نشریه رویش روان شناسی
پیاپی 4 (زمستان 1391)

به لطف خداوند بزرگ و همکاری دوستان روان شناس، چهارمین شماره فصلنامه رویش روان شناسی منتشر شد. دراین شماره نیز بر هدف اصلی انتشار فصلنامه مبنی بر گسترش بحث های «تحلیلی ونقادانه» در گستره روان شناسی تاکید داریم. خوشبختانه این روی آورد1 بااقبال اهل نظر ودقت قرارگرفته است و به انحاء مختلف، بنده را مورد تشویق قرارداده اند که صمیمانه ازآن ها سپاسگزارم.
اگر نگاهی ژرف به تاریخ علم بیندازیم، ظهور نظریه های بزرگ و ایجاد «موج نو» در مرزهای مختلف علم ودانش، بیش از آن که بر انبوهی و تراکم یافته های علمی متکی باشد، مدیون گسترش فضای نقد وتحلیل وپاسخ به «چرایی» ها به جای توصیف وچگونگی ها است. روان شناسی نیز ازاین قاعده مستثنی نیست؛ به ویژه آن که موضوع اصلی آن، «انسان» به عنوان یک کلیت منسجم و توحید یافته است. طبیعی است شناخت انسان باچنین منزلتی نمی تواند با روش جزئی نگری و تجزیه کردن - مقوله بندی-، آن طورکه در نگاه پزشکی و «طبیعی نگری» رایج است؛ به سامان برسد. شاید همین دلیل برای این موضوع کافی باشد که چرا مجموعه خدمات روان شناختی در حیطه نابهنجار، آن طور که انتظار می رود توفیق چندانی نیافته است؟
به نظر می رسد دلیل اصلی، به نوع نگاه ما به موضوع روان شناسی، یعنی انسان برمی گردد. به همین دلیل است که نظریه پردازی درباره انسان و مطالعه دقیق فرایندهای روانی وی، بدون شناخت کلی وجامع از انسان امکان ندارد؛ همان یافته ای که «انسان شناسی» به منزله یک پایه، به روان شناسی هدیه می کند. ازسوی دیگر کمتر نظریه ای را می توان ملاحظه کرد که مستقل از رگه های انسان شناسی مورد توجه نظریه پردازها بنا شده باشد؛ حتی اگر پز استقلال از هر گونه ایدئولوژی وفلسفه روان شناسی را ادعا کند.
ما معتقد هستیم که فراگرفتن انواع نظریه های روان شناختی ضرورتی انکار ناپذیر دارد؛ چه، شرط ورود به یک نقد عالمانه و تحلیل وتعلیل فرایندهای روانی، شناخت خوب نظریه ها و روی آوردهایی است که گاهی به غلط به جای نظریه ها قرار می گیرند. اما راه صحیح آن است که همواره دربرابر نظرهای گوناگون، به «چرایی» آن قبل از «چگونگی» آن بیندیشیم وآن را تحلیل کنیم.
اشتباه نشود، در اینجا، تحلیل به معنای تجزیه کردن وساده کردن بحث نیست، بلکه تحلیل به معنای نگاه به موضوع از منظر کلی مبتنی بر «انسان شناسی الهی» در روان شناسی بومی است. در چنین تحلیلی، انسان به منزله یک کلیت پیچیده و دارای شاکله منسجمی است که به تدریج بنا شده و شکل گرفته است و اکنون، رفتار وی را سامان می دهد چنان که خداوند در قرآن می فرمایند: «...کل یعمل علی شاکلته...»؛ «... هرکس براساس شاکله اش (فراخور خویش) عمل می کند...» (سوره اسراء، آیه 84).
