فصلنامه جنگل و فرآورده های چوب
سال شصت و سوم شماره 1 (بهار 1389)

نشاسته کاتیونی به عنوان ماده افزودنی مقاومت خشک در کاغذسازی کاربرد گسترده ای دارد. از سوی دیگر با گسترش بهره گیری از ذرات نانو در سال های اخیر، افزودن این نوع ذرات به برخی پلی الکترولیت های با وزن مولکولی زیاد رایج در کاغذسازی به منظور بهبود قابلیت آبگیری و در عین حال افزایش ماندگاری ذرات ریز و پرکننده ها، به طور گسترده ای مورد توجه قرار گرفته است. با این وجود هنوز دانش کافی در زمینه این پدیده و سازوکار عملکرد مستقل این مواد در رابطه با متغیرهای دیگر وجود ندارد. در این تحقیق، عملکرد ذرات نانو سیلیکای آنیونی در مقادیر مختلف نشاسته کاتیونی و رابطه آنها با پتانسیل زتا در زمینه قابلیت آبگیری و ماندگاری ذرات ریز در خمیرکاغذهای ظریف مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که 0.5 درصد نشاسته کاتیونی به تنهایی، قابلیت آبگیری را تنها در حدود 12 میلی لیتر (CSF)افزایش داد و مقادیر بیشتر آن حتی باعث کاهش آبگیری شد. همین روند نیز در زمینه ماندگاری نرمه ها و پرکننده ها با بیشترین میزان آن (%41) در یک درصد نشاسته کاتیونی دیده شد. افزودن ذرات نانو سیلیکا این روند ملایم را تغییر داده و به صورت قابل ملاحظه ای قابلیت آبگیری و ماندگاری را بهبود بخشید. به طوری که در ناحیه منفی بودن پتانسیل زتا، افزودن بیشتر نشاسته کاتیونی، کارایی بهتر ذرات نانوسیلیکا را در پی داشت. با افزودن بیشتر نشاسته کاتیونی و مثبت شدن بار عمومی پایانه تر، کاهش کارایی ذرات نانو سیلیکا دیده شد. بنابراین، پتانسیل زتا می تواند به عنوان معیار مناسبی از نظر میزان افزایش نشاسته کاتیونی باشد.

جامعه های درختی و درختچه ای در شیب های جنوبی رشته کوه البرز به صورت توده ها و گروه هایی طبیعی ظاهر می شوند. این رویش ها که از جنگل های نیمه خشک کوهستان های ناحیه رویشی ایران و تورانی هستند، تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته اند؛ در حالی که از ارزش محیط زیستی و جنگل شناسی بالایی برخوردارند. برای بررسی این جنگل ها یک حوزه آبخیز که از لحاظ پوشش درختی و درختچه ای غنی بوده و گسترش ارتفاعی مناسبی برای بررسی تغییرات پوشش گیاهی دارد، گزینش شد. توده ها و گروه های جنگلی در محدوده این حوزه شناسایی و به عنوان واحدهای کاری تعیین شدند. برای جمع آوری داده های مورد نیاز ار روش آماربرداری ترانسکت نواری در هر یک از واحدها بهره گیری شد. بر این پایه اجتماع های جنگلی موجود تیپ بندی شده و پس از تجزیه و تحلیل داده ها، نیمرخ طولی پراکنش تیپ های درختی و درختچه ای تهیه و تشریح شد. در مجموع 15 تیپ جنگلی در سطح حوزه آبخیز سد لتیان جداسازی شد که در 8 تیپ اصلی طبقه بندی شدند. توده های درختی و درختچه ای موجود در محدوده 1700 تا 2850 متر از سطح دریا گسترش دارند. از لحاظ پراکنش ارتفاعی، تیپ های بادام کوهی، بنه و سماق به طور عمده در ارتفاعات پایین تر حوزه (کمتر از 2300 متر)، تیپ شیرخشت در ارتفاعات میانی حوزه و تیپ های نارون، سیب وحشی، زرشک در ارتفاعات بالاتر (بیش از 2300 متر) ظاهر می شوند. در این میان تیپ ارس پراکنش گسترده ای از ارتفاع 1900 تا 2850 متر دارد. نیمرخ طولی بدین ترتیب ترسیم شد: درختزارهای بادام – بنه در محدوده ارتفاعی 1700 تا 2000-1900 متر از سطح دریا، جنگل های ارس به همراه شیرخشت و راناس در دامنه ارتفاعی 2000 تا 2600-2500 متر از سطح دریا و جنگل های ارس به همراه زرشک و نسترن از 2600-2500 متر تا ارتفاع 2850 متر از سطح دریا.

