فهرست مطالب

پژوهش نامه تاریخ
پیاپی 25 (زمستان 1390)

  • تاریخ انتشار: 1390/12/12
  • تعداد عناوین: 8
|
  • امیر اکبری* صفحه 1
    عصر امام رضا(ع) به عنوان یکی از دوره های پرتنش سیاسی و فرهنگی از جهات مختلف قابل اهمیت است. تقسیم خلافت عباسی، درگیری میان امین و مامون، خیزش بزرگ علویان و سرانجام دعوت امام به خراسان ناگزیر تدابیر سیاسی خاصی را از سوی امام در مقابل این بحران ها به همراه داشت. ضرورت های سیاسی دعوت امام به خراسان و نیز مقوله واگذاری ولیعهدی به ایشان یکی از وقایع بدیع خلافت عباسی و همچنین نقطه عطفی در تاریخ تشیع به حساب می آید. مقوله پیچیده ولایتعهدی و حضور امام در خراسان سوالاتی را در خصوص تدابیر سیاسی و واکنش های امام در مقابله با این بحران-ها پدید آورده است. دوران حضور امام در خراسان با توجه به سیره و عملکرد ایشان بالاخص رسالت فرهنگی را که در قالب مناظرات برقرار ساختند بیش از هر چیز تدابیر امام را در مقابل هوشمندترین خلیفه عباسی یعنی مامون کارآمد می-ساخت. سرانجام توصیه و تاکید امام به مامون برای عزیمت به بغداد متاثر از درک سیاسی امام از اوضاع آشفته جهان اسلام بود که برای برقراری امنیت و انسجام جامعه اسلامی می بایست صورت می-پذیرفت. از این جهت عصر امام رضا(ع) به لحاظ سیاسی و نوع تدابیر امام به لحاظ ویژگی های برجسته آن از جلوه های درخشان دوران ائمه است.
    کلیدواژگان: امام رضا(ع)، مامون، فضل بن سهل، خراسان، بغداد
  • محمدتقی ایمان پور*، رضا کوهساری صفحه 33
    جنگ های طولانی مدت و فرسایشی بین ایران و بیزانس که در عصر ساسانی اتفاق افتاد ابتدا با انگیزه کشورگشایی و گسترش مرزهای جغرافیایی صورت می گرفت، اما بتدریج به سمت تسلط بر شهرهای کاروانی، جاده های بازرگانی، رودها، بنادر و آبراهه های تجاری با انگیزه تسلط بر این جاده های تجاری سوق داده شد.
    از طرفی طولانی شدن جنگ ها به نوبه خود منجر به تغییراتی در مسیر جاده های تجاری خشکی و دریایی می شد، این تغییرات، بعضا یک مسیر تجاری را کامل حذف می کرد و مسیر جدیدی برای تجارت ایجاد می کرد. یکی از این تغییرات، تغییری بود که در اثر جنگ های این دو امپراطوری در جاده و شاهراه باستانی ابریشم اتفاق افتاد و آن را از رونق اقتصادی و تجاری انداخت و در کنار آن جاده های دریایی و مسیرهای خشکی جدیدی را جایگزین نمود و انجام تجارت را در مسیر تازه به جریان انداخت.
    در هر حال این پژوهش بر آن است با استناد به منابع ایرانی - رومی و سایر شواهد تاریخی و با استفاده از شیوه تحقیقات تاریخی به بررسی جنگ های امپراطوری ایران ساسانی و روم شرقی (بیزانس) در این دوره و تاثیر آن در تغییر مسیر جاده های تجاری از خشکی به دریا و بالعکس و از سرزمینی به سرزمین های دیگر بپردازد.
    کلیدواژگان: ایران، بیزانس، تغیر مسیرهای تجاری، جاده ابریشم، راه های دریایی، راه های زمینی
  • رضا دشتی* صفحه 49
    جنبش قرامطه یکی از جنبش های پرشور و دامنه دار ضد فئودالی بوده است که در نیمه دوم قرن سوم هجری در عراق و خوزستان و سوریه به وجود آمد و در ادامه موجبات تشکیل دولت قرامطه بحرین را درعربستان شرقی، لحساء و بحرین فراهم آورد. دولت قرامطه بحرین پایگاهی مهم برای عملیات نظامی و تبلیغی بر علیه دستگاه خلافت عباسی و چالشی عظیم برای آنان بود. قرامطه به لحاظ اجتماعی دارای ویژگی هایی بودند که موجب جذب توده مردم فقیر که از ظلم و ستم عباسیان به ستوه آمده بودند، می شد. مهم ترین ویژگی جنبش قرامطه در برنامه و سازمان اجتماعی آن بود که موجب گرایش طبقات پایین جامعه به ویژه کشاورزان و پیشه وران و نهایتا ایجاد جامعه ای سازمان یافته بر مبنای اصول اشتراکی گردید.
