فصلنامه طب اعتیاد
پیاپی 3 (زمستان 1392)

هر زمان صحبت از اعتیاد می شود به سرعت مصرف یک ماده به ذهن انسان متبادر می شود ولی واقعیت این است که مفهوم اصلی اعتیاد اشتغال ذهنی با اثرات حاصل از مصرف یک یا چند ماده است که در نهایت با پدیده تحمل وتاثیرات آزار دهنده قطع تماس با ماده ادامه می یابد و با تداوم رفتار مصرف با وجود تمام نتایج منفی تکمیل می گردد. اگر از دیدگاه نوروپاتولوژی بخواهیم به به مسئله اعتیاد نگاه کنیم. «اعتیاد بیماری اولیه و مزمن سیستم پاداش، انگیزش، حافظه و سایر مدارهای مرتبط است. » می توان از خود پرسید که چه چیز هایی می توانند در تلفیق با این سیستم مشکل دار مغزی باعث درد سر شوند؟
اعتیادهای رفتاری یا رفتارهای اعتیادیدر اعتیاد داروئی این مواد اعتیادآور (ماده شیمیائی) هستند که بعد از عبور از سد مغزی(BBB) مستقیما به سیستم پاداش مغز می رسند و باعث تغییرات سیستم نوروترانسمیتری می شوند و در رفتار این حس های محیطی هستند که به صورت غیرمستقیم روی سیستم انتقال عصبی مغز تاثیراتی مشابه اثر مواد پدید می آورند. به بیان دیگر رفتارها هم مانند مصرف مواد می توانند باعث تجربه پاداش های کوتاه مدت شده و در نهایت رفتار پایداری را (با وجود همه دردسرهای آن) بوجود آورند. در اصل مانند مصرف مواد این کنترل فرد است که بر مدیریت یک رفتار خاصی کاهش می یابد. در واقع مغز یک معتاد رفتاری به آزاد سازی غیر معمول نورو ترانسمیترهای مغزی به دنبال انجام یک رفتار خاص (قمار،خرید و...) واکنش اعتیادی نشان می دهد.

رفتار های اعتیادی، مجموعه اختلالاتی همچون قماربازی بیمارگونه و موارد گوناگون اعتیاد غیردارویی هستند که علل بروز آن ها عبارتند از عوامل گوناگون زیستی، روان شناختی و اجتماعی. در این میان عوامل زیستی از اهمیت به سزایی برخوردارند. مهم ترین پایه های زیستی این دسته از رفتار ها عبارتند از عوامل بیوشیمیایی و عوامل ژنتیکی که ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. مهم ترین عوامل بیوشیمیایی عبارتند از: اختلال سیستم های نوروترانسمیتری دوپامینرژیک، سرتونرژیک و نوراپینرژیک که در فرآیند های مرتبط با پاداش، خلق و انگیزش در ارتباط هستند. در این میان سیستم دوپامینرژیک مرتبط با پاداش که پایه های ژنتیکی اختلال آن نیز آشکار گردیده است، مهم ترین نقش را ایفا می کند.

«به دلیل وضعیت و پیچیدگی این پدیده (اعتیاد)، نمیتوان انتظار داشت که عامل سببساز واحدی بتواند به طور کامل از عهده ی توضیح اعتیاد برآید.» توماس ساز (Szasz، 1958) سردبیر و اعضای هیات تحریریه ی محترم نشریه ی وزین طب اعتیاد؛ این وظیفه را بر دوش من گذاشتند تا از دیدگاه روانکاوی به توضیح پدیده ی رفتارهای اعتیادی بپردازم. دیدگاهی که با وجود گسترش علم اعتیاد در کشور ما در طی سال-های اخیر– که انتشار این نشریه هم یک نشانه از آن است– کمتر درباره ی آن سخن به میان آمده است. این در حالی است که درک روانکاوانه از پدیده ها، آن ها را برای ما قابل فهم کرده و در کار درمان بیماران هم نقش به سزایی ایفا می کند. در دنیای امروز می توان پذیرفت که الگو های متفاوت با زبانی متفاوت به توضیح پدیده ها بپردازند، بدون آن که هر الگو با زبان خود، نقش دیگری را کوچک و کماهمیت جلوه دهد. من به سهم خود از این تصمیم اعضای تحریریه تشکر می کنم و نگاه تکثرگرای آنان را قدر می نهم.
همچنین لازم می دانم در ابتدا یادآوری کنم که مکاتب مختلفی در چارچوب روانکاوی وجود دارند که هر یک در تفاوت هایی با دیگری و گاهی با زبانی متفاوت به تبیین روان می پردازند. هر چند در این نوشتار، که قرار است دنباله دار باشد، امکان مرور تمام نگرش های روانکاوانه به اعتیاد وجود ندارد، اما خواهم کوشید تا از نگاه های مختلف استفاده کنم. برای این منظور و برای فهم آسان تر موضوع، از بحث درباره ی اعتیاد به مواد شروع می کنم و در ادامه نشان خواهم داد که چگونه سایر رفتارهای اعتیادی نیز از نظر روانکاوی؛ با اعتیاد به مواد مشابهت دارند. همچنین تلاش خواهم کرد تا این بحث برای خواننده ای که با روانکاوی آشنایی عمیقی ندارد هم قابل فهم و استفاده باشد. به همین دلیل گاهی به توضیح موضوعات پایه-ای خواهم پرداخت.