در این بررسی امکان کاربرد اکالیپتوس کاملدولنسیس (Eucalyptus cameldulensis) در صنعت تخته خرده چوب مورد بررسی قرار گرفته است. تخته های آزمونی از مخلوط اکالیپتوس و پالونیا(Paulownia tomentosa) ساخته شدند. عوامل متغیر این تحقیق شامل درصد اختلاط پالونیا (حرف P) و اکالیپتوس (حرف E) در 4 سطح (E100 و P0)، (E80و P20)،(E60 و P40) و (E40 و P60)، میزان چسب کاربردی در دو سطح (8 و 11 درصد)، میزان کاربرد سخت کننده در دو سطح (1 و 2 درصد) و زمان پرس در دو سطح (7 و 10) دقیقه بودند. دیگر عوامل ساخت برای همه تخته ها ثابت در نظر گرفته شد. پس از ساخت تخته ها ویژگی های مقاومتی و کیفی آنها شامل مقاومت خمشی، چسبندگی درونی و واکشیدگی ضخامتی طبق استانداردDIN68763 اندازه گیری شد. نتایج مربوط به مقاومت خمشی و چسبندگی درونی نشان داد که افزایش پالونیا به اکالیپتوس در ترکیب در بیشتر موارد باعث افزایش مقاومت خمشی و چسبندگی درونی و کاهش واکشیدگی ضخامتی شده است که علت آن افزایش میزان فشردگی کیک خرده چوب و کاهش اثر منفی اکالیپتوس در مخلوط می باشد. از طرفی در همه موارد با افزایش زمان پرس و میزان کاربرد چسب، مقاومت خمشی و چسبندگی درونی افزایش و واکشیدگی ضخامتی کاهش داشته است. نتایج این تحقیق نشان داد که تخته های ساخته شده با کاربرد دو درصد ماده سخت کننده (هاردنر) در مقایسه با تخته های ساخته شده با کاربرد یک درصد از نظر چسبندگی درونی و واکشیدگی ضخامتی برتری دارند.

در این تحقیق تغییرات شعاعی در ضریب نفوذپدیری طولی چوب راش ایران (Fagus orientalis) دارای دل قرمزی مورد بررسی قرار گرفت. تخته های تهیه شده از مغز به پوست تحت دمای 50oC و رطوبت نسبی 63 درصد تا رطوبت نهایی7 درصد خشک شدند. سپس دو اندازه نمونه استوانه ای شکل از هر یک از چوب های دارای دل قرمزی و بدون دل قرمزی در جهت طولی با قطر 18mmو طول 15 و 30 mm تهیه شد و برای محدود کردن عبور سیال (هوا) از جهت طولی، سطوح جانبی آن ها با رزین اپوکسی اندود شد. سپس، ضریب نفوذپذیری طولی آن ها با یک دستگاه اندازه گیری ضریب نفوذپذیری با گاز (هوا) اندازه گیری شد. در هر یک از طول های 15 وmm 30، الگوی تغییرات شعاعی ضریب نفوذپذیری همانند بود. نتایج نشان داد که ضریب نفوذپذیری طولی نمونه های نزدیک پوست بیشتر از نمونه های نزدیک مغز است و در ناحیه نزدیک مغز، کاهش شدید و ناگهانی در ضریب نفوذپذیری رخ داد. بررسی های میکروسکوپی نشان داد که صرف نظر از قطر و فراوانی عناصر آوندی که در ضریب نفوذپذیری طولی بسیار موثر است، وجود تیل در آوند ها به دلیل تشکیل دل قرمزی عامل اصلی کاهش نفوذپذیری طولی بشمار می آید.