دراین نگاه، «فطرت» نقطه عزیمت مطالعه انسان فطری است که فطرتا خداگرا، پرستش گر، نیکویی دوست و زیبایی گرا است. این وجوه فطری، وجوه مقوله ای شده نیستند و نمی توان آن ها را دریک کلیت توحید یافته، تفکیک کرد. بهتراست برای دور شدن از هرگونه سوء برداشتی، بگوییم: انسان در روان شناسی مبتنی بر انسان شناسی الهی، انسان خداگرای پرستش گر نیکویی دوست زیبایی پسند است که گویی تنها یک ویژگی را در وی بر می شماریم. این موضوع، به یکپارچه بودن انسان ناظر است و معنای توحید درعین کثرت را به ذهن متبادر نمی کند.
دراین روی آورد، نقطه عزیمت درمانگری واصلاح وی، بازگشت به خود2 و بازنمایی و یادآوری آن به عنوان وجه هشیارانه شخصیت است. «بل الإنسان علی نفسه بصیره»؛ «انسان برنفس خود بصیر است» (سوره قیامت، آیه 14). اگربه یک روش «تحلیل عاملی» پناه ببریم، شاید خود را به توان به عنوان یک عامل3 به شمار آورد که چندین متغیر4 را اشباع می کند. طبیعی است برای تغییر درمتغیرها، کافی است یک یا دو عامل را دستکاری کرد تا متغیرهای زیادی تحت تاثیر آن تغییر کنند. مطالعات روان شناسان خود5 و همچنین پژوهش هایی که در ایران بر اساس «الگوی مرور خویشتن6» (پورحسین، 1389؛ صفائی فیروزآبادی، پورحسین و لواسانی، 1392؛ فرج اللهی، 1392) انجام شده است، بیانگر نقش ارتقاء خود به عنوان عاملی مهم برای تصحیح پاسخ های عاطفی - هیجانی چون افسردگی و افزایش حرمت خود7 بوده است. منطق چنین تغییری، تاثیر شگرف هشیاری انسان نسبت به توانایی های درونی و بیرونی خود و انعکاس آن ها به شاکله خود، بوده است؛ بدون آن که خود را دریک طبقه بندی رایج مقوله بندی کند. در این مکانیزم، تصحیح خود، همانند تصحیح شخصیت8 و شاکله عمل می کند که «ناظر به کل وجود انسان» است.
در هر صورت، جهت گیری اصلی فصلنامه رویش روان شناسی، غلبه فضای «تحلیل و نقد» است، و درست است که ما برای خواندن و چاپ مقاله های تحلیلی و نقادانه که نظریه ها و روی آوردهای گوناگون روان شناسی را به داوری می طلبند؛ انتظار می کشیم و به خوبی از آن ها استقبال می کنیم؛ اما پذیرای مقالات پژوهشی به معنای مرسوم آن نیز دراین فصلنامه هستیم.
منتظر نقادان، تحلیل گران، پژوهشگران و پاسخ دهندگان به «چرا»های علمی و روان شناختی هستیم والبته به توصیف کنندگان و پاسخ دهندگان به «چگونگی» ها نیز احترام می گذاریم. ما منتظر همه هستیم. دست به دست هم بدهیم تا نشاطی نو در گستره روان شناسی ایران دراندازیم که حیات علم بسته به این نشاط است.

