فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
شماره 56 (1392)

در مقیاس جهانی قسمت اصلی گرد و غبار از مناطق خشک و نیمه خشک و به واسطه فرسایش بادی، وارد هوا می شوند. در سال های اخیر، به دنبال تغییرات آب و هوایی و همچنین تخریب های گسترده محیط زیست ناشی از فعالیت های انسانی مانند جنگ و سدسازی، این پدیده در خاورمیانه شکل دیگری به خود گرفته و به صورت معضلی جدی درآمده است و طوفان های گرد و غباری زیادی در مناطق بیابانی غرب خاورمیانه، به وقوع پیوسته و صدمات زیادی را به ایران وارد کرده است. پژوهش حاضر برآن است که با استفاده از مدل سازی و تصاویر ماهواره ای نسبت به تعیین منابع ریزگردها و چگونگی حرکت آن ها بر فراز ایران بپردازد. در این پژوهش از مدل هایHYSPLIT، NAAPS، COAMPS و تصاویر ماهواره ایMODIS استفاده گردیده است. مطالعه ی حاضر در ماه ژوئن سال 2010 (خرداد 1390) صورت پذیرفته است، مدل HYSPLIT برای دو هفته ی اول ماه ژوئن اجرا گردیده است و بر اساس مدول الگوریتم انتشار ذرات10PM طوفان گرد و غبار از نیم روز 6 ژوئن از غرب عراق و مرز اردن و عربستان آغاز گردیده و در آغاز روز هشتم ژوئن توده حامل گرد و غبار به اهواز رسیده است. در این روز غلظت ذرات10PM در ایستگاه های این شهر به متوسط 628 میکروگرم بر متر مکعب رسیده است. نتایج مدل HYSPLIT با نتایج مدلCOAMPS و NAAPS از لحاظ عمق اپتیکی گرد و غبار و غلظت گرد و غبار سطحی و نحوه حرکت توده غلظت مقایسه گردیده است و تایید شده است، تصاویر ماهواره ای MODIS نیز ایجاد توده گرد و غبار و حرکت آن را به سمت جنوب غربی و مرکز ایران تصدیق می کند.

گوزن زرد ایرانی (Dama dama mesopotamica) نشخوارکننده ای از خانواده گوزن سانان است. در حال حاضر در ایران جمعیت هایی از گوزن زرد ایرانی در مازندران، خوزستان و آذربایجان غربی تحت مراقبت هستند. نگهداری و حفاظت از گوزن زرد ایرانی نیازمند شناخت خصوصیات رفتاری، فیزیولوژی، محیط و عوامل آسیب رسان به این گونه می باشد. تاکنون اطلاعات طبقه بندی شده ای از برخی خصوصیات گوزن زرد ایرانی شامل رفتارشناسی عمومی، ریخت شناسی و محیط زیست به عنوان گونه مورد حفاظت در مناطق مختلف ایران منتشر شده است. در این مقاله صفات و رفتارشناسی تولیدمثلی این گونه در هر دو جنس نر و ماده بر اساس مشاهدات و ثبت اطلاعات گوزن های نگهداری شده در پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری در بازه زمانی 1385 تا 1390 ارائه شده است. خصوصیات گوزن نر شامل رفتار جنسی، تغییرات ظاهری در فصل تولیدمثل و فیزیولوژی تولیدمثل و خصوصیات گوزن ماده شامل تخمک گذاری، رفتار فحلی، چرخه تولیدمثلی، جفتگیری، آبستنی و زایمان مورد بررسی قرار گرفته است. شناخت خصوصیات تولیدمثلی گوزن زرد ایرانی در پناهگاه حیات وحش دشت ناز ساری یکی از نیازهای اطلاعاتی مهم برای حفظ و تزاید نسل این گونه می باشد و مسیرهای جدیدی برای انجام روش های جدید در تولیدمثل این گونه در پارک های حیات وحش ایران و یا مناطق حفاظت شده دیگر را خواهد گشود.