قمار بیمارگونه به عنوان یکی از انواع اعتیادهای رفتاری طبقه بندی می شود. این اختلال اغلب با اختلال های خلقی، اضطرابی، شخصیت ضد اجتماعی و یا سوء مصرف مواد همراه است و فرد را با مشکلات فردی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی متعدد مواجه می سازد. مهم ترین مداخلات درمانی در مورد قمار بیمارگونه، بر رویکردهای شناختی و مشارکتی استوارند.
مقدمهدلایل مختلفی برای گرایش به قماربازی وجود دارد. تلاش برای رفع مشکلات مالی، در دسترس بودن وسایل و امکان قمار، مشکلات خلقی و روانی، سرگرمی و دلایل اجتماعی مانند فشار گروه همتا برای قماربازی و یا الگوبرداری از اعضای خانواده و یا افراد مهم در شبکه ی اجتماعی، از جمله ی مهم ترین این دلایل هستند (نگاه کنید به تسه و همکاران، 2012). قمار بیمارگونه یکی از انواع اعتیادهای رفتاری است. از سال 1980، قمار بیمارگونه در منابع علمی مورد توجه قرار گرفت (آلبرت و همکاران، 2007). اما از آن جایی که آثار منفی قمار، در طولانی مدت بروز می کند و در مقایسه با سایر رفتارها مانند سوء مصرف مواد کم تر دردسرساز به نظر می رسد، معمولا مورد بی توجهی قرار می گیرد و از نظر درمانگران، تهدیدی جدی برای سلامتی به شمار نمی آید. اغلب کارشناسان معتقدند شخص در مقایسه با اعتیاد به سوء مصرف مواد، قماربازی را راحت تر می تواند متوقف کند. این در حالی است که قمار بیمارگونه یا اعتیاد به قمار می تواند موجب بروز مشکلات گسترده ای در ابعاد مختلف زندگی فرد شود. در این مقاله، جزییاتی در مورد قمار بیمارگونه، فرایند شکل گیری، علایم، آثار، انواع و روش درمان آن آورده شده است.

اعتیاد به خوردن، یک مشکل روانی پیچیده است. در این بیماری همانند اعتیادهای کلاسیک، ابعاد مختلف جسمانی، روانی و اجتماعی تحت تاثیر قرار گرفته و عملکرد فرد را مختل می کند و در صورتی که فرد مبتلا تحت درمان قرار نگیرد، می تواند عوارض جبران ناپذیری برای وی به همراه داشته باشد. در این مقاله پس از ارائه ی مقدمه ای کوتاه، مفهوم اعتیاد به خوردن از تعریف گرفته تا نشانه ها و علت ها و ابعاد مختلفی که در این بیماری تحت تاثیر قرار می گیرد، بررسی می شود و در پایان رویکردهای درمانی موجود در این زمینه مورد بحث قرار می گیرد.

بی شک رشد روز افزون اینترنت، فواید و اهمیت غیرقابل انکاری دارد، چنان که امروزه نقش محوری اینترنت به گونه ای است که بدون آن امکان برنامه ریزی برای فعالیت های آتی توسعه و بهره وری متناسب با آن در زمینه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی امکان پذیر نخواهد بود. اینترنت نویدبخش کاهش فاصله ها و گسترش روابط میان آدمیان شده است. اما این زمینه ی ارتباطی مهم و موثر، که چندی است همانند دیگر رسانه ها به ویژه تلویزیون، به منازل مردم راه پیدا کرده است و به تدریج می رود تا به عنوان عضوی از خانواده های ایرانی نیز خود را معرفی نماید، کاستی ها و آسیب های جدی نیز دارد (فلاح مهنه، 1386). یکی از این آسیب های جدی، مساله ی اعتیاد به اینترنت می باشد و مقاله ی حاضر درصدد است تا به تعریف و توضیح انواع ملاک های بالینی، شاخصه های آماری، علل و زمینه ها، دیدگاه ها و نظریه های مختلف، آسیب ها، عوارض و پیشگیری و درمان در ارتباط با اعتیاد اینترنتی بپردازد.

در سال های اخیر واژه ی اعتیاد برای رفتارهای گوناگونی به کار گرفته شده است؛ بدین معنا که علاوه بر مصرف مواد مخدر و روان گردان، رفتارهای مختلفی وجود دارند که در کوتاه مدت موجب به وجود آمدن پاداش می شوند و ممکن است علی رغم آگاهی از عواقب نامطلوب آن (برای مثال کاهش کنترل بر رفتار و نیاز به درگیری بیشتر با آن رفتار برای رسیدن به احساس آرامش) سبب تداوم آن رفتار شود. اعتیاد به رابطه از جمله رفتارهای اعتیادی است که کم تر به آن پرداخته شده است. اعتیاد به رابطه، ناتوانی در توقف رابطه با یک فرد خاص با وجود آگاهی از آسیب رسان بودن این رابطه برای آن فرد است. پیامدهای وخیم اعتیاد به رابطه بر سلامت اجتماعی و روانی فرد مبتلا، این مشکل را از نظر بالینی قابل ملاحظه کرده است. بهبودی به شیوه های مختلفی چون گروه های خودیاری، خانواده درمانی، درمان شناختی رفتاری و روان درمانی تعهد و پذیرش امکان پذیر می باشد که در مقاله ی پیش رو به آن پرداخته شده است.