منظم ترین رویکرد برای مطالعه فضیلت ها1 و توانمندی های منشی2 در«مدل فضیلت ها در عمل3» پترسون و سلیگمن (2004) ارائه شده است. جامع بودن این رویکرد به دلیل بررسی تطبیقی فرهنگ های مختلف دنیا (البته مکتب ها و دین های تاثیرگذار) و همچنین مطالعه نظریه های روان شناختی و شخصیت مختلف برای رسیدن به این فضیلت ها و توانمندی ها بوده است، به طوری که نتیجه کار یک مدل با فضیلت های جهانی و مورد تایید فرهنگ های مختلف بوده است. این مدل مشتمل بر شش فضیلت گسترده و 24 توانمندی منشی است که هر کدام از این توانمندی ها در زیرگروه یکی از فضیلت ها دسته بندی شده است. هر چند پترسون و سلیگمن (2004) استفاده از این مدل در جامعه و شیوه آموزش این فضیلت ها را درنظر داشته اند، ولی کاربردی شدن این مدل هنوز در ابتدای راه خود است.

بررسی علل و عوامل موثر در خودکشی نوجوانان و جوانان به دلیل افزایش روزافزون رفتارهای خودکشی گرایانه در بین این افراد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. تحقیقات بی شمار در این حوزه نشان می دهد که عوامل متعددی از جمله مسائل خانوادگی، عوامل شخصیتی و بیمار های روانی، عوامل کارکردی و روابط بین فردی، عوامل اجتماعی و فرهنگی، عوامل جمعیت شناختی، عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی، عوامل روانشناختی که خود شامل عزت نفس، استرس، افسردگی و خود کنترلی است، در شکل گیری افکار و رفتار خودکشی تاثیر گذارند. هدف مطالعه حاضر بروی بررسی عوامل خطر ساز در افکار و رفتار خودکشی گرا است. از آنجا که شناسایی و نجات زندگی نوجوانان درگیر افکار خودکشی از ضروریات کار مشاوران مدارس و بهزیستی است، بنابراین شناسائی پیش بینی کننده ها‫ها‫‬ی روانشناسی افکار می می‫‬تواند درک بهتری از خطر خودکشی فراهم کند.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

یکی از مشکلاتی که درمانگران با آن مواجهند، مدلسازی اثر استرسور بر خانواده است. مدل ABCX-X در سال 2002 را باس ارائه کرد و یکی از توانمندترین مدل ها در این زمینه است. این مطالعه، یک مطالعه مداخله ای است که در سال 1391 بر روی یک گروه از والدین نوجوان انجام شد. از روش سنجش رفتاری بهره گرفتیم. تعداد «تعارض بین والد و نوجوان در طی یک هفته» که والد آن را گزارش کرده بود، مبنای مطالعه است. بدین منظور والدین تعداد تعارضات خود با نوجوان را قبل، در حین و بعد از درمان به درمانگر گزارش کردند. هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی مدلسازی استرس ناشی از مواجهه خانواده با بلوغ نوجوان، با استفاده از مدل ABCX-Xاست.
روش نمونه گیری ساده غیرتصادفی است. ورود نوجوان به مرحله بلوغ جنسی نوعی استرسور است که خانوده را تحت الشعاع قرار می دهد. استرس وارد شده بر خانواده با استفاده از مدل ABCX-X مدلسازی شده و به این ترتیب یک غربالگری اولیه صورت گرفته است. در ادامه خانواده هایی که تنها استرسور وارد بر آنها بلوغ نوجوان بوده است، در معرض بسته «درمان گروهی والدین» قرار گرفته اند. این بسته در مدت 8 جلسه 60 دقیقه ای ارائه شده است.
نتایج حاکی از کاهش 50 درصدی تعارضات گزارش شده والدین بین والد و نوجوان است.
با توجه به بکارگیری مدل ABCX-X در دو بخش غربالگری و مدل کردن استرسور بلوغ و نوجوانی و با توجه به کاهش تعارضات می توانیم این مدلسازی را عامل تعیین کننده بدانیم.

سبک های دلبستگی گستره وسیعی از رفتارهای فردی و زوجی، از جمله عملکرد جنسی، را تحت تاثیر قرار می دهند. رابطه بین سبک های دلبتگی و عملکرد جنسی در عین حال از متغیرهای روانشناختی دیگر تاثی می پذیرد. این پژوهش با هدفی دوگانه، از یک سو رابطه بین سبک های دلبستگی و عملکرد جنسی را بررسی می کند، و از سوی دیگر نقش واسطه ای ناگویی هیجانی را در رابطه بین سبک های دلبستگی و عملکرد جنسی می سنجد.
تعداد 112 زن متاهل با تکمیل مقیاس دلبستگی بزرگسال (AAI؛ بشارت، 2011)، مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (TAS؛ بگبی، پارکر و تیلور، 1994) و شاخص عملکرد جنسی زنان FSFI؛ روزن و ایتال، 2000) به صورت داوطلب در این پژوهش شرکت کردند.
نتایج پژوهش نشان داد که بین سبک دلبستگی ایمن و عملکرد جنسی زنان رابطه مثبت معنادار و بین سبک دلبستگی اجتنابی و دوسوگرا با عملکرد جنسی زنان رابطه منفی معنادار وجود دارد. ناگویی هیجانی با عملکرد جنسی زنان رابطه منفی معنادار داشت. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که ناگویی هیجانی در رابطه بین سبک های دلبستگی و عملکرد جنسی زنان نقش واسطه ای دارد.
بر اساس یافته های این پژوهش، می توان نتیجه گرفت که رابطه بین سبک های دلبستگی و عملکرد جنسی صرفآ یک رابطه مستقیم نیست و متغیرهای دیگر، مثل ناگویی هیجانی، می توانند این رابطه را تحت تاثیر قرار دهند. یافته های پژوهش بر حسب مبانی نظری دلبستگی و تنظیم هیجان تحلیل و بررسی شده اند.

