فهرست مطالب

فقه - پیاپی 76 (تابستان 1392)

فصلنامه فقه
پیاپی 76 (تابستان 1392)

  • 160 صفحه،
  • تاریخ انتشار: 1392/05/14
  • تعداد عناوین: 8
|
  • ادامه زوجیت زن تازه مسلمان با همسر کتابی
    محمدحسن نجفی راد صفحه 4
    موضوع»استمرار زوجیت زن تازه مسلمان با همسر کتابی«در قالب یکی از فروع بحث ازدواج با بیگانگان، همواره در کتاب های فقهی مطرح می شده است; ولی چون ممنوعیت استمرار زوجیت از شهرت برخوردار بوده، نظریه مخالف و مستندات آن کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با توجه به تاثیر اثبات این نظریه در زندگی خیل عظیمی از تازه مسلمانان به ویژه زنان - که زمینه گرایش به اسلام در آنان بیش تر است - بایسته است که ضمن بررسی مستندات این نظریه، در باب ادله مخالف و چگونگی حل مخالفت، تحقیق و بررسی شود. از این رو، تحقیق پیش رو در پی پاسخ گویی این مساله مهم، ضمن بررسی مستندات نظریه و ادله مخالف آن، مشخص می کند که نظریه»جواز استمرارزوجیت زن تازه مسلمان با همسر کتابی«نه تنها به لحاظ دلیل، متقن و مستند است، که از پشتوانه شهرت قدمائی نیز برخوردار است.
    کلیدواژگان: اهل کتاب، استمرار زوجیت، احکام ازدواج، ازدواج با اهل کتاب
  • استصناع در توجیهی جدید
    محمدعلی خادمی کوشا صفحه 29
    چکیده امروزه در عرصه های گوناگون در معاملات بانکی و اوراق بهادار و نیز در قراردادهای دولت و مردم، کمتر کسی است که با قرارداد»استصناع«سروکار نداشته باشد. به همین دلیل، مساله استصناع در فقه معاملات جدید، جایگاه پردامنه ای دارد. این قرارداد از دیرباز در معاملات ساده عرفی رواج داشته است و به دلیل عدم طرح آن در منابع و نصوص شرعی، توجیه فقهی آن محل بحث بود و هست که گاهی باطل و گاهی صحیح و لازم دانسته شده است.
    در نوشته های متقدم اهل سنت، این قرارداد در قالب»بیع سلم«و»غیر سلم«توجیه شده است. اخیرا برخی از فقهای شیعه آن را در قالب عقود عقلایی مستقل توجیه نموده اند و برخی نیز آن را ترکیبی از عقود مختلف به شمار آورده اند.
    این مقاله در پی بررسی»استصناع«در قالب»بیع«است و ضمن بررسی انطباق استصناع بر 20 شکل از اشکال بیع از جمله»بیع عربون«، انطباق آن بر قرارداد اختیار معامله (noitpo) توجیه شده است که پیش از این در متون فقهی مطرح نبوده است.
    کلیدواژگان: سفارش ساخت، استصناع، بیع سلم، اختیار معامله، عربون
  • تربیت اعتقادی فرزندان از منظر فقه
    علیرضا اعرافی، سیدنقی موسوی صفحه 48
    تربیت اعتقادی«به معنای آموزش اعتقادات و شکل دهی نظام باورهای متربی و ایجاد بینش و گرایش و التزام در عرصه باورها در کنار عرصه «تربیت اخلاقی» و «تربیت عبادی»، از اهمیت زیادی برخوردار است. نقش خانواده و والدین، در همه ساحات و ابعاد تربیت و از جمله تربیت اعتقادی، مهم و بی بدیل است. نوشتار حاضر بر آن است که از منظر شرعی به بازخوانی وظایف والدین در قبال تربیت اعتقادی فرزندان بپردازد و بر اساس روش شناسی فقهی، میزان و جزئیات وظیفه مندی آنان را روشن نماید. پژوهش حاضر با طرح شش دلیل، به آزمون فرضیه»وجوب تربیت اعتقادی فرزندان بر والدین«پرداخته است و پس از بررسی های مختلف توانسته وظیفه ای الزامی را در پاره ای از محتواهای تربیت اعتقادی، اثبات کند و شرایط و مقتضاهای انجام این تکلیف را تبیین نماید.
    کلیدواژگان: تربیت اعتقادی، تربیت خانوادگی، رساله الحقوق، آیه وقایه
  • بررسی عنصر احتیاط در فقه دوره های پیش و پس از اندیشه اخباری
    حسنعلی علی اکبریان، رسول نادری صفحه 71
    ندیشه اخباری در قرن یازدهم شکل گرفت و بر حوزه های شیعی، تاثیرات مختلفی نهاد. این مقاله در صدد بررسی عنصر احتیاط در فقه دوره پیش از شکل گیری اندیشه اخباری و مقایسه آن با دوره پس از افول این جریان است. به عبارت دیگر، سوال اصلی این مقاله، این است که چه تشابه ها و تمایزهایی در فقه این دو دوره، نسبت به مساله احتیاط وجود دارد؟ در پی پاسخ به این مساله، این سوال طرح می شود که آیا اندیشه اخباری در این تمایزها نقش داشته است یا خیر؟ به نظر می رسد در کنار نگاه های مشترک، تفاوت هایی در نوع نگاه به این عنصر، در دو دوره یادشده وجود دارد و پس از اخباری ها احتیاط در فتوا به صورت کاملا چشم گیری افزایش یافته است. با توجه به وجود اندیشه اخباری در میان این دو دوره، می توان یکی از عوامل مهم زمینه ساز در ترویج روحیه احتیاطگرایی را وجود اندیشه یادشده دانست.
