مشهور به ابوموسی اشعری بود. وی بسیار جامدتر، ساده‌لوح‌تر و جاهل‌تر از آن بود که زمین‌گیر دشمن فتنه‌گر نشود و از حق رویگردان نگردد. به هر حال، جمود و جهالت ابوموسی کار دست وی داد و او را واداشت تا علی (ع) را رها کند و در جایگاه فرمانداری کوفه در جریان جنگ جمل و در موضع حکمیت، در جنگ صفین فریب دشمن را بخورد و در نتیجه فتنه‌ای را در عالم اسلام رقم بزند که آثار شومش تا قیامت بر جای بماند و چهره بدمنظر او را از آنچه بود، کریه‌تر و زشت‌تر بنماید. نقش ابوموسی از او نماد جمود و جهالت ساخت و نشان داد که نظر مولی امیر‌المومنین علی(ع) به حق بود که ابوموسی را لایق فرمانداری و جایگاه حکمیت نمی‌دانست. اما چه کند مولی که گرفتار جهال و جامدعقلان بود!؟ در این مورد و جهت آشنایی با ابعاد فکری ابوموسی و مسایل پیرامون آن گفتگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رهنمایی انجام داده‌ایم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم...

بازخوانی مفهوم اعتدال از منظر تاریخی و به‌ویژه در سیره اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) ضرورتی است که در گفتگو با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا جباری مورد بررسی قرار گرفته است. متن حاضر اصل گفتگوی فرهنگ پویا با این استاد حوزه و دانشگاه است...

در صدر اسلام یک تقسیم‌بندیی بر مبنای فرهنگ قرآن در جامعه وجود داشت. قرآن کریم جامعه را به جامعه جاهل و جامعه حکیم تقسیم می‌کند. از منظر قرآن مجید، جامعه زمان بعثت رسول خدا (ص) جامعه جاهل می‌باشد. مثلا در آیه‌ای می‌فرماید: «ولا تبرجن تبرج الجاهلیه»، خداوند خطاب به زنان پیامبر فرمود مثل زنان دوران جاهلیت زینت‌آرایی نکنید و زینت‌هایتان را نشان ندهید. یا می‌فرماید: «یظنون بالله ظن الجاهلیه»، برخی در جنگ احد فرار کردند، این‌ها مانند دوران جاهلیت نسبت به خدا گمان ناروایی داشتند و احساس کردند که خدا مومنان را یاری نمی‌کند؛ نصرت الهی دروغ است، وعده دروغ است. یا گاهی خداوند به تعصبات آن‌ها اشاره می‌کند و این تعصبات را از جاهلیت می‌داند: «حمیه الجاهلیه».‌..

سیری گذرا در تاریخ معاصر ایران، ما را با جریان‌هایی آشنا می‌سازد که با برافراشتن پرچم اعتدال و میانه‌روی پا به عرصه سیاست گذاشتند ولی همین جریان‌ها عملا در دام افراط و تفریط افتادند و بدون هیچ دستاوردی، حقیرانه از صحنه سیاسی حذف شدند. پدیده ‌راه سوم در نهضت مشروطیت و حرکت مابین جریان دینی و سکولار که سرانجام به حذف این پدیده انجامید، عبرتی برای همه آنانی است که با برافراشتن پرچم اعتدال به دنبال تکرار تاریخی هستند که سرانجام سرنوشت آنان را با سرنوشت پدیده میانه‌رو مشروطیت گره خواهد زد، آنچه از نظر می‌گذرد، نگاهی است کوتاه و گذرا اما تطبیقی به پدیده میانه‌روی دیروز و امروز...