    کلیدواژگان: قرامطه، بحرین، نظام اجتماعی، اصول اشتراکی
  • علی رحیمی صادق* صفحه 71
    با تشکیل حکومت صفویه (907 ه.. ق) سرزمین ایران بعد از قرن ها فرمانروایی بیگانگان دوباره به کشوری قدرتمند و مستقل در شرق بدل شد، احیاء امنیت داخلی و قانون و نظم و تجدید سازمان سپاه و اصلاح نظام اداری و اقتصادی در طول مدت حکومت صفویه، به خصوص دوره شاه عباس اول (1038-996 ه.. ق) باعث شد که به حکومت صفویه هویت ارضی و سیاسی دهد. در این میان بررسی وضعیت اقتصاد ایران در زمینه روشن شدن ساختار مالی و داد و ستد حکومت صفویه از اهمیت خاصی برخوردار است، تکیه اصلی پژوهش، روابط تجاری و بازرگانی و اقتصادی شاه عباس اول با دولت های اروپایی است که در این کنکاش عوامل تاثیرگذار بر روابط آنها و پیامدها تحلیل و بررسی می شود و هدف کلی تحقیق هم بررسی و شناخت تاریخ ایران در عهد شاه عباس اول از دیدگاه اقتصادی و تجاری و بازرگانی و آشکار ساختن نقاط مهم روابط و کشف مجهولات و کمک به شناخت هر چه بیشتر جنبه های تاریخی و معرفی مسائل مختلف در این بعد است. این پژوهش بسیاری از نقاط کور تاریخی دوره شاه عباس اول را آشکار می کند، زیرا پیدایش حکومت صفویه که بر اساس یک خواست معنوی بود، ولی بعدا – زمان شاه عباس اول- تابع شرایط خاص اقتصاد و ثروت شد و این نکته باعث ارتباط گسترده اقتصادی و بازرگانی و تجاری بین شرق و غرب را به وجود آورد.
    کلیدواژگان: حکومت صفویه، شاه عباس اول، اروپا، اقتصاد، بازرگانی، تجارت
  • سید محمدکاظم طباطبایی، علیرضا بهرامی* صفحه 93
    دولت عباسی که با بهره برداری زیرکانه احساسات ضد اموی جامعه اسلامی در اواخر قرن اول هجری پا گرفت، طراحی خاصی برای تثبیت حکومت و گسترش سیطره بر همه جغرافیای جهان اسلام در پیش گرفت. ایشان در دوره اول با استفاده از ابزارهای متعددی همه گرایش های پرطرفدار آن روز را به سمت خویش متمایل ساختند و از به کار بستن ابزارهای سیاسی، عقیدتی و فرهنگی متنوع برای مشروعیت بخشی به جایگاهشان دریغ نورزیدند. پس از دوره تثبیت، عباسیان با حرکتی حساب شده تمامی امتیازاتی که به دیگران داده بودند را یکی پس از دیگری حذف و انکار کردند، اما رد پای غبارآلود ایشان در ذهن گروهی از شیعیان به ناتوانی ایشان در شناخت امام جانشین در مقاطعی شد.