همزمان با گسترش روز افزون فناوری نانو، نگرانی های بسیاری در مورد خطرات احتمالی نانو مواد برای سلامتی انسان و محیط زیست به وجود آمده است. دو فاکتور مهم در سمیت این قبیل مواد، ترکیب شیمیایی و اندازه بسیار کوچک آنها است. طی بررسی حاضر، راه های مواجهه و خطرات احتمالی نانو ذرات برای محیط زیست و انسان مورد بحث قرار خواهد گرفت. مواجهه جانداران با نانو ذرات از طریق آب، هوا و خاک می باشد. از جمله مهمترین اثرات زیست محیطی نانو مواد می توان به ایجاد آسیب مغزی و تاخیر در زاد و ولد برخی ماهی ها، کاهش رشد ریشه گیاهان و تغییر در جمعیت میکروبی آب و خاک اشاره کرد. راه های اصلی مواجهه جمعیت های انسانی با نانو ذرات از طریق استنشاق، پوست و گوارش می باشد. نانو ذرات استنشاق شده علاوه بر اثرات سمی بر ریه، با ورود به جریان خون در تمام بدن پراکنده می شوند و باعث بروز اثراتی چون مسمومیت حاد و مزمن، تحریک، خوردگی بافت، ایجاد حساسیت و عوارض سرطانزایی، جهش زایی و سمیت برای سیستم تولید مثل می شود. ضمن اینکه ورود آنها به سلول می تواند باعث اختلال در عملکرد آن نظیر همانند سازی DNA گردد. ورود فناوری نانو به عرصه بهداشت، درمان و تولید لوازم آرایشی در سال های اخیر در حالی صورت گرفته است که به هیچ وجه نمی توان اثرات بهداشتی احتمالی آنها را نادیده گرفت.

این پژوهش در نظر دارد با تجزیه و تحلیل وضعیت مدیریت محیط زیست در سطح بین المللی چالش های پیش روی توسعه پایدار کشورهای مختلف را بررسی نماید. با وجود پیشرفت علم وفنآوری، جهان با تخریب جدی محیط زیست، ناشی از فعالیت های نامناسب توسعه ای همراه بوده و امنیت زیستی در معرض خطر است. در گذشته با تلاش اندیشمندان فعال دراین حوزه، معضلات زیست محیطی شناسایی و منجر به تعیین سازو کارهای جدیدی در اعمال نوعی حاکمیت جهانی برای مدیریت چالش های نوظهور محیط زیستی گردید. اما به دلیل گستردگی موضوعات و ارتباط با نهاد قدرت، سازوکارهای ایجاد شده در سطح بین المللی موفقیت موثری در اعمال حاکمیت بین المللی زیست محیطی نداشته اند. بنابراین دیدگاه های تجدیدنظر طلب در نحوه مدیریت محیط زیست جهانی تقویت گردید. در این میان کشورهای توسعه یافته خواستار ایجاد سازمان بین المللی منسجم برای مدیریت محیط زیست جهانی هستند. درمقابل کشورهای درحال توسعه با این دیدگاه مخالفند و معتقدند علت عدم توفیق ساختار فعلی، اجرا نکردن تعهدات از سوی کشورهای توسعه یافته است. پژوهش حاضر به بررسی وضعیت حاکمیت بین المللی زیست محیطی، جایگاه آن در حل معضلات مرتبط و نیز میزان موفقیت آن در برخورد با چالش های پیش روی کشورها در روند تحقق توسعه پایدار می پردازد و معتقد است تقویت برنامه محیط زیست ملل متحد و تبدیل آن به یک نهاد قوی زیر نظر مجمع عمومی گزینه مناسبی برای اعمال حاکمیت است.

هدف از این مطالعه بررسی جذب سطحی فلزات سرب و مس با استفاده از پوست پرتقال به عنوان یک جاذب ارزان قیمت می باشد. پوست های پرتقال ابتدا با محلول های NaOH، HNO3 و آب دو بار تقطیر اصلاح و توانایی جذب آنها با یکدیگر مقایسه گردید. آزمایش های جذب در غلظت های مختلف جاذب، یون های فلزی سرب و مس و pH های مختلف انجام گرفت. ایزوترم های جذب یون های فلزی بر روی جاذب ها بر اساس آزمون مدل های ایزوترم جذب فروندلیچ (Freundlich) و لانگمویر (Longmuir) تعیین گردید. غلظت فلزات در محلول ها بوسیله دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. بیشترین ظرفیت جذب سطحی یون های فلزی (mg/g 37 = Pb و mg/g 52=Cu) برای پوست پرتقال اصلاح شده با محلول بازی بدست آمد. آزمایش ها نشان داد که pH بهینه 6 بود و با کاهش pH میزان جذب سطحی کاهش می یابد. هرچه مقادیر غلظت اولیه یون فلزی در محلول افزایش داشته است، راندمان جذب کاهش می یابد. بر اساس نتایج به دست آمده بهترین مدل ایزوترم جذب، مدل لانگمویر بود. مقایسه پارامترهای مدل های ایزوترم جذب نشان داد که ظرفیت جذب پوست پرتقال اصلاح شده برای فلز مس بیشتر از سرب می باشد. بنابراین با استفاده از این روش به همراه روش های دیگر تصفیه فاضلاب های حاوی فلزات مس و سرب می توان نتایج بهتری را بدست آورد.

