نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 81 (زمستان 1391)

در دوران بعد از جنگ سرد، شکل جدیدی از الگوهای تعامل و کنش امنیتی بین بازیگران شکل گرفته است. ایالات متحده به همراه کشورهای اروپای غربی بعد از ناکارآمدسازی تهدید کمونیسم و اتحاد شوروی، تلاش دارند تا جلوه های دیگری از تهدید را در قالب گفتمان سازی مقابله با تروریسم تولید نموده و زمینه های مقابله با چنین تهدیداتی را فراهم آورند. برخی از بازیگرانی که در دوران جنگ سرد در ائتلاف با ایالات متحده و تعارض با اهداف راهبردی اتحاد شوروی بودند، در دوران جدید به اتخاذ رویکردهای انتقادی نسبت به اهداف راهبردی و منطقه ای ایالات متحده مبادرت نمودند.
چنین فرایندی نشان می دهد که در سیاست بین الملل، تهدیدات و همکاری ها ماهیت مرحله ای و تغییریابنده دارند. متحدان امریکا در دوران جنگ سرد که به عنوان مجاهدین آزادی تلقی می شدند، در دوران جدید با مفاهیمی از جمله تروریسم مورد خطاب قرار گرفتند. تهدیدات دیگری نیز مورد توجه ایالات متحده قرار گرفت. گروه های ناسیونالیستی، گروه های رادیکال در خاورمیانه و برخی از کشورهای اقتدارگرا در زمره ی تهدیدات امنیتی امریکا و ناتو در قالب گفتمان تروریسم واقع شدند.
به این ترتیب گفتمان مبارزه با تروریسم بخشی از راهبرد امنیتی امریکا تلقی شده، زیربنای ایدئولوژیک و گفتمانی ناتو برای انجام عملیات نظامی در حوزه های مختلف جغرافیایی را به وجود آورد. در این مقاله فرایند برگزاری اجلاسیه های سالیانه ی ناتو که در ارتباط با تولید گفتمان و ضرورت های مقابله با تروریسم بوده مورد بررسی قرار گرفته و به موازات آن چگونگی به کارگیری قدرت نظامی ناتو در مناطق بحرانی و براساس گفتمان مبارزه با تروریسم تبیین می شود.

فرماندهان در مواجهه با عرصه های سخت و نرم از چه سبک فرماندهی تبعیت می کنند؟ آیا می توان سبک و الگوی خاصی ارائه داد؟ در فرهنگ علوی سبک فرماندهی از چه عواملی تبعیت می کند و امیرالمومنین علی علیه السلام در برخورد با عرصه های سخت و نرم از چه الگویی تبعیت می کرد؟ فرماندهی رفتاری است که از ناحیه ی فرماندهان برای بسیج و راهبری نیروها و یگان ها به کار برده می شود تا در تقابل با دشمنان به پیروزی دست یابند. با توجه به اثرگذاری مولفه ی فکری و ارزشی در تعیین سبک و سیاق رفتارها می توان گفت تفاوت عمده ی سبک های فرماندهان به این دو بخش برمی گردد. امیرالمومنین (ع) با تبعیت از بصیرت و ارزش های برخاسته از قرآن و سنت رسول خدا (ص) در فرماندهی عرصه های سخت و نرم از سبکی تبعیت می کردند که تفاوت ماهوی با سایر سبک ها دارد از جمله ی آنها می توان به موارد زیر اشاره داشت: خدا محوری، تکلیف گرایی، هدایت انسان ها، نگاه دو ساحتی به انسان، توجه توامان به اهداف مادی و معنوی، تعقل ارزشی و ابزاری در تصمیم گیری، پاداش دهی بر پایه تلاش و عملکرد و تحلیل شناختی و فکری رفتارها.