    کلیدواژگان: عباسیان، امام صادق7، حکومت، چالش
  • محمدتقی فاضلی* صفحه 115
    اگر ارتباط میان مردمان جریان های فکری و هنری و سنت ها و آیین ها در واقع انتقال فرهنگ به وسیله کالا شد ایرانیان در این انتقال مواریث فرهنگی نقش بسزایی داشته اند. مانند پارتی، سغدی ها، ختنی ها، خوارزمی ها در آسیای میانه که به نوبه خود در این انتقال سهیم بوده اند. از طریق آسیای میانه بود که مهاجران، بازرگانان، مبلغین دینی از غرب به شرق آسیا سفر می کردند و عامل انتقال محصولات مادی و فرهنگی و دینی بودند. که گاهی در این مسیر با هجوم اقوامی مانند هونها، هفتالیت ها، هیاطله... روبرو می شدند. به هر تقدیر ایران و چین و هند عوامل مهم و تاثیرگذار در این مسیر سوق الجیشی محسوب می-شدند. جاده ابریشم در دوران باستان یک موضوع فرهنگی و اقتصادی بود که امروز به دلیل گشترش ارتباطات و حمل ونقل این نقش را به مراتب افزونی بخشیده است. به عبارت دیگر جاده ابریشم عامل مهم مبادلات اقتصادی و انتقال علوم و فنون و تمدن پیشرفته بین شرق و غرب جهان بود که این انتقال قبل از رنسانس در اروپا از شرق به غرب و بعد از انقلاب صنعتی از غرب به شرق صورت می گرفت. در آینده به علت پیشرفت های علمی و... در شرق آسیا که شاهد بالندگی آن هستیم به نوعی تعامل خواهد انجامید.
    کلیدواژگان: جاده ابریشم، شرق و غرب، اروپا، نقش های مهم، ارتباط
  • جلیل نائبیان* صفحه 131
    انقلاب مشروطه در ایران فارغ از عوامل تاثیرگذار و نتایج آن در قالب«جنبشی علیه استبداد» قابل فهم است. مشروطیت در ساده ترین تعریف تکاپوی برای محدود کردن اقتدار سنتی و توزیع قانونمند قدرت در چهارچوب نهادهای نو است. قدرت سیاسی قبل از مشروطه ساختی خودکامه دارد که حدود قدرت در آن نامشخص است. نهاد دولت مایملک سلطان و قدرت او در حکومت مطلق فرض می-شود. سازمان و کارکرد حکومت پیش از مشروطه نامعین و تفکیک ناپذیر است و اعمال قدرت بر اساس مناسباتی آمرانه انجام می گیرد. آنچه در ساخت چنین نظام سنتی از حکومت کمتر دیده می شود، رقابت قانونمند، قواعد غیر مشخص، نظام عقلانی حاکم بر روابط فرمانده و فرمانبر، سیستم منظم و کارآمدی حقوق ثابت است. «ماکس وبر» چنین خصوصیاتی را فصل ممیزه اقتدار سنتی و مدرن می-داند. هدف اصلی مشروطه قانونمند و مقید کردن این بی حد و مرزی و بی رویگری قدرت سیاسی شاه بود.
    این مقاله با بررسی اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در عصر استبداد قاجار، مشروطه را محصول بیداری ملی می داند که می خواستند از وضع مساعد تاریخ برای نجات ملت خود بهره جویند و با بحثی در این خصوص به قرارداد معروف 1919 م. مطابق با 1337 ه. ق و آثار اجتماعی این قرارداد به ویژه تاثیر آن در آثار شعرا و نوشته های نویسندگان و محافل ادبی می پردازد و اشعاری را از «عشقی» در مخالفت با این قرارداد ذکر می کند.
    کلیدواژگان: انقلاب مشروطه، قرارداد1919م، حکومت مطلقه، قانون، محافل ادبی
  • محمدکریم یوسف جمالی*، علی اصغر حبیبی نوده صفحه 159
    اسکندر شیخی از مریدان قوام الدین مرعشی – میر بزرگ – پسر کیا افراسیاب آخرین بازمانده از خاندان کیا وشتاسف چلاوی هنگام حمله تیمور به خراسان و عراق، ملازم رکاب او شد و پس از گرفتار شدن سادات قوامی مرعشی، از طرف تیمور متصرفات غربی تالار مازندران را دریافت کرد.