این پژوهش به بررسی تاثیر آموزش مهارت های ارتباطی بر رضایت زناشویی زوجین شهرستان مرودشت طرح این پژوهش، روش نیمه تجربی از نوع (پیش آزمون – پس آزمون) با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش شامل زوجینی است که در کلاس های گروه سلامت شهر مرودشت شرکت کرده اند. جهت نمونه گیری، ابتدا تمامی افراد پرسشنامه را تکمیل کردند و پس از نمره گذاری، 30 زوج که پایین ترین نمره را کسب کرده بودند؛ به روش تصادفی به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند. به روش تصادفی ساده 15 زوج در گروه آزمایش و 15 زوج در گروه کنترل جایگزین شدند ابزار اندازه گیری در این پژوهش، پرسشنامه رضایت زناشویی (انریچ 1) است.
یافته ای این تحقیق با پژوهش های مهدویان (1376)، مرادی (1379)، مارکمن و همکاران، آکوردینو و گورنی (1993)، مارکمن (1991)، لانگ (1999)، مردای و همکاران)1387)، یالسین (2007)، رینگ، بلوم و مارکمن (1992)، رونان و دریر (2004)، کلاین و استافورد (2004) همسو و هماهنگ است و در تمامی این تحقیقات همانند نتیجه این تحقیق چنین بدست آمده است که آموزش مهارت های ارتباطی بر رضایت زناشویی زوجین تاثیر داشته است.
تجزیه و تحلیل داده ها در سطح آمار توصیفی و استنباطی نشان داد آموزش های مهارت های ارتباطی بر رضایت زناشویی زوجین تاثیر دارد اما متاثر از خصوصیات جمعیت شناختی گروه نمونه (طول مدت ازدواج و تفاوت سن زوجین) نیست.

این تحقیق با هدف تعیین رابطه جهت گیری مذهبی با کمال گرایی و خلاقیت در دانشجویان دختر و پسر می باشد جامعه آماری این تحقیق دانشجویان دانشگاه آزاد شهر نظرآباد بود که 120 نفر (50 دختر و 70پسر) به صورت تصادفی، انتخاب گردید و پرسشنامه های جهت گیری مذهبی اسلامی آذربایجانی، کمال گرایی نجاریان و همکاران و خلاقیت عابدی را تکمیل کرده اند. داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین جهت گیری مذهبی و خلاقیت رابطه ای وجود ندارد و همچنین بین کمال گرایی و خلاقیت رابطه وجود دارد. میزان جهت گیری مذهبی در بین مرد و زن تفاوت معناداری دارد. بین کمال گرایی در بین دو جنس مرد و زن تفاوت وجود دارد.
نتایج بیانگر آن است که دو متغیر کمال گرایی و جهت گیری مذهبی به طور همزمان32 درصد با خلاقیت همبستگی دارند. متغیر کمال گرایی با ضریب تاثیر رگرسیونی (302/0= (Betaبه مراتب دارای قدرت پیش بینی قوی تری نسبت به جهت گیری مذهبی با ضریب تاثیر رگرسیونی (185/0 =(Beta می باشد. اما پیش بینی جهت گیری مذهبی منفی می باشد بدین معنا که رابطه معکوسی را بین دو متغیر پیش بینی می کند.

شمس و مولانا از قله های مرتفع فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم اند که بدون واکاوی درون شخصیتی، رابطه آن ها در پرده ای از ابهام باقی می ماند. در این تحقیق، برای کنار زدن بعضی پرده های پندار و اوهام، شخصیت پیچیده شمس و نحوه ارتباط وی با مولانا بر اساس دیدگاه روانشناختی کارن هورنای مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. به طور شفاف تر مراحل شکل گیری شخصیت شمس و علت غیبت های ناگهانی و مکرر وی و همچنین قتل او مورد تحلیل قرار گرفته است؛ از طرف دیگر علی رغم گفته های دیگران مبنی بر اینکه صرفا مولوی به دنبال شمس بوده و شمس در او اثر کرده تا وی به تحول روانی اش برسد، بر اساس دیدگاه روان شناختی کارن هورنای شمس زایشگر خویشتن بوده است و مولانا، نقاب یا ظرفی است با قابلیت متعهدانه در انعکاس آنچه مظروف در رساندن مقصود به مقصد از وی بهره مند می شود.