اعتیاد به رفتارهای جنسی جزء جدیدترین نسل اعتیادهایی است که طی چند دهه ی اخیر توجه دانشمندان روان شناسی و روانپزشکی را به خود جلب کرده است. این اعتیاد از نظر اثرگذاری بر زندگی فرد، کاملا به اعتیادهای شیمیایی شبیه است و افراد مبتلا؛ مشکلات مختلفی را در حوزه های رفتاری، شناختی و هیجانی تجربه می کنند. دامنه ی آسیب های این اختلال به گونه ای گسترده است که درمان افراد مبتلا باید از مثلث مداخلات فردی، زناشویی و گروهی برخوردار باشند. در این مقاله به بررسی اجمالی تعریف اعتیاد به رفتارهای جنسی می پردازیم. در بخش های بعد، بعضی از خصوصیات شخصیتی افراد مبتلا را مورد بررسی قرار می دهیم و اختلالات همبود با این اعتیاد را نیز بررسی خواهیم کرد. در انتهای مقاله نیز به توصیف انواع درمان های فردی، خانوادگی و گروهی که برای درمان فرد ضروری هستند، خواهیم پرداخت.

کار جزئ جدایی ناپذیر زندگی انسان ها به شمار می آید. با این حال، یکی از وضعیت های غیر طبیعی در مورد کار، پدیده اعتیاد به کار است. اعتیاد به کار، نوعی از اعتیادهای روانی است که در آن؛ فرد نسبت به کار وابستگی غیر ارادی پیدا کرده و وقت زیادی را صرف انجام کار می کند. معتاد به کار نیز به شخصی گفته می شود که نیاز وسواس گونه ای به کار دارد. فرد مبتلا به گونه ای رفتار می کند که برای خود، خانواده و زندگی اجتماعی او در محیط کار و خارج از آن، زیان آور است.
تعریف اعتیاد به کار اصطلاح اعتیاد به کار، اولین بار در سال 1971 توسط اوتس در کتاب او با عنوان «اعترافات یک معتاد به کار» به کار برده شد. اوتس به شباهت های زیادی که بین افراد معتاد به کار و افراد الکلی وجود داشت، اشاره کرد. او کار کردن را برای این افراد امری ضروری می داند. آن را این گونه تعریف می کند: «معتاد به کار فردی است که بیش از حد کار می کند و بدان وابسته است تا جایی که این موضوع باعث اختلال در سلامت و روابط فردی و اجتماعی وی شود.»

در سال های اخیر، دسته ای از بیماری ها که به طور کلی به آن ها اعتیاد رفتاری یا اعتیاد نرم گفته می شود، رو به افزایش است. اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به قمار، اعتیاد به سکس، اعتیاد به کار، اعتیاد به خوردن و... از این دست بیماری ها به شمار می آیند. در حال حاضر، درمان های شناختی- رفتاری، به عنوان درمان پیشنهادی برای این اختلالات شناخته شده اند، اما این درمان ها نتوانسته اند پاسخگوی مناسبی برای بیماران و مشکلات خاص آن ها باشند. یکی از درمان های پیشنهادی در این حوزه، طرح واره درمانی جفری یانگ است. در این مقاله سعی شده است با معرفی این درمان به عنوان درمان پیشنهادی، به نکات بالینی و معایب و مزایای آن به طور مختصر اشاره شود.

نقد یک فیلم از زاویه و نگاهی خاص، اجحاف در حق فیلم است و در دنیای نقد، کار درستی نیست. این کار ممکن است باعث شود تا ارزش های سینمایی و هنری فیلم تحت تاثیر آن دیدگاه و نگاه خاص قرار گیرد. برای مثال چه بسا فیلمی دارای ارزش های سینمایی غیرقابل انکاری باشد، اما اشکالات علمی زیادی داشته باشد که از ارزش های هنری فیلم می کاهد. یکی از دشوارترین کارهای دنیا برای علاقه مندان، دیدن یک فیلم برای اولین بار به منظور نوشتن نقد از دیدگاهی خاص است که عملا باعث از بین رفتن لذت فیلم دیدن می شود.
خوشبختانه فیلم up in the Air را مدتی قبل و فقط به عنوان یک علاقه مند دیدم و لذت بردم و زمانی که صحبت از یک فیلم درباره ی رفتارهای اعتیادی به میان می آید، یکی از اولین فیلم هایی بود که به ذهنم رسید.
موضوع «اعتیاد به کار» می تواند دستمایه ی فیلمی عبوس، خشک و ناراحت کننده باشد، درباره ی فردی که همه ی فکر و ذکرش کار است و به هیچ جنبه ی دیگری در زندگی اش اهمیت نمی دهد، به ویژه زمانی که شغل این فرد، رساندن حکم اخراج افراد به آن ها در گوشه گوشه ی دنیاست. اما جیسون ریتمن کارگردان فیلم، جورج کلونی جذاب را در نقش فردی سرد و بی احساس قرار داده است که تمام خصوصیات یک فرد معتاد به کار را دارد و تقابل این جذابیت با دنیای سرد و تکراری کاری او، انرژی خاصی به فیلم بخشیده است. کسی که تمام وقت و انرژی خود را روی اجرای درست و مطلوب شغل خود متمرکز کرده است و به شدت به آن اهمیت می دهد، بدون آنکه لذتی از انجام آن ببرد و به عواقب پیام های خود بر روی دیگران اهمیتی بدهد.