نوشتار حاضر در نظر دارد با توجه به اهداف متعالی انقلاب اسلامی، دستورالعمل ها و توصیه های موکد مبانی ارزشی موثر در موفقیت نبرد، تجارب ارزشمند هدایت نبرد در دوران دفاع مقدس و ویژگی های جنگ آینده؛ نقش فرماندهی را در دوران دفاع مقدس و جنگ آینده تبیین و به رشته ی تحریر درآورد و الگویی مناسب، در حوزه ی فرماندهی به منظور هدایت صحنه ی جنگ در نبردهای احتمالی آینده ارائه نماید. این تحقیق با عنوان «بررسی نقش رهبری و فرماندهی نظامی در دفاع مقدس و جنگ آینده از منظر فرماندهان عالی جنگ» که متاثر از چند مساله از جمله نقش پیچیده ی فرماندهی در هدایت جنگ در دوران دفاع مقدس و جنگ آینده در بهره گیری از فرصت ها و ظرفیت های مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، در موفقیت نبرد و... و از سویی متاثر از پیچیدگی شرایط، فراوانی متغیرها، تنوع تهدیدات، وجود چالش های (فرامنطقه ای، منطقه ای و داخلی) در اخذ تصمیمات فرماندهان در دو مقطع دوران دفاع مقدس و جنگ آینده است که نتیجه ی یک طرح پژوهشی است؛ از حیث هدف، تحقیقی کاربردی؛ از حیث سطح تحلیل، برخوردار از ماهیتی توصیفی - تحلیلی و از حیث رویکرد و طبقه بندی روش متکی به روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی می باشد. داده های مورد نیاز از راه مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از ابزار فیش و پرسشنامه گردآوری شده است. اعتبار ابزار اندازه گیری بر اساس آلفای کرونباخ 928/0 بوده که پس از تجزیه و تحلیل آماری نتایج با سطح اطمینان 99/0 به دست آمد.

کارآمدسازی و بهبود مستمر نظام آموزش عالی یکی از مهم ترین عوامل موثر بر توسعه ی جامعه می باشد. اهمیت نظام آموزش عالی در هدایت و سازماندهی منابع آموزشی، پژوهشی و فناوری به گونه ای که ارتباط این سه حوزه تقویت شده و عملکرد آنها منتج به دستیابی کشور به چشم انداز ایده آل و مورد انتظار شود، برجسته می شود. دستیابی به حداکثر کارایی و اثربخشی نظام آموزش عالی در راستای توسعه ی کشور نیازمند الگویی است که توسعه ی آموزشی عالی را در تمامی جهات تامین نماید.
پژوهش حاضر با هدف تدوین الگوی توسعه در حوزه ی آموزش عالی کشور با تاکید بر دو بعد امنیتی و سیاسی جهت دهی شده است که از این رهگذر در سه حوزه ی آموزش، پژوهش و فناوری که سه کارکرد اصلی نظام فوق می باشند، به شناسایی الگو و جهت گیری مطلوب اقدام شده شده و سپس با بررسی نحوه، میزان و اولویت اثرگذاری و مشارکت هریک از این عوامل در ساختار توسعه ی آموزش عالی، به بسط و تبیین الگوی مذکور و اجزای آن پرداخته و در نهایت الگوی کلان وضع مطلوب در این مسیر، تدوین شده است. لازم به ذکر است که از بین عوامل ده گانه ی اصلی شناسایی شده برای توسعه ی آموزش عالی، تمرکز این مقاله بر روی دو عامل سیاسی و امنیتی است. این تحقیق، یک پژوهش بنیادی بوده و مبتنی بر بررسی اسناد بالادستی، منابع و مراجع موجود بوده و برای جمع آوری داده از نظرات خبرگان و متخصصان حوزه ی آموزش عالی استفاده شده است. در نهایت نیز مبتنی بر نتایج تحقیق، الگوی مطلوب توسعه ی نظام آموزش عالی در دو بعد امنیتی و سیاسی احصا و ارائه شده است.