    پس از عصیان اسکندر شیخی بر تیمور، کیاهای چلاو برای جلوگیری از حمله تیمور به مازندران، وی را توسط سید هادی کیا پسر امیر کیای ملاطی و برادر سیدعلی کیا به قتل رسانده و به پاداش آن، حکومت چلاویه مازندران در اختیار ایشان قرار گرفت. بازماندگان اسکندر شیخی مدتی را در کوه چلاو که نزدیک به سمنان است، در قلعه استا باقی ماندند و در وقت ظهور شاه اسماعیل اول به سال 907 هجری قمری، ادعای مقابله با او را نمودند و حاکم ری، الیاس بیک ایغوت اوغلی را کشتند. کار حسین کیای چلاوی همراه پناهندگان خاندان آق قویونلو در قلعه استا به جایی رسید که قفسی آهنین ساخته و اعلام داشت به زودی شیخ اوغلی یا همان شاه اسماعیل را به بند خواهد کشید و در آن زندانی خواهد ساخت. این گفته به گوش شاه رسید و قبل از اینکه حسین کیا به شاه حمله کند، او پیش دستی کرده در سال 909 ه. ق به مازندران حمله و پس از فتح قلاع مازندران و تخریب آنها، مردم آنجا را قتل عام کرد.
    این مقاله می کوشد که از چگونگی فتح قلعه استا و قتل عام مردم بی گناه توسط قزلباشان پرده برداشته و ناهمخوانی رفتار شاه اسماعیل اول را با مکتب تشیع از منابع دست اول این عهد -که اغلب نسخ خطی هستند- آشکار سازد.
    کلیدواژگان: قلعه استا، شاه اسماعیل، حسین کیای چلاوی، مازندران، تشیع
|
  • Amir Akbari* Page 1
    Imam Reza’s (PBUH) period was one of the most challenging political and cultural periods. Division in the Abbassid government, conflict between Amin And Mamon, Alavians’ riot, and Imam’s being invited to Khorasan needed Imam’s special decision to counter the crises. Imam’s being invited to Khorasan and offering him heir to Caliphate was one of the unprecedented events during the Abassid’s era and was a turning point in Shiite’s history. The issue of heir to Caliphate and Imam’s presence in Khorasan called for special political measures on the part of Imam. Imam’s cultural mission was realized in the form of debates, which made his measures against the most intelligent Abbassid Caliphate, Mamon, effective. Imam advised Mamon to move to Baghdad to reestablish security and social cohesion. Such measures, which showed Imam’s prudence, are of the distinguishing features of his period.
    Keywords: Imam Reza(PBUH), Mamon, Fazl ibn Sahl, Khorasan
  • Mohammad T. Imanpour*, Reza Kohsari Page 33
    The main aim behind long war between Iran and Bezant was initially to conquer new lands and to extend Empires, but it gradually changed to dominate trade roads including carvani's roads, rivers, seas and main trade cities, from which the path of main trade roads passed.Long war between Bezant and Persia caused the path of many those roads located at arena of war to be changed, as traders left many roads and chose new paths for their trade. Silk Road was one of those main roads that was effected by this competition and the traders followed new paths out of Persian-Bezant war arena. Based on Persian and Roman sources and other historical evidence, this research has tried to examine the effect of Sasanian- Bezant wars on the change in path of trade roads from lands to sea and vice- versa.
    Keywords: Persia, Bezant, Trade roads, Silk Road, change at path of roads, Sea roads
  • Reza Dashti* Page 49
    Qarmatians movement was one of the important and extensive movements against feudalism in the second half of the third century(AH). It led to the formation of Qarmatian government in eastern Arabia, Lahsa, and Bahrain. Qarmatian government in Bahrain was a major military and political base against Abbasid’s Caliphates. Qarmatians were of the characteristics which attracted people suffered from Abbassid’s abuse and injustice. The most important characteristics of Qarmatians was their social management, which attracted lower levels of society such as farmers and craftsmen. They managed to establish a society based on sharing principle.
    Keywords: Qarmatians, Bahrain, Social system, sharing principle
  • Ali Rahimi Sadegh * Page 71
    The formation of Safavid government put an end to foreign ruling in Iran. It turned the country back into a powerful country. Restoring internal security, establishing the rule of law, and reforming official, military and management systems, especially during Shah Abbas I, gave Safavid political and territorial identity. Investigating economical, commercial and trading relationship between Safavid government and European governments is important. The focus of this research is on economical, commerical situation relationship between Safavid, government and European government. It also studies the main factors affecting this relation. This research highlights many uncleaar points in Iran history since the formation of Safavid government.