در میان رفتار های اعتیادی و اعتیاد های رفتاری، می توان گفت اعتیاد به مواد مخدر و الکل بیش ترین سهم تولید دانش برای اجرای مداخلات شناختی موثر را داشته اند و این موضوع به دلیل ضرورت نیاز حاد این اختلالات به مداخلات درمانی بوده است. اما با توجه به پر رنگ تر شدن عوارض طبی اضافه وزن و شیوع اختلالات خوردن در بین جوامع، نیاز به مدلی کارآمد برای اجرای مداخلات عصبی شناختی برای چاقی و بیش خوری، بیش از پیش احساس می گردد. با توجه به این نیاز، مطالعه ای کیفی با هدف «بررسی دلایل بیش خوری در افراد دارای اضافه وزن بر اساس مدل های روان شناسی شناختی» طی سال گذشته در ایران (به سرپرستی دکتر حامد اختیاری) شکل گرفت و در نهایت حاصل این مطالعه ی کیفی، مدل شناختی ابعاد پرخوری و یا مدل ا.دی.اس (ODS) می باشد. در این مقاله سعی شده است تا علاوه بر بررسی جنبه های مختلف شناختی پر خوری، ابعاد آن در ده سرفصل اصلی مدل ODS معرفی گردند.

گاباپنتین اولین بار، بیش از 40 سال پیش و به عنوان یک داروی ضد اسپاسم و شل کننده ی عضلانی در ژاپن تولید و مورد استفاده قرار می گرفت، ولی با مشاهده ی اثرات ضد تشنج آن، امتیاز تولید این دارو در سال های بعد به شرکت های آمریکایی سپرده شد و در سال 1993 به عنوان یک داروی ضد تنشج از طرف اداره ی دارو و غذای آمریکا مورد تایید قرار گرفت.
اندیکاسیون های مصرف:•نورالژی پست هرپتیک (مورد تایید FDA)•صرع•فیبرومیالژیا•دردهای نوروپاتیک مانند نوروپاتی دیابتی، نورالژی عصب سه قلو و...
•سردرد و پیشگیری از میگرن•فلاشینگ های بعد از یائسگی•اختلال دوقطبی و افسردگی•فوبی اجتماعی•اختلال پانیک•PTSD•سندرم پاهای بی قرار•بی خوابی•IBS•اختلالات مرتبط با مواد

خستگی یکی از بزرگترین مشکلات مطرح در طب اعتیاد است. اصطلاح خستگی در طول تاریخ پزشکی کاربرد داشته و در موارد گوناگونی همچون ضعف و سستی و فقدان انرژی به کار رفته است. خستگی از سه جنبه قابل بررسی است که عبارتند از: جنبه عصب زیست شناختی،عصب روانشناختی و در نهایت خود سنجی خستگی.
از دیدگاه عصب زیست شناختی، خستگی آنچه که مورد ارزیابی قرار می گیرد در واقع زمان خستگی عضله است که با ابزار هایی همچون ارگومتر ارزیابی شده و برای نمونه تعداد دفعاتی که فرد می تواند یک لاستیک را با پنجه های خود بفشارد را ملاکی برای سنجش خستگی می دانند. از نقطه نظر عصب روان شناختی، شدت خستگی با آزمون های ریاضی و فکری مشخص ارزیابی می گردد و زمانی که فرد دیگر قادر به ادامه آزمون نیست را مورد سنجش قرار می دهند. اما از نقطه نظر خود سنجی که مورد اصلی و مد نظر ما نیز همان است، سنجش خستگی با پرسش از خود فرد بدست آمده و مسئله ای کاملا شخصی به شمار می آید؛ برای مثال فرد می گوید که انرژی ندارم و یا این که بی حال و خسته ام.