یکی از شگردهایی که همواره در طول تاریخ برای تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی به‌کار گرفته می‌شده است، استفاده از مغالطه اشتراک لفظی است، بدین معنی که سیاسیون و نظریه‌پردازان سعی می‌کنند از واژه‌ای که دارای چند معناست بدون قراین خاصی که مرادشان را مشخص کند، آن لفظ را به‌کار گیرند، تا ذهن مخاطب را به معنای معروفش مشغول سازند، در حالی که خودشان معنای دیگری را اراده کرده‌اند. به عنوان نمونه واژه اصلاحات که در 16 سال قبل میدان‌دار عرصه سیاست شد، از همین قبیل بود. این واژه حداقل دارای سه معنای متفاوت است؛ 1. از ماده صلح به معنای آشتی، 2. از ماده صلاح به معنای سلامت و درستی، 3. ترجمه رفرم به معنای تغییر تدریجی نظام. روشن است که توده‌های مردم از واژه اصلاح‌طلبی همان معنای دوم را می‌فهمیدند، ولی سیاسیون عصر به دنبال اجرایی کردن اصلاحات به معنای سوم بودند. کاری که سرنوشت آن در پایان کار دولت اصلاحات بر همه عیان شد و اهداف واقعی آن در فتنه 88 نقطه ابهامی باقی نگذاشت. واژه اعتدال نیز از همین سنخ است؛ این واژه معانی متفاوتی دارد که یکی از آن‌ها میانه‌روی و حرکت بر جاده میانه، به دور از افراط و تفریط است. همان‌که قرآن مجید آن را امت وسط نامیده است. ولی معنای دیگر آن همان معنای وارداتی است که دشمن آن را اراده کرده است؛ یعنی اسلامی که آمریکایی‌ها بپسندند و با منافع غربی‌ها هیچ تعارضی نداشته باشد، بلکه اهداف و منافع آن‌ها را به نحو احسن تامین کند. در این نوشتار جهت آشنایی با شاخص‌هایی که غربی‌ها برای اسلام اعتدالی مشخص کرده‌اند به معرفی بخشی از آن‌ها می‌پردازیم تا روشن شود که اعتدالی که دولت یازدهم از آن دم می‌زند، چه وجه تمایزی با اسلام اعتدالی آمریکایی دارد. در این‌باره به تحقیقات موسسه رند در این موضوع می‌پردازیم. ابتدا خوب است به اختصار با موسسه مذکور آشنا شویم و سپس به پروژه اسلام اعتدالی بپردازیم...

در ابتدا باید تمایز میان دو مفهوم اعتدال و عدالت را مشخص نماییم. اعتدال به لحاظ لغوی به معنای حد وسط است، برخلاف عدالت که الزاما به این معنا نیست؛ عدالت به معنای «قرار گرفتن هر چیزی در جای خود» است. البته باید به این نکته توجه کرد که اگرچه در اعتدال همیشه سخن از حد وسط و میانه‌روی است، اما پیش از یافتن حد وسط، باید مبدا بحث را در مبانی سیاسی بلکه بالاتر از آن، در مبانی اعتقادی و ایدیولوژیکی مشخص کرد تا بر مبنای آن مبدا، حد وسط معین شود، چراکه اگر نقطه آغازین و مبدا ما در مبانی متفاوت باشد، حد وسط و به تبع آن مقصود ما از اعتدال نیز متفاوت خواهد بود...

برای شناخت ماجرای طرح واژه‌ اعتدال در مقطع کنونی به یک نگاه روش‌شناسانه نسبت به مفاهیم نیاز داریم. مفاهیم در فضای سیاسی و در سایر فضاها، از این امکان برخوردارند که می توانند وارد حوزه تصرفات ما به عنوان بازیگران سیاسی شوند. قبل از دوران مشروطه، مفهوم عدالتخانه بود که به عنوان پیش‌درآمد مشروطه مطرح شد. مفهوم عدالتخانه به گونه‌ای بود که امکان شکل‌گیری تلقی‌های مختلفی از آن وجود داشت...

کسانی که با امام بودند و همراه امام بودند، را می‌توان در سه دسته خلاصه نمود. گروهی که فقط بخاطر شخصیتی که امام داشت دنبال ایشان بودند، اصلا نه خودشان مبانی داشتند و نه مبانی امام را می‌دانستند که چیست. طبیعی است وقتی امام رحلت کردند آن‌ها نیز از هم پاشیدند، چون مبنایی در اختیار نداشتند بلکه دنبال فردی بودند که از دنیا رحلت کرد. این‌ها یک گروه بودند که مبنا نداشتند یعنی با مبانی جلو نیامدند. گروه دوم کسانی بودند که مبانی داشتند اما مبانی ایشان مکتوم بود و صلاح نمی‌دانستند آن مبانی را ابراز کنند. مبانی این‌ها با مبانی امام مخالفت داشت، اما بنا به دلایلی نمی‌توانستند، مبانیشان را اظهار کنند...