    Keywords: Iran, Safavid, Economy, Trading, Business
  • Mohammad Kazem Tabatabaee, Alireza Bahrami* Page 93
    The Abbasids formed during the late fist century (AH), using anti-Omavid feelings prevalent at that time. To stabilize their government, Abassids resorted to different means to attract the most popular currents of thoughts. They used political, religious, and cultural means to legitimize their government. Once stabilized, they deny people the privileges given to them. Their influence led some Shiites not to recognize their Imam.
    Keywords: The Abbasids, Imam Sadegh, government, Challenge
  • Mohammad Taghi Fazeli * Page 115
    If the communication between people and thinkful flow, artistic, ceremonies, religious were actually culture transference by goods. Surely, Iranians would have a particulare rolle in this cultural herritages transfer such as partians, Babylonian, sogdian, khotanian, khowarazmian, have a big share in this transfer. Immigrants, Businessmen, religious missioners, travel through the central Asia and they were the agent for transferring their material, cultural, religious outputs that they sometimes were confronted with the attack of tribes as Hunian, Heftalit, Hayatale, Turkeys, and Mongols. Some of them were attracted by theirselves. Through this adventurous silk of route was that differences religious as buddhism, Tao, Mani, Christians, Islam, reached to china. In fact, China,India, Iran, as the important and effective agent have been created and linked with national culture in this strategic route. Surely, the emergence of the kushanians civilization ever in south and east of Afganistan and in north of Indian subcontinent contributed in combination of the Iranian and Indian and Greeks culture. The silk route of in the old period was an economical, cultural subject that has been added their economical, cultural function because of spreading communications and transportation. Silk Production in china in old ages were enumerated an important and industrial secrets and and trade and Business. Transportation of this goods from china to region Meditranian sea were through different routes. One of these important routes were the best-known an Achemenid Royal route that was a big and royal route. This route formed after west part of this big silk route. Development of the trade exchanges made extend communications between differences tribes. At 2 century B.C. has been developed trade relations between east and west and luxury things. Silk route was the main factor of the commercial and economical exchanges and transmitting of knowledges and advanced civilization between west and east of the world. Transmitting of knowledge appeared before the industrial revolution in Europe from east to west gradually fom west to east. It maybe accomplished a kind of interchange because of the economical, scientific, technical developments in the east of Asia that we will witness in future.
    Keywords: trade, Silk route, communication, transmission, religions, central Asia, China, India, Iran, immigrants, exchange, west, east, function
  • Jalil Naebian * Page 131
    The Mashroteh(constitutional) revolution in Iran can be understood as an anti tyranny movement. Mashrotyat was an attempt to restrict traditional force and to distribute power systematically in the form of new institutions. The political power preceding Mashroteh had a tyrannical structure, with unlimited power. The government was considered the property of the Sultan and his power was assumed absolute. This essay is an attempt to investigate the social and political situation in Iran during Qajar period. It is believed that the Mashroteh was a national awareness which was intended to take advantage of the favorable historical situation for the liberation of it's people. There is a discussion on the well – known 1919(A.C. or 1337 AH) treaty and its social impact on the powers of the poets and the writers writing as well as the literary circles. Also, some poems by Eshghi in disagreement to this treaty are mentioned.
    Keywords: Meshruoteh Revolution, Distribution Govermend, Law, 1919 Treaty, Political, Social Cricles
  • Mohammad Karim Yousef Jamali*, Ali Asghar Habibi Nodeh Page 159
    Eskandar Sheikhi, a follower of Ghavamodin Marashi also known as Great Mir, and the last surviving member of Voshtasoph Chalavi family, joined Teymor in attacking Khorasan and Iraq. When Ghavami Marashi’s seyyids were defeated, he was appointed by Teymor to rule in Mazandaran. When Eskandar Sheikhi rebelled against Teymor, Afrasiabians had him killed by Seyyed Hadi Kia to prevent Teymor’s attack to Mazandaran. In return, they are given the government of Chelavie. Some members loyal to Eskandar Sheikhi spent some times in amountaneous region near Chelav. When Ismail I took power they ebelled against him and killed Rey’s governor. Theyy even made am iron cage, which they claim had been built to put Ismail I into. Upon hearing this, Ismail I attacked them and kiiled them. The present article tries to describe how Esta Castle was conquered and how innocent people were killed. This shows inconsistencies of Ismail I’s conduct with Shiites.
    Keywords: Esta Castle, Ismail I, Hossein Kia Chalavi, Shiite