وابستگی به مت آمفتامین از جمله مهم ترین مشکلات اجتماعی پیش روی جامعه ی ایران است و درمان این وابستگی با پیچیدگی های فراوانی روبه رو است. دارودرمانی مت آمفتامین، اگر چه به تنهایی قادر به درمان بیماران وابسته به مت آمفتامین نخواهد بود، ولی با کنترل علایم و اختلالات روان شناختی ناشی از سوء مصرف مت آمفتامین، ضمن حفاظت از بیمار و اطرافیان او در برابر رفتارهای ناهنجار و پر خطر، فرصت مناسبی برای درمانگر به وجود می آورد که ضمن جلب اعتماد بیمار، وی را برای پذیرش درمان های روان شناختی شناخته شده برای وابستگی به مت آمفتامین آماده کند.
این مقاله سعی دارد تا با معرفی درمان های دارویی موجود در بازار داروی کشور، درمانگران را با چگونگی تجویز دارو در بیماران سرپایی آشنا گرداند. از اوایل دهه ی هشتاد شمسی که مت آمفتامین یا شیشه به تدریج وارد بازار مصرف ایران شد، با خود سیلی از اختلالات را به همراه آورد، این ماده ی اعتیادآور در اواخر همان دهه به یک معضل اجتماعی جدی تبدیل شد که نه تنها کیان جامعه ی ایرانی را تهدید می کند، بلکه مرزهای درمانی اعتیاد در ایران را نیز زیر تاخت و تاز خود قرار داده است. در نخستین سال های ظهور مت آمفتامین در ایران، ناشناخته بودن ابعاد سوء مصرف این ماده ی محرک مانند عوارض روان شناختی و بالینی آن، بسیاری از درمانگران را با استیصال و درماندگی مواجه ساخته بود. ولی اکنون پس از گذشت قریب به یک دهه، نه تنها درمان های روان شناختی کارآمدی همچون ماتریکس به یاری درمانگران شتافته است، بلکه انجام مطالعات بالینی فراوان در ایران و جهان، امید های تازه ای را برای دارودرمانی وابستگی به مت آمفتامین؛ پیش روی درمانگران قرار داده است.

شبکه ی درمان سوء مصرف مواد در کشور، با دارا بودن بیش از 5000 مرکز درمان سوء مصرف مواد و تلاش های فراوان عزیزان درگیر در این حوزه، تنها حدود سیصد هزار بیمار را در کشور پوشش داده است که تا حداقل پوشش دو میلیونی سوء مصرف انواع مواد، راه درازی در پیش دارد. می توان این مساله را پیش بینی کرد که با در نظر گرفتن هزینه های احداث این گونه مراکز و جمعیت خواستار درمان در شرایط موجود، رقابت های گاهی ناسالم در درمانگاه های ترک اعتیاد افزایش یافته است و برای حفظ حضور، بیمارانی – که با این موضوع هیچ ارتباطی ندارند- از چاله به چاه خواهند افتاد تا آمار درمانگاه ثابت بماند. این که این وضعیت، معلول سیاست گذاری، آموزش ناکافی یا نبودن نظارت است، مقوله ای دیگر است که در این مجال مد نظر نویسنده نیست. اما ظرفیت های دیگری در کشور وجود دارد که تا کنون مورد استفاده قرار نگرفته است.

در گفت و شنود اختصاصی فصلنامه ی طب اعتیاد با مدیر کل جدید دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، برنامه های دولت در حوزه ی اعتیاد اعلام شد. دکتر «احمد حاجبی» روان پزشک، که پیش از این نیز در حوزه ی سلامت روان فعالیت کرده است، از تاریخ22/07/1392 مدیریت دفتر سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را به عهده گرفته است.

آخرین روز کاری آقای دکتر ناصحی و خانم دکتر جعفری در دفتر سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد، با فرصتی برای گفت و گو با ایشان همراه شد. گفت و گویی که حدود یک سال پیش از سوی فصلنامه درخواست شده بود، امروز و در پاسخ به نامه ی وزیر محترم بهداشت و درمان و دستور ایشان مبنی بر بررسی سخن سردبیر شماره ی پیش (سلام آقای رئیس جمهور) بالاخره از سر گرفته شد. هرچند فرصت بیان دیدگاه ها و انتقال پیام به دفتر قدری به تعویق افتاده بود، اما فضای گفت و گو بر این اساس شکل گرفت که شاید آسیب شناسی برخی چالش ها و گلایه های چند ساله ی اخیر در ادامه ی راه و برای مسئولان بعدی کمک کننده باشد. تعامل و مشارکت فعالان بخش خصوصی در تصمیم گیری های حوزه ی درمان اعتیاد، مهم ترین محور صحبت هایی بود که بین دو طرف رد و بدل شد.

شبکه سازی، همکاری های بین بخشی، تبادل تجربیات و به روزرسانی دانش از لازمه های هر فعالیت علمی در هر کجای دنیاست. هفتمین همایش سالیانه ی دانش اعتیاد به عنوان بزرگ ترین گردهمایی حوز ه ی اعتیاد؛ ضمن بررسی طیف گسترده ای از موضوعات، مشتمل بر ابعاد مختلف جسمانی، روانی، اجتماعی، معنوی، جمعیت شناختی، قانونی و علوم پایه ی بیماری اعتیا،د فرصتی فراهم آورد تا پژوهشگران و علاقه مندان به عرصه های مختلف این حوزه از علم، آخرین دستاوردهای علمی- پژوهشی خود را با یکدیگر در میان بگذارند و به بحث و تبادل نظر بپردازند.
این کنگره از 20 الی 22 شهریور 1392 با حضور حدود دوهزار نفر از پزشکان، روان شناسان، مددکاران، پرستاران، مددیاران و سایر افراد شاغل یا علاقه مند به دانش اعتیاد برگزار شد.
ارائه ی سخنرانی های کلیدی در قالب 15پانل با دعوت از 75 نفر از صاحب نظران حوزه های مختلف مرتبط با اعتیاد کشور، 200 پژوهش انجام شده در قالب 8 پانل سخنرانی با تقسیم بندی موضوعی پژوهش ها، حدود 600 پژوهش در قالب پوستر، یک همایش سه روزه با امتیاز بازآموزی مدون همراه با همایش مذکور برای 150 پزشک و برگزاری کارگاه-های مختلف؛ از برنامه های محوری این کنگره بود.
تشویق پژوهشگران در قالب جوایز ایزاما برای 10 پژوهشگر برتر جوان با حمایت خیر محترم حوزه ی اعتیاد، آقای اسماعیل زمانیان؛ جوایز پژوهشگران حوزه ی پیشگیری با حمایت سازمان بهزیستی کل کشورو جوایز پوسترهای برتر از بخش های خاص این همایش بود که با هدف تشویق پژوهشگران جوان برای فعالیت بیشتر در این حوزه ی مهم، برگزار شد.