شب بود و ظلمت همه‌جا را گرفته بود! زوزه گرگ‌های بدسیرت و تحرکات مرموز درندگان شب و صداهای عجیب خزندگان موذی، محیطی فراهم کرده بود که هر هوشیاری را به ذکاوت و روشنی ‌وجود، فرا می‌خواند. در آن بیابان تفرعن و خودخواهی، فقط نوری از یک کاروان مانده بود، با حکیمی که محورآن نور بود. اما، همان کاروانیان، در وادی بلا، از ترس ظلمت و حیوانات وحشی و خطر غرق شدن در باتلاق های فراوان اطرافشان و سقوط در دره های خوفناک، در عین خستگی و پریشانی، مجبور بودند که راه را ادامه دهند چون پشت سرشان، دشمنان هیولاسیرت به تاخت می‌آمدند و می‌خواستند آن‌ها را به بند کشند و انتقام سال‌ها مقاومت در برابر دیو جهان‌خوار را بگیرند. مسیر صعبی بود و پیشاهنگان هیولا که گرچه کم بودند، ولی زیرک و چالاک، دام‌هایی از پیش برای تک‌افتادگان از کاروان در این راه میانه پهن کرده بودند. حکیم با راه‌شناسان خبره، سعی داشت کاروان را به نیکی به سرمنزل مقصود برساند...

با روی کار آمدن دولت نهم وطرح مجدد آرمان‌های فراموش شده انقلاب اسلامی خصوصا در عرصه سیاسی، شاهد پویایی و نشاط تازه‌ای در دیپلماسی انقلابی نظام، در عرصه‌های بین‌المللی بودیم؛ که رهبر معظم انقلاب‌(حفظه الله) آن را بازگشت به گفتمان امام و انقلاب عنوان کردند. در سال‌های گذشته با روی کار آمدن دولت سازندگی و سپس دولت اصلاحات، شاهد به حاشیه رفتن و رکود تفکر انقلابی در این عرصه بودیم. در دولت اصلاحات گام‌های بزرگ و موثری برای عقب‌نشینی از آرمان‌های انقلاب برداشته شد و ضربه‌های جبران‌ناپذیری بر وجهه انقلابی و اسلامی ایران در سطح منطقه و جهان وارد شد. با روی کار آمدن دولت نهم شاهد احیاء مجدد این شعارها، ایجاد نشاط انقلابی در سطح کلان سیاسی و جان گرفتن مجدد گفتمان انقلاب در سطح منطقه و جهان بودیم...

جریانی که خود را طرفدار «اعتدال» می‌نامید، توانست در انتخابات ریاست جمهوری با اختلاف ناچیزی از سایر رقبای خود پیشی بگیرد و کرسی ریاست جمهوری را صاحب شود تا عملا قوه مجریه کشور را در دست گرفته باشد. آنچه ذهن مردم را به خود مشغول کرده و باید بررسی شود، معنای اعتدال است که مدام توسط این جریان مطرح می‌شود. از طرف دیگر این جریان چنین وانمود می‌کند که دولت قبلی دچار افراط یا تفریط بوده و ما رویه اعتدال را در پیش گرفته‌ایم. می‌خواهیم بدانیم این ادعا تا چه حد صحیح است لذا باید به بررسی اهداف و عملکرد آن‌ها بپردازیم تا از این طریق توان تحلیل و بررسی حوادث حال و آینده را داشته باشیم...

اعتدال به معنای میانه‌روی است اما میانه‌روی چیست و از چه جایگاهی برخوردار می‌باشد؟ کدام برداشت از اعتدال مطلوب و مناسب است و کدام نامطلوب و نامناسب؟ در دین اسلام به کدام قسم از اعتدال سفارش شده است؟ کدام نمونه از اعتدال از نشانه‌های اهل ایمان به شمار می‌رود؟ و...، این‌ها نمونه سوالاتی است که پاسخ به آن‌ها تحقیق گسترده و جامعی را می‌طلبد که از مجال بحث حاضر فراتر است. در این‌جا به‌طور گذرا و به اختصار و با اشاره، مطالبی را در مورد اعتدال مطلوب و اعتدال نامطلوب بیان می‌داریم.