در این پژوهش تاثیر تخریب ترمومکانیکی (به عنوان شاخصی از بازیافت) پلی پروپیلن بر ویژگی های فیزیکی و مکانیکی مواد مرکب چوب - پلاستیک بدست آمده از مخلوط پلی پروپیلن دست نخورده و تخریب شده مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور پلی پروپیلن دست نخورده دو بار با شرایط کنترل شده تحت تنش های گرمایی و مکانیکی در دستگاه روزنران (اکسترودر) دو مار پیچ قرار گرفت. مواد هر مرحله با نسبت مساوی با پلی پروپیلن دست نخورده مخلوط شده و به همراه خاک اره چوب راش با مش +60/-40 در حضور سازگارکننده و نبود آن برای تولید مواد مرکب آرد چوب - پلی پروپیلن با کاربرد یک دستگاه روزنران دو مارپیچ ناهمسوگرد مورد بهره گیری قرار گرفتند. نسبت وزنی خاک اره به پلی پروپیلن 40 به 60 در نظر گرفته شد. کاربرد پلی پروپیلن های تخریب شده بجای نیمی از پلی پروپیلن دست نخورده در تولید مواد مرکب آرد چوب - پلی پروپیلن سبب افزایش جذب آب، واکشیدگی ضخامت، مدول کشسانی (الاستیسیته) خمشی و سختی و کاهش مقاومت به ضربه شده است. کاربرد سازگار کننده سبب بهبود کلیه ویژگی های مورد بررسی شده است.

در این بررسی تغییرات فصلی شدت نور نسبی در جنگل کاری های 18 ساله توسکای ییلاقی، افرا (پلت)، بلند مازو، زربین و عرصه جنگل طبیعی مجاور آنها در منطقه دارابکلا مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای بررسی در آغاز یک هکتار از عرصه های یاد شده تعیین و سپس در هر یک از این محوطه ها، ده پلات به صورت سیستماتیک تصادفی گزینش شد. در تعیین شدت نور نسبی از دوربین مجهز به لنز چشم ماهی بهره گیری شد و در مجموع در طول چهار فصل، 200 مورد عکس برداری از سطح 50 پلات به عمل آمد، شیوه برآورد درصد تاج پوشش نیز بکار رفت که پس از مقایسه، بهره گیری از دوربین با لنز چشم ماهی برتری معنی داری (سطح احتمال 0.01) را نسبت به روش برآورد تاج پوشش نشان داد. میزان تغییرات فصلی شدت نور نسبی در هر یک از تیمارها و همچنین میزان تغییرات شدت نور نسبی هر فصل در بین تیمارهای مختلف، از اختلاف معنی داری برخوردار بود (سطح احتمال 0.05). نتیجه تجزیه و تحلیل مولفه های اصلی در ارتباط با میزان اهمیت مشخصه های تاثیرگذار در تغییرات شدت نور نسبی تیمارهای مختلف نشان داد هنگامی که بر پایه محور اول، فراوانی شمار درختان (جنگل کاری های زربین، بلوط و افرا) افزایش می یابد این مشخصه نسبت به مشخصه های قطر برابرسینه و ارتفاع درختان اهمیت بیشتری می یابد و با کاهش فراوانی درختان در واحد سطح (جنگل طبیعی و جنگل کاری توسکا)، متغیرهای قطر برابر سینه و ارتفاع اهمیت می یابند. بر پایه محور دوم نیز، در طول دوره رویش و در جنگل طبیعی به دلیل ناهمسالی، آمیختگی و چند آشکوبه بودن، متغیر تاج پوشش در فصل تابستان تاثیر و اهمیت بیشتری دارد و این در حالی است که در فصل زمستان و دوره خزان برگ ها در کلیه عرصه های جنگل کاری پهن برگ، متغیر شدت نور نسبی اهمیت می یابد. انجام عملیات پرورشی در عرصه های جنگل کاری موجب می شود که به جای متغیر میانگین تراکم درختان، متغیرهای قطر برابر سینه و ارتفاع درخت اهمیت یابند و همچنین شکل گیری تدریجی متغیر تاج پوشش در طول دوره رویش، نسبت به تغییرات شدت نور نسبی در سطح عرصه تاثیرگذار باشد.