قبل از سال 86 هیچ گونه سیاست کلانی در کشور جهت مبارزه با مواد مخدر وجود نداشته است. در طی سال های 84 الی 86، با برگزاری جلسات متعدد در مجمع محترم تشخیص مصلحت نظام، 11 بند سیاست کلی تهیه و تصویب گردید که شامل مواد زیر می باشد:الف- سیاست های کلانب- قوانینماده ی 15 ماده ی 16ج-آئین نامه ها1. مرا ز درن و آ2- آ

آنان که از تاریخ نمی آموزند، محکوم به تکرار اشتباهات گذشته هستند.
از زمان صدور نخستین فرمان دولتی در باب مبارزه با اعتیاد در زمان شاه طهماسب صفوی تا امروز، 493 سال می گذرد، پنج قرن یا شانزده نسل. با توجه به زیان های ذاتی اعتیاد و زمینه سازی آن برای بسیاری از نابه سامانی های پزشکی – روانی – اجتماعی دیگر، شایسته است نگاهی به تاریخ طولانی مبارزه با اعتیاد در ایران بیندازیم و برنامه هایی را که در 5 قرن گذشته توسط دولت ها ارائه شده است، بازبینی کنیم و عبرتی بگیریم.
در مورد اینکه پس از چند بار مصرف مواد مخدر؛ تغییرات زیستی و وابستگی بدنی پدید می آید، تردیدی نیست. اما نکته ی مهم آن است که نخستین مرتبه ی مصرف مواد مخدر و محرک، مطلقا تحت تاثیر نیاز بدنی یا به اجبار نیست. در صورت اعتیاد، البته باید بررسی و سم زدایی و توان بخشی زیر نظر پزشک، پرستار و مددکار انجام گیرد. اما این بدان مفهوم نیست که معتاد یک بیمار معصوم است. همان گونه که اوباشی که با چاقو یکدیگر را مجروح کرده اند، ابتدا تحت مراقبت پزشکی قرار می گیرند و سپس در دادگاه محاکمه و به تحمل کیفر محکوم می شوند، معتاد هم باید ابتدا مورد مراقبت پزشکی قرار بگیرد و سپس به جرم او که قانون شکنی و تجاوز به حقوق دیگران از جمله اقتصاد و امنیت مملکت است، باید در دادگاه رسیدگی شود.
اگر چاقوکش و متجاوز جنسی و سارق و جانی را به عنوان کسی که به این کارها معتاد است به عنوان بیمار؛ مصون از مجازات بدانیم، آن گاه حق داریم این امتیاز را هم برای معتاد به مواد مخدر و محرک قائل شویم. پژوهش های علمی نشان می دهد مصرف مواد مخدر و محرک، میزان ارتکاب جرایم تهاجمی را دست کم تا هشتصد درصد (هشت برابر) افزایش می دهد. با این ادله ی تاریخی و شواهد علمی به نظر می رسد بازنگری کلی در موضوعات مربوط به اعتیاد ضرورت داشته باشد.

در گزارش های دفتر دارو و جرم سازمان ملل متحد UNODC، مطالب و آمار و ارقامی ارائه شده اند که با مطالعه و دقت در آن ها، می توان تغییرات ویژگی های همه گیرشناسی و شیوع برخی از مواد را در ایران را حدس زد. اگر درمانگر اعتیاد در یک مرکز ترک اعتیاد باشید، احتمالا شاهد تغییراتی در نوع و الگوی مواد مصرفی مراجعین خود بوده اید. برای مثال در 2 سال اخیر به طور محسوسی، افزایش مصرف هرویین را در بین مصرف کنندگان مواد ایرانی میبینید. با مطالعه ی این مقاله که مقایسهای از آمار های چند گزارش اخیر UNODC می باشد، می توانید پاسخ برخی از پرسش های خود را در مورد این تغییر رویه ها بگیرید.