هنگامی که در رقابت‌های انتخاباتی، شعار اعتدال از سوی دکتر روحانی مطرح شد، بسیاری فکر می‌کردند، با روی کار آمدن دولت اعتدال، اعتدال نیز محقق خواهد شد. اگر یکی از مصادیق اعتدال توجه به نظرات دیگر کاندیداها و طرفداران آن‌ها باشد، با روی کار آمدن دولت اعتدال، انتظار می‌رفت که به این مسئله به‌صورت روش‌مند توجه شود، نه آن‌که خود را محدود به آرای یک گروه سیاسی خاص نماید. متاسفانه دولت مدعی اعتدال آنقدر رنگ و بوی جریان سیاسی اصلاحات به خود گرفته که روزنه‌های امید به اعتدال را در این عرصه بسیار کم‌رنگ کرده است. در دوره اصلاحات پدیده‌ای به نام «روزنامه‌های زنجیره‌ای» با بیان کردن مطالبی علیه مبانی اسلام ناب سعی بر ایجاد شبهه و مسموم کردن جامعه ظهور کرد و هر از گاهی به دلیل افراط بیش از حد، برخی از آن‌ها تعطیل می‌شدند اما با تاسیس روزنامه دیگری با همان مشی افراطی راه خود را ادامه می‌دادند. با کمال تاسف با آمدن دولت کنونی، باز شاهد شبهه‌افکنی‌ها و دروغ‌پردازی‌هایی از همان نوع هستیم که برآنند تا خوانندگان خود را به کج‌راهه سوق دهند. در همین راستا روزنامه بهار مطلبی بسیار توهین‌آمیز به ساحت امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) نوشت که از آن بوی تکرار مقالات فتنه‌انگیز دهه 70 به مشام می‌رسید...

موضوع اعتدال در مباحث اقتصادی دارای ظرافت خاصی است. پیشینه اعتدال به مباحث اخلاقی ارسطو باز می‌گردد. ارسطو در رویکرد فضیلت‌گرایی، اعتدال را به عنوان حد وسط میان برخی از فضیلت‌های رفتاری مطرح کرد و افراط و تفریط در یک قوه را ناشایست و حد وسط را مطلوب دانست. این موضوع بعدا توسط ارسطو و دیگران در فضای اقتصاد سیاسی هم مطرح شد اما آن چیزی که در ادبیات اقتصادی مطرح شده متفاوت است. در اقتصاد، اعتدال در قالب عدالت اقتصادی مطرح شده و یکی از بحث‌های پردامنه در اقتصاد و اقتصاد سیاسی یا فلسفه سیاسی است. اندیشمندان زیادی راجع به عدالت بحث کرده‌اند، حتی سعی کرده‌اند با مبانی غیردینی به این بحث بپردازند. رویکردی که الان در کشور به عنوان اعتدال مطرح شده، بیشتر به عنوان یک رویه سیاستگذاری است، مثلا در سیاست خارجی اعتدال را پرهیز از تندروی و کندروی می‌دانند اما این‌که آیا در مباحث اقتصادی چیزی به اسم اعتدال وجود دارد یا وجود ندارد، از مقایسه میان نظام‌های اقتصادی سرمایه‌داری، سوسیالیستی و اسلامی مشخص می‌شود...

این روزها که گفتمان جدید «اعتدال» به عنوان ادبیات حاکم بر اندیشه و رفتار جریان عهده‌دار مدیریت اجرایی کشور معرفی شده است، این سوال مطرح می‌شود که آیا این یک گفتمان واقعا جدید است؟ و یا مانند بسیاری از آرمان‌ها و واژه‌پردازی‌های جریان روشنفکری غربزده در کشور، ریشه در افکار جریانات فلسفی غربی دارد. هر چند می‌توان معانی درستی برای اعتدال آن هم در زمینه اقتصاد، در نظر گرفت اما باید به بررسی سابقه و جریان‌شناسی گفتمان اعتدال و سیر تاریخی آن، دست کم در علم اقتصاد که موضوع این نوشتار است، بپردازیم تا با معناشناسی صحیح از اعتدال اقتصادی مورد نظر دولت تدبیر و امید، نحوه تعامل با آن مشخص شود...

