نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 65 (زمستان 1387)

این مقاله به عواملی که باعث بروز جنگ می گردد پرداخته و از میان این عوامل سیاست، قدرت تسلیحاتی و برهم خوردن قوا، بیگانه پرستی و افراط دربرآورد تهدید را از مهم ترین عوامل بروز جنگ می دانند. کشورها به تناسب توانایی بالقوه و بالفعل خود از ابزارهای مختلف موجود برای برخورد با تهدیدات و رفع کنترل آن ها (سخت و نیمه سخت و نرم) استفاده می نمایند. شدیدترین و فوری ترین تهدید علیه امنیت کشورها تهدید سخت است که زیرساخت های حیاتی کشورها را در کم ترین زمان ممکن تخریب نموده و آثار روانی وسیعی را بر جای می گذارد. و مهم ترین ابزار برای مقابله با تهدیدات سخت نیروهای نظامی کشور می باشد. نیروهای نظامی یک کشور دارای نقش اساسی شامل بازدارندگی، دفاعی، تهاجمی و نقش غیرجنگی می باشد که مهم ترین کارکرد نیروهای مسلح هر کشور در زمان بروز تهدید سخت علیه تمامیت ارضی و نظام سیاسی کشور ظهور می یابد. و نیروهای مسلح باید بتوانند با آمادگی کامل وارد نبرد شده و پیروز از آن بیرون آیند.

مناطق قفقاز و آسیای مرکزی مورد توجه روزافزون جوامع سیاسی و تجاری دنیا می باشند. به همین دلیل است که شرکت های نفتی در بخش های خصوصی و دولتی از نروژ تا ژاپن بر سر فعالیت در این مناطق در رقابت هستند. در سال های اخیر تلاش شده است تا دو اتحاد رقیب در اوراسیا تشکیل شود: یک اتحاد غرب گرا با رهبری آمریکا و ترکیه شامل رژیم صهیونیستی، گرجستان و آذربایجان و یک اتحاد دیگر در مقابله با نفوذ آمریکا و ترکیه در قفقاز و آسیای مرکزی به رهبری روسیه متشکل از کشورهای سوریه و ارمنستان. یکی از مهم ترین پرسش های مطرح در خصوص تشکیل این اتحادها گسترش آن ها در آسیای مرکزی است. در این شرایط نقش ازبکستان حائز اهمیت است. ازبکستان تنها کشور آسیای مرکزی است که یک سیاست خارجی فعال را ایفا می کند. تاشکن روابط نظامی و امنیتی نزدیکی را با ناتو برقرار کرده است. از سوی دیگر، این کشور اقداماتی را مبنی بر برقراری همکاری های امنیتی با روسیه و چین به عمل آورده است. بررسی روند آتی سیاست های ازبکستان با توجه به ارزش استراتژیک آن و نقشی که به عنوان یک بازیگر منطقه ای مستقل ایفا می کند، از اهمیت بسزایی در تامین امنیت اوراسیا برخوردار می باشد.

زندگی اجتماعی انسان بدون پایه گذاری هیئت حاکمه ای که امروزه «دولت» نام گرفته، امکان پذیر نبوده است. در عین حال، شواهد تاریخی بویژه واقعیات دنیای معاصر نشان می دهد که «بحران و سیاست» همواره پنجه در پنجه یکدیگر داشته اند به گونه ای که به جرات می توان گفت رویارویی دولت با بحران، در دنیای کنونی به امری بدیهی بدل گشته است. اما دولت ها رویایی بحران های فراروی جامعه، به ایفای نقش های مهمی می پردازند که از سوی هیچ سازمان دیگری قابل انجام نیست.
در عین حال، تجربه جوامع مختلف نشان می دهد که مقابله با بحران اولا در سازوکارها و فرآیندهای اندیشیده و منسجمی صورت می پذیرد که در چارچوب «مدیریت بحران» قابل نام گذاری است؛ و دوم اینکه مجموعه این سازوکارها به منظور تسهیل و تضمین تحقق اهداف می بایست از رهگذر قالب های حقوقی در کلیت سازمان اجتماعی (دولت مردم) تثبیت و تحکیم گردد. مقاله ی پیش رو، تلاشی است در جهت شناخت وظایف عمومی دولت، و نقش های خاص ارکان آن در زمینه رویارویی با انواع بحران ها.

با پایان جنگ سرد و پیروزی بر رقیب سرسخت خود، آمریکا بر آن بود تا زمینه دنیای هژمونیک را فراهم کند. از این رو در دهه پس از جنگ سرد با رشد اقتصادی مبتنی بر الگوی نئولیبرالیسم، توانست حجم وسیعی از سرمایه های جهانی را به خود جذب و روند توسعه و پیشرفت را با شتاب فزاینده تری طی کند. همچنین در این دهه، بدون دردسر و مخالفتی جدی، توانست در اقصی نقاط دنیا یکه تازی نموده و کشورهای زیادی را اشغال نظامی نماید.
با آغاز هزاره جدیدی و روبرو شدن با رویداد 11 سپتامبر «حباب امنیتی» آمریکا پس از جنگ سرد ترکیده و این کشور خود را در فضای پرآشوبی دید که در هر گوشه آن، آتشی زیرخاکستر داشت. از این رو کابینه نوپای نومحافظه کار بوش، فرصت را غنیمت شمرده و راهبرد «جنگ پیش دستانه» را برای برخورد و خاموش کردن این آتش بالقوه پیش از زبانه کشیدن اتخاذ نمود، با این گمان که می تواند این آتش را خاموش کرده و بر پایه آن، افزون بر برقراری نظم و امنیت بین الملل، نظام هژمونیک خود را پای نهد. حال با گذشت نزدیک به هفت سال از تدوین راهبرد جنگ پیش دستانه و پایان دوران حاکمیت نومحافظه کاران، فرصت مناسبی است تا به مطالعه فرجام این راهبرد بپردازیم.

ضرورت پایان دادن به مقاومت از نگاه صهیونیسم، غرب و برخی کشورهای عربی، نگرانی از تهدیدات موشکی حماس و برخورداری رژیم صهیونیستی از حمایت های منطقه ای و بین المللی از عوامل مهم زمینه ساز تهاجم[1] به غزه به شمار می روند. بازیگران جنگ اهدافی را دنبال می کردند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به تلاش برای نابودی حماس یا حداقل تمدید آتش بس با این جنبش،احیای قدرت بازدارندگی اسرائیل پس از شکست در لبنان، تحقق اهداف راهبردی مشترک آمریکا و اسرائیل، تغییر اولویت های امنیتی منطقه از اسرائیل بهنظام جمهوری اسلامی و مقابله با روند افزایش قدرت منطقه ای ایران اشاره کرد.این جنگ ضمن ارتقاء جایگاه حماس و مقاومت در جهان عرب موجب پایان یافتن افسانه شکست ناپذیری رژیم صهیونیستی، افزایش شکاف میان رهبران سازش کار عرب و مردم آن ها و تقویت جایگاه جمهوری اسلامیایران در منطقه گردید.

در این مقاله تلاش شده است تا ضمن بررسی مفهوم عدم تقارن چرخه ی کنش، واکنش، و ضدواکنش آن در عملیات مورد توجه قرار گیرد. در عین حال، بحث عدم تقارن در ادبیات نظامی و چالش های مفهومی آن بررسی و در کنار مصداق هایی از عدم تقارن در جنگ، معرفی و در پایان ویژگی های رهنامه ای موثر در حوزه نظامی عدم تقارن ارائه شده است.