توجه به اثرات زیانبار اعتیاد در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی لزوم اقدامات درمانی در شرایط مختلف را مطرح می سازد، به ویژه زمانی که بیمار اعتیاد در مرحله ی انکار به سر می برد و بینش مناسبی نسبت به درمان خود ندارد. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که نتایج درمان های اجباری نیز می تواند مانند نتایج درمان های اختیاری که با میل و اختیار بیمار صورت می پذیرد، مفید باشد. در آن زمان که بیمار دارای نشانه ها (اندیکاسیون ها)ی درمان اجباری است و تمایلی به درمان اختیاری ندارد، الزامات قانونی نیاز است تا هم به روند بهبودی بیمار و هم به مسیر بهسازی روان شناختی خانوده ی بیمار کمک کند. وجود قانون MARCHAMAN در فلوریدای آمریکا و قانون CASY، مسیر را برای روند بهبودی بیمار اعتیاد و کمک به خانواده ی او آسان می کند. در نظر گرفتن فواید درمان اجباری و معرفی این روش برای بیماران مبتلا به مواد مخدر به سازمان ها و نهادهای قضایی و پیشنهاد جهت در نظر گرفتن این قوانین در برنامه ی درمان اعتیاد در ایران، می تواند مفید واقع شود.

در حالی که تمامی موسسان و مسئولان مراکز درمانی سوء مصرف مواد با اصل نظارت و بازرسی موافق هستند، ولی کیفیت و اشکالات موجود باعث شده است که این ضرورت به منبع اختلافاتی میان مراکز و دانشگاه تبدیل شود.
در اینجا سعی شده است که با بررسی تعاریف کنترل و نظارت از سوی اندیشمندان مختلف و نیز با مطالعه ی انواع نظارت ها و کنترل های قابل انجام توسط سازمان های مربوط به آن به این نتیجه رسید که روش و نحوه ی انجام بازرسی ها چگونه می تواند باشد که در این بین نه آسیبی به مراکزی که هیچ گونه تخلفی ندارد، برسد و نه مانع از فعالیت مراکزی شود که تخلفات جدی دارند. در پایان با بیان آنچه که می توان انجام داد، سعی شده است تا راهکارهایی برای بهبود وضعیت نظارت بر مراکز بیان شود و همکاری دوجانبه بین مراکز درمانی و سازمان های نظارتی، بیش از پیش توسعه و بهبود یابد.

جایگاه آموزش درمان اعتیاد؛ ضرورت ها و چالش هادر پاسخ به اعتیاد و مشکلات مرتبط با آن در طول یک دهه ی گذشته، خدمات درمان اعتیاد در کشور، توسعه ی نسبتا سریعی داشته است، به گونه ای که در حال حاضر بسیاری از روان پزشکان، پزشکان، پرستاران، روان شناسان، مددکاران اجتماعی، مشاوران، پرستاران و... در مراکز اختصاصی درمان اعتیاد مشغول به کار هستند. این گروه، بزرگ ترین بخش کارکنان برنامه های مراقبت سلامت متمرکز بر اعتیاد را تشکیل می دهند که شامل پیشگیری اولیه، درمان، کاهش آسیب، بازتوانی و خدمات حمایتی است. مراکز اختصاصی درمان اعتیاد در کشور عمدتا سرپایی هستند و مراکز اقامتی و بستری از نظر فراوانی، به ترتیب در رتبه ی دوم و سوم قرار می گیرند. گرچه درمان های دارویی وابستگی به مواد افیونی همچون درمان نگهدارنده با متادون، سنگ بنای خدمات سرپایی درمان اعتیاد در کشور را تشکیل می دهند، همه گیری مصرف مت-آمفتامین در سال های اخیر، طراحی و اجرای مداخلات روانی و اجتماعی در سطح کشور را به یک ضرورت اساسی تبدیل نموده است.
واقعیت این است که علی رغم گسترش کمی برنامه های اختصاصی درمان اعتیاد در کشور، نگرانی هایی درباره ی کیفیت این برنامه های درمانی وجود دارد. برخی عوارض ناشی از خدمات درمان اعتیاد به صورت غیر قابل قبولی بالاست و به نظر می رسد ارتقای کیفی خدمات درمان اعتیاد کشور باید در دستور کار آتی مراجع ذی صلاح قرار گیرد. به این منظور، چهار راهبرد کلی «آموزش»، «پایش و ارزشیابی»، «نظارت» و «حمایت» می تواند مد نظر قرار گیرد. در این مقاله به برخی از ضرورت ها و چالش های آموزش درمان اعتیاد در کشور پرداخته شده است. بحث در خصوص سایر راهبردهای ضروری ارتقای کیفی خدمات درمان اعتیاد، مجال دیگری می طلبد.

به دلیل همکاری نسبتا طولانی مدت با متخصصان حوزه ی درمان اعتیاد و هم چنین مذاکره با افراد زیادی که تحت درمان دارویی اعتیاد هستند (شربت تریاک و متادون)، مشاهده کردم که در بیشتر موارد هیچ گونه رابطه ی علمی، منطقی یا محاسباتی بین مواد مصرفی فرد مصرف کننده و داروی تجویزی به او برای درمان نگهدارنده و یا درمان قطعی وجود ندارد.
در نهایت به این نتیجه رسیدم که اگر محاسبات بسیار ساده ای در حوزه ی درمان اعتیاد برای تعیین اندازه ی دارو انجام شود، می تواند اثرات ثمربخشی داشته باشد. البته در این مقاله فقط توانستم به چند نکته ی مهم و کلیدی و تعیین کننده اشاره کنم و توضیح مختصری درباره ی هر کدام از آن ها ارائه دهم.