انقلاب اسلامی ایران، در تعمیق مبانی فکری – فرهنگی، اعتقادی و ایدئولوژیک خود به میزان قابل ملاحظه ای با خصومت متقابل رژیم صهیونیستی و جمهوری اسلامی ایران که سه دهه از عمر انقلاب را به خود اختصاص داده آمیخته شده است. در این منازعه، جوهره ی مبارزه ی ایدئولوژیک در پیشبرد مبانی و اهداف انقلاب اسلامی تبلور عینی یافته است. با توجه به نگره های انقلاب اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نسبت به رژیم صهیونیستی و بالعکس، نگارندگان سعی دارد تا با استفاده از ابزار نظری در رشته ی روابط بین الملل بتواند استدلالی علمی و درخور، در مورد چرایی این مناسبات ارائه دهد. در خصوص موضوع مورد بررسی کتب و مقالات زیادی به زبان فارسی، عربی و لاتین منتشر شده است، اما در حوزه ی بررسی موضوع از دیدگاه نظری اقدامات محدودی صورت گرفته است، که نگارنده با آگاهی از این موضوع در نوشتار حاضر، در پی تحلیل سازه انگارانه روابط جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی برآمده است. بنابراین، ابتدا دیدگاه سازه انگاری را مورد بررسی قرار داده و سپس به ارزیابی سیاست خارجی متقابل جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی از منظر این دیدگاه می پردازیم و در پایان نیز جنبه های مختلف این روابط را در بستر رویکردهای مختلف مورد تحلیل قرار خواهیم داد.

با مطالعه ی جنگ های معاصر می توان دریافت که قدرت نظامی آمریکا مترادف با قدرت هوایی آن در نظر گرفته می شود. نیروی هوایی ارتش آمریکا بیشترین تعداد پرنده ها را در میان ارتش های جهان به خود اختصاص داده است. در این مقاله تلاش شده است تا فلسفه ی توسعه ی قدرت هوایی آمریکا مبتنی بر نظریه ی فلج سازی جان بوید تبیین شود و در ادامه آن دسته از پرنده های نیروی هوایی آمریکا که در جنگ های معاصر و احتمالا در جنگ آینده بیشترین نقش را در اعمال تهدید هوایی آمریکا علیه رقبای آن دارند، با تکنیک دلفی و سپس تکنیک تعیین رجحان ترتیبی مورد ارزیابی قرار داده و اولویت تهدید ها با توجه به شاخص های مد نظر مشخص شود. تکنیک تعیین رجحان ترتیبی با تشابه به جواب ایده آل یکی از تکنیک های تعیین اولویت نسبی گزینه های مد نظر است که معیارهای مطرح را با حداقل فاصله با جواب ایده آل و حداکثر فاصله با ایده آل منفی اولویت بندی می کند.

در محیط عملیاتی امروز که با ویژگی عدم اطمینان همراه است، مدیران و فرماندهان سازمان های نظامی در تلاش هستند تا راهبردهای متناسب با شرایط مختلف عملیاتی را انتخاب و به کار گیرند؛ راهبردهایی که پاسخگوی نیازهای سازمانی بوده و سازمان را در جهت چشم انداز طراحی شده، رهنمون سازند. از این رو، انتخاب راهبرد بهینه ی نوعی مساله ی تصمیم گیری چندمعیاره در جهت دستیابی به آن چه سازمان در نظر دارد است که نیازمند به بررسی حجم زیادی از عوامل به عنوان معیارهای چندگانه ارزیابی می باشد. هدف از این مطالعه، ارائه ی مدلی ریاضی برای انتخاب راهبرد بهینه ی نظامی است. در این مقاله، از فرایند تحلیل شبکه (ANP) که روش نسبتا جدیدی از تصمیم گیری چندمعیاره است و در آن تعاملات سیستماتیک میان معیارها وجود دارد، برای انتخاب راهبرد مناسب و از روش آزمایشگاه ارزیابی و آزمون تصمیم گیری (DEMATEL) برای تعیین جهت روابط میان معیارها استفاده شده است. در انتها نیز روش پیشنهادی در این مقاله به وسیله ی مثالی عددی مورد بررسی قرار گرفته است. این روش می تواند به مدیران در یافتن بهنرین راهبرد بر مبنای معیارهای از پیش تعیین شده کمک نماید.