نشریه دانش بیماری شناسی گیاهی
سال دوم شماره 2 (پیاپی 4، بهار و تابستان 1392)

مدیریت عوامل بیماری زای خاک زاد گوجه فرنگی با هدف کاهش مصرف سموم شیمیایی و تولید محصول سالم، ارائه راهکار مناسبی را می-طلبد. استفاده از روش پیوند به عنوان یکی از کارآمدترین روش های مدیریتی در جهت دستیابی به این هدف می باشد و می تواند راهکار مناسبی برای حذف و یا کاهش مصرف سموم آلاینده که اثرات زیست محیطی نامطلوبی را به دنبال دارد، محسوب گردد. بر اساس پژوهش-های انجام شده، در این روش با بهره گیری از پایه های مقاوم بذری و پیوند رقم زراعی روی این پایه ها، علاوه بر دستیابی به محصول بیشتر با کیفیت مطلوب و رشد بهینه گیاه، می توان خسارت بیماری ها را بدون مصرف سموم و یا با مصرف کمتر سم مدیریت نمود.

سفیدک پودری یکی از بیماری های مهم یونجه در بسیاری از مناطق کشور به شمار می آید. قارچLeveillula taurica که مهمترین عامل این بیماری است، در مناطق گرم و خشک دنیا انتشار داشته و دامنه میزبانی وسیعی دارد. مناسب ترین روش مدیریت بیماری شناسایی و کاشت ارقام مقاوم یا نیمه مقاوم است. بر اساس آزمایش ارقام انجام شده در ایران، Codi و قره-یونجه نیمه مقاوم، بمی نیمه حساس، همدانی 121 و همدانی122 حساس و Simertchenskava، Diablorde، Ranger و مهاجران بسیارحساس تشخیص داده شده-اند. بنابراین ارقام نیمه مقاوم Codi و قره یونجه را برای مدیریت این بیماری می توان مورد استفاده قرار داد.

بیماری زردی فوزاریومی باعث زرد، قهوه ای و پژمرده شدن برگ ها و پوسیدگی پیاز گلایول شده و به کاهش کمی،کیفی و بازارپسندی گل ها می انجامد. این بیماری توسط 4 گونه Fusarium، مخصوصا قارچ خاک زی F. oxysporum f. sp. gladioli پدید می آید. این قارچ ها به صورت میسلیوم، کلامیدوسپور، میکرو و ماکروکنیدیوم قادر به بقاء در خاک می باشند. تغییر رنگ پیاز های آلوده، نرم، چروکیده و مومیایی شدن آن ها در انبار از اصلی ترین نشانه های بیماری محسوب می شوند. علی رغم تلاش های زیاد برای مدیریت بیماری، آن همچنان یک مشکل جدی در مناطق پرورش گلایول دنیا است. روش مدیریت بیماری معمولا بر شناسایی و کاشت ارقام مقاوم، کاربرد سموم شیمیایی، روش های زراعی و مبارزه زیستی استوار است. در هر حال تلفیقی از چند روش فرصت بهتری در مدیریت این بیماری پدید می آورد.

بیماری سفیدک پودری چغندر ناشی از قارچ Erysiphe polygoni در استان اصفهان روی چغندر لبویی، در مناطق سردسیر به طور همه گیر و روی چغندر علوفه ای با شدت کمتری شیوع دارد. مطالعه و شناسایی بیمارگر نشان داده که آسکوکارپ آن در اواخر فصل به صورت نقاط زرد رنگ، سپس قهوه ای روشن تا تیره و سیاه رنگ کروی شکل در سطح و زیر برگ ها و حتی دمبرگ ها تشکیل می شود. آسک ها حاوی آسکوسپورهای بیضی شکل هستند. نشانه های بیماری، مشخصات بیمارگر و روش مدیریت بیماری شرح داده شده است.

فن آوری نانو، علمی است که به شناسایی، تولید و استفاده از مواد در مقیاس نانومتر (9- 10متر) می بردازد. این فن آوری که قدرت سازماندهی در حد مولکولی را فراهم کرده در بیماری شناسی گیاهی برای تولید نانوحسگر های زیستی برای تشخیص سریع بیمارگرها، تولید مواد نقره و سیلیکا-نقره نانو برای مبارزه با قارچ ها و باکتری ها و تهیه سموم شیمیایی به شکل کپسول های نانو، کاربرد دارد. ذرات فلزی نانو بازدارنده بیمارگرهای گیاهی، از بعضی قارچ ها، باکتری ها و گیاهانی مانند آفتابگردان، یونجه، خردل هندی، ماگنولیا و خرمالوی ژاپنی بدست آمده است.

آلودگی خاک زمین های محدود زراعی به مواد سمی در طول چند دهه اخیر افزایش چشمگیری داشته است. گیاه پالایی فن آوری استفاده از گیاهان برای حذف، تجزیه یا کم خطرتر کردن مواد سمی موجود در خاک است. همزیستی قارچ ها با ریشه گیاهان کارایی گیاهان همزیست را در پالایش خاک های آلوده از مواد سمی افزایش می دهد. قارچ Hebeloma mesophaeum که همزیست سطح ریشه گیاهان نوئل نروژی، راش، توسکا، بیدمجنون و بیدمشک است، با جذب و غیرفعال کردن فلزات سنگین آلاینده موجود در خاک در شبکه ریسه-ای هارتیگ خود در پوست ریشه، به استقرار و رشد بهینه این گیاهان در خاک های آلوده کمک می کند. قارچ های همزیست ریشه آربوسکولار Funneliformis mosseae، Claroideoglomus etunicatum، Septoglomus deserticola، Glomus versiforme و G. intraradices به ذرت، سویا، شبدر، شبدر زیرزمینی، گوجه فرنگی و اکالیپتوس در استقرار و رشد بهینه و جذب بیشتر عناصر غذایی در خاک های آلوده به کادمیوم، سرب، روی، آرسنیک و مواد نفتی کمک کرده اند. این قارچ ها با تثبیت این عناصر و مواد آلاینده در شبکه ریسه ای خارج ریشه ای خود باعث غیرفعال شدن آن ها می شوند. بنابراین قارچ های همزیست ریشه می توانند کمک زیادی در احیای زیستی زمین های آلوده بنمایند.