    کلیدواژگان: احتیاط، اندیشه اخباری، فقه امامیه، روحیه احتیاط گرایی
  • بررسی نظریه توسعه ملاک در قاعده تبعیت
    محمدصادق مزینانی، بلال شاکری صفحه 96
    درباره قاعده تبعیت احکام از مصالح و مفاسد، این سوال مطرح است که:»آیا ملاکات احکام، تنها در متعلق حکم است، یا ممکن است در غیر از متعلق نیز وجود داشته باشد؟«برخی بر آنند که احکام شرعی منحصرا تابع ملاکات موجود در متعلق هستند; اما به نظر متاخران، احکام علاوه بر تبعیت از ملاکات موجود در متعلق، ممکن است تابع ملاکات در غیرمتعلق نیز باشند. با بررسی ادله، مشخص می شود که نظریه دوم، تکامل نظریه اول بوده است و با توجه به مطرح نبودن برخی اقسام حکم شرعی نزد قدما، ایشان احکام را تابع ملاکات موجود در متعلق می دانسته اند; اما با طرح اقسام مختلف حکم نزد متاخران، این سوال مطرح شد که در چنین احکامی، ملاک در چیست؟ ایشان نظریه قدما را تکمیل کرده، به این نتیجه رسیدند که ممکن است ملاکات احکام در غیر از متعلق باشد و خداوند برای مصالح و مفاسدی در غیرمتعلق، برخی احکام را جعل کرده باشد.
    کلیدواژگان: قاعده تبعیت، مصالح و مفاسد در متعلق، مصلحت در نفس جعل، تحفظ بر حکم واقعی
  • خاستگاه هرمنوتیکی دانش فقه و دیگر نظام های معرفتی مواجهه با نصوص
    عبدالمجید مبلغی صفحه 118
    تبارشناسی معرفتی خاستگاه فقه، ما را به سمت بررسی جهان های مواجهه تفسیری و هرمنوتیکی با نصوص سوق می دهد. از منظر دانش هرمنوتیک، می توان از چهار نحوه مواجهه تفسیری با نص، سخن گفت. مواجهه نخست، مواجهه تفسیری تاریخی - زبان شناختی با نص است; مواجهه ای که از یک سو به توانایی های تحلیل زبان شناسی قدیم و کلاسیک در پرده گشایی از مغلقات و مبهمات متن، متکی است; و از سوی دیگر، فهم متن را در گرو رجوع پیوسته به مفسران طراز نخست آن و مفسران مفسران طراز نخست آن، و تداوم این مسیر تا امروز می داند. این مواجهه، خاستگاه دانش فقه است. مبنای معرفتی حاکم بر چنین درکی از فقه، آن است که از یک سو، نص در همه سطوح، شفاف نیست و در کنار محکماتش، متشابهات و همراه با مبیناتش، مجملاتی دارد; و از سوی دیگر، تنها با مراجعه به سلسله مراتب تفسیری و سنت معتبر برآمده از آن ذیل اعمال مهارت های زبان شناسی کلاسیک می توان به بازشناسی سره از ناسره در میان انبوه اطلاعاتی پرداخت که دست اندرکار عمل تفسیر متن هستند; و بدین ترتیب فهمی معتبر از متن به دست آورد.
    سه مواجهه دیگر تفسیری با نص، متن - گواه، تاریخی - انتقادی و متن - واکنشی، هستند; که به ترتیب، خاستگاه نگاه های بنیاد گرایانه; فهم مدرن و علمی از متن; و در نهایت، درک پست مدرن و متکی بر عمل گفتاری می باشند.
    نوشتار پیش رو به توضیح این چهار»عقلانیت«در مواجهه با نص و تقریر موضع فقه در قبال آن ها می پردازد; که خود محصول مواجهه نخست است.
    کلیدواژگان: فقه، امکان معرفتی، نص، هرمنوتیک، مواجهه تفسیری، متن مقدس
  • تعدد دیه در جنایت منجر به ناشنوایی کودکان
    رضا اسفندیاری (اسلامی)، علیرضا فجری صفحه 143
    با توجه به قاعده عدم تداخل اسباب، چنانچه جنایتی بر شنوایی شخصی وارد شود و در اثر آن، گویایی و تکلم وی از بین برود، دو دیه ثابت خواهد شد; اما اگر مجنی علیه نوزادی باشد که هنوز به سخن نیامده، بین فقها اختلاف نظر است. قانون گذار در قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 در ماده 453 به یک دیه و ارش حکم کرده بود; اما در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 از نظر خویش برگشته و در ماده 687، به دو دیه حکم کرده است. این پژوهش در صدد بررسی مبانی فقهی تغییر موضع قانون گذار می باشد.
    کلیدواژگان: تعدد دیات، ناشنوایی کودکان، تداخل اسباب، جنایت بر منافع بالقوه، قانون مجازات اسلامی
  • خلاصه مقاله ها به عربی
    علی سبز خدا صفحه 156