برخی از تصمیم‌گیری‌ها از سوی برخی از مدیران کنونی، حاکی از وجود فلسفه‌ای در پس اندیشه و تفکر برخی از مدیران دولت اعتدال است که می‌توان آن را زنگ خطری جدی برای محافل علمی انقلاب اسلامی به شمار آورد. وزیر محترم راه، مسکن و شهرسازی در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه دوی سیما در تاریخ 3/6/1392، با بیان برخی اشکالات و انتقادها به طرح مسکن مهر که نقد آن انتقادات به مجال دیگری نیاز دارد فلسفه و انگیزه اصلی مخالفت با مسکن مهر و دلیل اساسی نادرستی آن را «دخالت‌های بزرگ دولتی در اقتصاد» در طرح مسکن مهر می‌داند: «طرح مسکن مهر مداخله عظیم و گسترده و بی‌سابقه در اقتصاد است و در تاریخ مسکن ایران چنین مداخله‌ای نداشتیم.» به عبارت دیگر گویا مدیر ارشد دولت اعتدال در بخش مسکن معتقد است، دولت نباید در این حجم و وسعت در اقتصاد دخالت کند و باید اجازه دهیم مردم خودشان برای رفع مشکل مسکنشان اقدام و پس‌انداز کنند. و چون طرح مسکن مهر، مصداق یک دخالت بزرگ دولتی است، صرف‌نظر از انتقادهای وارد بر آن، از نظر منطق اقتصادی، اساسا مردود و غیرقابل‌پذیرش است...

«بودای کوچک» را می‌دیدم. در داستان فیلم، نقطه عطف فهم و رهایی سیدارتا یا همان بودا، زمانی بود که پس از چند سال ریاضت‌کشی به روش هندوان، برای رهیدن از تمنیات، در دریاچه روبرویش، استاد و شاگردی را سوار بر قایقی دید. استاد، در حالی که ابزاری موسیقایی شبیه تار در دست داشت، به شاگردش گفت: «اگر این سیم شل باشد، آیا موسیقی زیبایی از این ابزار خارج می شود؟» شاگرد نیز طبیعتا گفت: «نه». استاد سپس گفت: «اگر بیش از حد سفت باشد، چطور؟» باز هم شاگرد گفت: «نه، صدای مناسبی از آن خارج نمی شود.» سپس، استاد که با ردا و چهره‌ای چون پیران و حکمای شرقی بود، گفت: «فقط زمانی که مقدار سفتی و سستی این سیم‌ها متعادل باشد، صدای روان و زیبای موسیقی از آن تولید می‌شود.» در اینجا بودا در حالی‌که از شدت سادگی و بی‌پیرایگی در کنار گاومیش‌های بیشه، در حال آب خوردن بود و با ریش‌ها و موی ژولیده‌ای از حال تعادل یک انسان معمولی خارج شده بود و شبیه مرتاضان هندو شده بود، به فکر فرو رفت و با خویشتن خویش، حدیث آن استاد و شاگرد را واگویه کرد و اندیشید که به‌راستی حد میانه، حد اعتدال است و این سخن را به مثابه محوری برای رهایی نفس از امیال طبیعی و شهوات دانست. از آن پس بود که وی زندگی متعادلی در پیش گرفت و به بودا یا بیدارشده تبدیل شد. از آن پس، این ماجرا را برای هندیان تعریف کرد و با اختلاف طبقاتی هندویی و خداپرستی آنها مخالفت کرد و رمز رهایی را دست یازیدن به شیوه اعتدال دانست. در طی قرون بعد، بسیاری از مردمان شمال هند به مکتب بودا گرویدند و سپس بسیاری از چینیان، با کمک گرفتن از شعار اعتدال در ورزش‌های رزمی، به آیین بودا گرویدند...

این تنها مکتب اسلام بود که توانست، ملت در راه مانده ایران را از حضیض ذلت برهاند و بر قله رفعت و عزت بنشاند و نه‌تنها مکاتب و قدرت‌های بزرگ دنیا را به چالش بکشاند، بلکه با به ظهور رساندن نصرت‌های الهی و امدادهای غیبی، دروازه‌ای فراتر از معادلات مادی را فرا روی امت بگشاید. این هدیه الهی، پاداش تمسک مردم به اسلام بوده؛ آن هم اسلام نابی که در پیروی از «قرآن» و «عترت» خلاصه می‌شود و بس...