قرق، یکی از راهکارهای موثر در مدیریت منابع طبیعی است که امروزه مورد توجه بسیاری از کارشناسان قرار گرفته است. این شیوه مدیریتی به ویژه در مراتعی که از تخریب کمی برخوردار هستند، دارای فواید بسیار زیاد می باشد. در قرق، تنوع گونه ای و مواد آلی ناشی از تراکم پوشش گیاهی افزایش می یابد و رشد گیاهان چند ساله به حد مناسبی از رشد می رسند، گیاهان یکساله به بذر می نشینند و تاثیر زیادی در زادآوری، حفظ و بقاء مرتع دارند. این مطالعه به منظور بررسی تاثیر قرق بر روی برخی پارامترهای گیاهی شامل تراکم، ترکیب گیاهی، پوشش تاجی و فرم رویشی در منطقه حفاظت شده شیر احمد سبزوار انجام شد. به منظور مقایسه پوشش گیاهی در شرایط قرق و غیر قرق (چرای آزاد)، ناحیه ای یکنواخت انتخاب گردید. نمونه برداری در قالب طرح کاملا تصادفی با استقرار 50 پلات 2×1مترمربع صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که مقادیر ترکیب، تاج پوشش، تراکم و فرم رویشی گیاهی در منطقه قرق با غیر قرق در سطح 5% تفاوت معنی داری دارند. به گونه ای که ترکیب گونه های گیاهی منطقه قرق را بیشتر گونه های نوع کلاس I و منطقه غیر قرق را گونه های کلاس III و مهاجم تشکیل می دهند. وضعیت مرتع در داخل منطقه قرق، متوسط و بیرون از آن فقیر بود. همچنین تنوع و غنای گونه ای در داخل منطقه قرق نسبت به خارج بیشتر است. بنابراین می توان با اجرای برنامه های مدیریتی سیستم های چرایی امکان برگشت گیاهان بومی و خوشخوراک را به منطقه فراهم نمود.

جمع آوری و تفسیر داده های بوم شناختی به میزان زیادی تابع مقیاس است. تا به امروز مطالعات بوم شناختی بسیاری در مورد مقیاس های چندگانه انجام شده که تمرکز این مطالعات روی مدل سازی زیستگاه گونه های حیات وحش است. هنگامی که مقیاس در بوم شناسی یا بوم شناسی سیمای سرزمین مطرح می شود و به چندین سطح از مقیاس فضایی محدود می شود باید توجه داشت که تشخیص قلمروهای مقیاس (Domains of scale) در تفسیر و طراحی مدل های پیش بینی کننده نقش اساسی دارند. در این مطالعه به منظور تعیین قلمروهای مقیاس 5 گام اصلی طی شد که عبارتند از 1) تهیه نقشه لکه های پوشش گیاهی، 2) تهیه نقشه شاخص های سیمای سرزمین، 3) تعیین مقیاس مشاهده ای و اندازه پلات، 4) توزیع پلات های نمونه برداری در سطح منطقه و 5) تعیین قلمروهای مقیاس در سطح منطقه مورد مطالعه. در این مطالعه 7 شاخص سیمای سرزمین در 15 مقیاس مشاهده ای بررسی و نتایج حاصل نشان داد از بین 7 شاخصی که مورد آزمون قرار گرفتند تنها 1 شاخص (محیط لکه) دارای یک قلمرو مقیاس بود و شاخص های دیگر دارای حداقل 3 تا حداکثر 7 قلمرو از مقیاس بودند. در بحث مدل سازی زیستگاه یا به صورت کلی انتخاب زیستگاه گونه های حیات وحش همواره مقیاس از موارد مهم و تاثیر گذار بر نتایج است و به عنوان سنگ بنایی برای مطالعات مدل سازی زیستگاه است. بنابراین، پیشنهاد می گردد در این گونه مطالعات قلمروهای مقیاس در محدوده مورد مطالعه تعیین شود و به منظور تعیین این قلمروها می بایست ابتدا شاخص های سیمای سرزمین را که در انتخاب زیستگاه گونه مورد نظر مهم هستند انتخاب شده و برای تعیین قلمروهای مقیاس از آنها استفاده شود.