نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 72 (پاییز 1389)

در شرایطی که اعلامیه تهران مبنی بر تبادل سوخت هسته ای با میانجیگری ترکیه و برزیل، بین ایران، برزیل و ترکیه به امضاء رسید و همگان گمان می کردند که شاهد دور جدیدی از همکاری ها در پرونده هسته ای ایران خواهند بود، ولی بلافاصله و به فاصله ی چند روز بعد از اعلامیه ی تهران قطعنامه ی تحریمی شورای امنیت یعنی قطعنامه ی 1929 در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران به تصویب رسید. این قطعنامه تحریم های جدیدی را علیه جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار داد که در نوع خود بعد از وقوع انقلاب اسلامی بی نظیر بود و به نظر می رسد توان اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی ایران را به نوعی تحت تاثیر قرار خواهد داد. هدف این پژوهش بررسی تاثیر قطعنامه ی 1929 بر اقتصاد ایران در دو حوز ه ی خرد و کلان است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بعد اقتصادی قطعنامه ی 1929 آشکارتر از سایر ابعاد آن یعنی پارامترهای نظامی، اجتماعی و سیاسی می باشد. به عبارتی این قطعنامه باعث تحلیل توان اقتصادی ایران در دو حوزه ی خرد و کلان می گردد.

به رغم کشمکش های دوران جنگ سرد و وجود نظام دوقطبی در عرصه ی سیاست بین الملل،دو قدرت شرق و غرب در خصوص جنگ ایران و عراق در کنار هم قرار گرفتند و از عراق حمایت کردند. بسیاری از کشورهای دیگر نیز یا به دلیل ترس از تاثیر و نفوذ انقلاب اسلامی ایران یا به دلیل وابستگی به دو قدرت بزرگ جهانی حمایت از عراق را مورد توجه قرار دادند. در این میان کشور چین از هیچ یک از طرفین جنگ حمایت نکرد، زیرا هم زمان با وقوع جنگ بین ایران و عراق عملگرایان حاکم بر چین، سیاست خارجی این کشور را درراستای تحقق توسعه ی اقتصادی، جهت داده بودند و بر این اساس موضع گیری های خود را در قبال رخدادهای جهانی، با توجه به این اولویت اتخاذ می کردند. از این منظرجنگ تحمیلی فرصتی اقتصادی – سیاسی برای چین بشمار می رفت تا در پرتو آن سیاست مستقل خارجی خود را به آزمون بگذارد؛ مهم تر آنکه این جنگ منافع اقتصادی بی شماری برای چین در پی داشت. در واقع چینی ها با استفاده از جنگ، به دنبال تقویت نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در منطقه بودند.

هر نوع وضعیت دفاعی مطمئن با هزینه ای قابل قبول، از ضروریات هر کشور مستقلی است که به آزادی عمل امید بسته باشد. هیچ برنامه ی ملی، خارجی و داخلی، در جهان سراسر رقیب امروز، بدون برخورداری از یک سپر دفاعی معتبر برای مدت طولانی پایدار نخواهد بود.
اتخاد تدابیر دفاعی ملی به نوبه خود وابسته به یک راهبرد دفاعی مناسب است که تدوین آن به منظور تعیین اهداف مورد نظر در برنامه های آینده کشورها و راه های تامین آن به منظور خنثی سازی یا کاهش تهدیدات و یا چگونگی مقابله با آن تهدیدات در برابر دشمنان در راس اولویت برنامه های مهم و راهبردی دولت قرار دارد. زیرا در جهان امروز که آمریکا با اقتصاد برتر و قدرت نظامی فوق العاده پیشرفته درصدر آن قرار دارد، هیچ گونه حد و مرزی را برای اهداف نظم نوین جهانی و نظام تک قطبی خود متصور نیست، امنیت ملی و منافع ملی کشورهایی که مخالف این روند هستند، بالاخص ایران پیوسته در حال تهدید می باشد.