در این ارزیابی، تنوع ژنتیکی بلوط های ایرانی در هشت جمعیت متعلق به رویشگاه های متفاوت از جنگل های استان چهارمحال و بختیاری با بهره گیری از نشانگر مولکولی AFLP ارزیابی شد. 55 درخت بلوط ایرانی متعلق به 8 رویشگاه واقع در نقاط مختلف استان گزینش و از هر کدام تعدادی برگ تازه برای انجام ارزیابی های مولکولی جمع آوری شد. 13 ترکیب آغازگری AFLP بهره گیری شده، در کل 398 نوار ایجاد کردند که از بین آنها 371 نوار (92.1 درصد)، چندشکل بودند. میانگین محتوای اطلاعات چندشکلی (PIC)، 0.70 بود. ضریب تشابه ژنتیکی بین نمونه های مورد ارزیابی از 0.32 تا 0.74 متغیر بود. گروه بندی نمونه ها بر پایه ضریب همانندی جاکارد و روش UPGMA، انجام شد. تجزیه واریانس مولکولی با و بدون گروه بندی ناحیه ای، انجام شد. بیشتر تنوع مشاهده شده مربوط به تنوع درون جمعیت ها بود. پایین بودن واریانس بین جمعیت ها نشان دهنده این است که افراد جمعیت های مختلف از لحاظ ژنتیکی به هم نزدیک می باشند. درصد واریانس بین گروه ها %0.58 بود که نشان دهنده ناچیز بودن تمایز بین جمعیت ها در محدوده جغرافیایی با فاصله 100 کیلومتر، می باشد. در تجزیه تنوع ژنی بین و درون جمعیت های بلوط ایرانی نیز، بیشتر تنوع ژنی مربوط به تنوع درون جمعیت ها بود. در کل پژوهش انجام شده نشان دهنده وجود سطح بالای تنوع ژنتیکی در درون جمعیت بلوط های ایرانی رویشگاه های مختلف دراستان چهارمحال و بختیاری است.

در این پژوهش تولید ساعتی و هزینه های خروج چوب توسط اسکیدرهای چرخ لاستیکی HSM-904 وTimber jack- 450C مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفت. در این بررسی که در پارسل های 6 و 8 سری سرخکلا از جنگل های تحت مدیریت شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران انجام شد مولفه های چوبکشی بر پایه هزینه و تولید، با بهره گیری از روش های بررسی های کار و زمان سنجی مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای هر ماشین مدل ریاضی پیش بینی زمان چوبکشی محاسبه شد. اسکیدر Timber jack 450C متغیرهای حجم بار، فاصله چوبکشی و طول مسیر وینچینگ و برای اسکیدرHSM904 متغیرهای حجم بار و فاصله چوبکشی بیشترین تاثیر را در زمان یک نوبت چوبکشی داشتند. برای محاسبه تولید ساعتی سامانه از بررسی های زمانی بر پایه شیوه نامه یوفرو و هزینه ساعتی از شیوه نامه سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور بهره گیری و هزینه ساعتی ماشین چوبکشی Timber jack450 C و HSM904 به ترتیب 650967 و 720464 ریال بدست آمد. نتایج نشان داد میزان تولید خالص (بدون احتساب زمان های تاخیر) اسکیدر Timber jack و HSM904 به ترتیب 11.3 و 8.7 متر مکعب در ساعت می باشد. هزینه های چوبکشی با بهره گیری از مدل هزینه چوبکشی و با احتساب زمان های تاخیر برای هر یک از دو اسکیدر Timberjack 450C و HSM904به ترتیب 60442 و 88400 ریال بر متر مکعب بدست آمد.