اعتیاد به مواد مخدر، هم یکی از عوامل بیخانمانی و هم نتیجهی بیخانمانی است. مطالعات مختلف نشان داده است که معتادان بیخانمان بیشتر از سایر معتادان دچار مشکلات حقوقی، قانونی، خانوادگی، جسمی و روانی میشوند. نتایج مطالعات در زمینهی درمان معتادان بیخانمان یا در معرض بیخانمانی نشان داده است که سیستم بازتوانی باید هر چه بیشتر به نیازهای اولیهی معتادان توجه داشته باشد و همچنین خدمات حمایتی و درمانی خود را طولانیتر کند. با توجه به اینکه بخش عظیمی از این خدمات را میتوان با استفاده از خانه های میانراهی برطرف نمود، مقالهی حاضر به ضرورت گسترش خانه های میانراهی، به منظور ایجاد یک مکان مناسب برای زندگی و کمک به بهبودی و یا پیشگیری از بیخانمانی اشاره دارد. مقالهی حاضر از نوع مطالعات اسنادی است که به ترجمه، بررسی متون و منابع در حوزهی بیخانمانی، اعتیاد و خانه های میانراهی میپردازد. خانه های میانراهی، جزو برنامه های پرهیزمداری است که هدف از طراحی آنها، حفظ و تداوم بسترهای لازم و برنامه های حمایتی برای بهبودی است. این خانه ها برای قشرهای مختلف معتادان طراحی شده و انواع مختلفی دارند. خانه های میانراهی دارای ساختار مشخصی هستند و همهی اعضای آن، از سه هدف بهبودی، مسئولیت و تکثیر بهره مند میشوند. معتادان بیخانمان از آسیبپذیرترین قشرهای معتادان هستند. هدف از خانه های میانراهی، کمک به فرایند بهبودی و یا پیشگیری از بیخانمانی میباشد. در بسیاری از نقاط جهان، خانه های میانراهی، به عنوان بخشی از فرایند بهبودی در نظر گرفته میشوند.

در مباحث پیشین گفته شد که ورزش و فعالیتهای بدنی مناسب در چهار محور با اعتیاد به مواد اعتیادآور ارتباط دارد.
این محورها عبارتند از:•نقش ورزش در پیشگیری از اعتیاد•نقش ورزش در درمان اعتیاد •نقش ورزش در کاهش آسیب از اعتیادکه همگی حاکی از تاثیر مثبت ورزش در مقوله ی اعتیاد هستند. اما اگر ورزش به صورت نادرست، افراطی و با سوء مصرف داروهای نیروزا همراه باشد، میتواند عاملی برای شیوع اعتیاد در ورزشکاران باشد. با توجه به اهمیت موضوع پیشگیری در این قسمت، نقش ورزش در پیشگیری از اعتیاد مورد بحث قرار می گیرد.

•ریتالین نه فقط در درمان ADHD بلکه در درمان وابستگی به آمفتامین ها نیز موثر است. (14 اکتبر 2013)•رابطه میان میزان هورمون های استرس در دوران بارداری با اعتیاد به نیکوتین فرزندان در بزرگ سالی (7 اکتبر 2013)•نقش فلومازنیل در درمان اضطراب ناشی از محرومیت ایجاد شده توسط استروئید های مرتبط با استرس در موش های وابسته به مت آمفتامین (7 اکتبر 2013) •هشدار به جامعه ی پزشکی: خودتجویزی دارو های داروخانه ای، مهم ترین عامل در سوء مصرف مواد و داروهای داروخانه ای در پزشکان (4 اکتبر 2013) •عوامل پیش بینی کننده ی سوء مصرف مواد در نوجوانان دچار اختلال دو قطبی (2 اکتبر 2013)•جستجوی روش های نوین در درمان اعتیاد به هرویین (26 سپتامبر 2013)•کشف یک تغییر جدید در مغز معتادان به مواد مخدر (10 سپتامبر 2013)•امکان پاک کردن اختصاصی خاطرات ناخوشایند (10 سپتامبر 2013)•کنترل رفتار های در هم گسیخته در اوایل کودکی، قادر به پیشگیری از سوء مصرف مواد در دوران بزرگ سالی است.
(7 آگوست 2013) •درمان وابستگی به مواد مخدر، به توجه بیشتری نیاز دارد. (6 آگوست 2013)•یافته های جدید راهگشای توسعه ی داروهای جدید درمان اعتیاد (2 آگوست 2013)•اعتیاد و رفتار های اعتیادی از دیدگاه طبقه بندی جدید DSM(آیا اعتیاد به غذا یک گام به وضعیت تشخیص رسمی نزدیک تر شده است یا خیر؟) (7 اکتبر 2013)•عوامل افزایش دهنده ی احتمال خطر اعتیاد به بازی های ویدئویی در بزرگ سالان (23 سپتامبر 2013)•رابطه میان قماربازی بیمارگونه و سوء مصرف مواد (4 سپتامبر 2013) •نقش با واسطه ی دوپامین مضیقه ی غذایی در سوء مصرف مواد (20 آگوست 2013)•آیا اعتیاد جنسی اصطلاح درستی است؟ (19 جولای 2013) •حمایت یک مطالعه ی تصویربرداری مغزی جدید از نظریه ی اعتیاد به غذا (26 ژوئن 2013)