جنگ هشت ساله ی ایران و عراق، به عنوان یکی از طولانی ترین جنگ های معاصر جهان، از لایه ها، عوامل و متغیرهای بی شماری تشکیل شده است که شناخت همه جانبه و دقیق آنها، مستلزم گذشت زمان و دسترسی محققان به اسناد و مدارک طبقه بندی شده طرفین درگیر جنگ و نیز سایر کشورها و سازمان های منطقه ای و بین المللی دخیل در آن می باشد. با وجود تلاش هایی که طی سالیان گذشته از سوی محققان و مراکز تحقیقاتی صورت گرفته است، متاسفانه برخی از ابعاد جنگ وجود دارد که به دلایل مختلف کمتر مورد توجه واقع شده اند. راهبرد نظامی عراق در طی جنگ با ایران و تحولات ایجاد شده در آن، یکی از این موضوعات می باشد.
پس از گذشت 18 ماه از پیروزی انقلاب اسلامی، رهبری عراق، تصمیم خویش نسبت به رژیم نوپای جمهوری اسلامی ایران را عملی ساخته و با اتخاذ یک راهبرد نظامی تهاجمی و برق آسا، جنگی گسترده علیه ایران را در 31 شهریور 1359 آغاز کرد. ناکامی ارتش عراق در دستیابی به اهداف اولیه ی خود، منجر به تحولاتی در راهبرد نظامی عراق شد که مقاله ی حاضر به چرایی، چگونگی و پیامدهای تغییرات مذکور پرداخته است.
روش تحقیق در این مقاله تحلیلی – تبیینی بوده و از طریق بررسی روندها و با تکیه بر مواضع اعلامی رهبری عراق و هم یچنین عملکرد هشت ساله ی ارتش عراق، یافته های مقاله حاکی از آن است که راهبرد نظامی ارتش عراق در مقاطع مختلف جنگ تابعی از تحولات جبهه های جنگ، شرایط نظام بین المللی و چگونگی تعامل بین نظامیان و سیاسیون عراقی بوده است.

حمله به معنویات و لایه های فرهنگی و فکری انسان برای ایجاد تغییر در رفتار و کنش های او به تقابل انسان با دشمن دیرینه اش شیطان بر می گردد گرچه؛ جنگ نرم به شکل کلاسیک و علمی آن در جهان غرب مصطلح شده و نضج یافته است. وقتی به اهداف و شیوه های ناتو فرهنگی نگاه دقیق و علمی می کنیم، به این حقیقت پی می بریم که در این میدان به دنبال تخریب لایه های فرهنگی و باورهای دینی و آموزه های انسانی و الهی هستند و این کاری است که از نگاه قرآن سابقه طولانی داشته و به خلقت انسان و جایگاه خلیفه الهی او بر می گردد و ابلیس اولین منادی تخریب آموزه های دینی و باورهای الهی بوده است که از همان آغازین خلقت و جانشینی حضرت آدم (ع) جنگ نرم را بر علیه او شعله ور کرده است. او توانست با این تاکتیک حضرت آدم (ع) را وادار به خوردن درخت ممنوعه ای کند که بر خلاف دستور سریع الهی بود. و کار غرب امروزه که درشکل جنگ نرم سازماندهی کرده اند تا جنگ نرم بر علیه آموزه های دینی و انسانی به راه بیاندازند، چیزی جز تخریب باورهای دینی و انسانی نیست که به تاسی از شیطان و ابلیس می باشد. در این پیکار نفوذ شیطان تنها بر پیروان و تابعان او مجاز شناخته شده و از نفوذ در حریم بندگان مخلص خدا منع شده است و توان انحراف آنها را ندارد.از این رو تمسک به اوصاف و ویژگی های که انسان را به مقام بندگی سوق داده و او را هر چه بیشتر به حریم بندگان مخلص نزدیک می سازد راه هایی است که امروزه و هر زمان دیگر از نظر قرآن می تواند انسان ها را از دامنه ی نفوذ جنگ نرم و وساویس شیاطین انسی خارج سازد، در این مقاله سعی کرده ایم این پدیده به صورت ریشه ای مورد بازکاوی قرار گیرد.

این تحقیق به بحث در خصوص عوامل موثر در قدرت نظامی و چگونگی انتخاب آن ها می پردازد وتلاش دارد موثر ترین عوامل در قدرت نظامی را شناسایی نماید. تحقیق با اینسوالات شروع شد که موثرترین عوامل در قدرت نظامی کشورها کدامند؟ و اولویت تهیه انواع سلاح ها و تجهیزات که موجب افزایش قدرت نظامی کشورها می گردند، چیست؟ در پاسخ به سوالات، فرض شد که موثر ترین عوامل در قدرت نظامی کشورها، اندازه نیروهای مسلح و بودجه دفاعی آنهاست.
تحقیق به روش بررسی اسناد و مدارک علمی با رویکرد زمینه ای، تحلیل محتوا با هر دو رویکرد ژرفانگر و پهنانگر و روش همبستگی- همخوانی انجام شد. نتایج تحقیق نشان می دهند که قدرت نظامی با عواملی نظیر تولید ناخالص ملی (GNP)، جمعیت، وسعت، بودجه دفاعی، تعداد ناوشکن، استعداد نیروی انسانی، تعداد هواپیما، تعداد تانک، تعداد توپ و تعداد بالگرد همبستگی دارد، لیکن موثرترین عوامل در قدرت نظامی کشورها، استعداد نیروی انسانی و بودجه دفاعی آنها می باشد. (پذیرش فرضیه تحقیق)

انعقاد پیمان امنیتی- نظامی ترکیه و اسرائیل در فوریه ی 1996 نقطه ی عطفی در همکاری های راهبردی دو کشور محسوب می شود. مفاد مندرج در این پیمان برای ترکیه قائل به اهداف سیاسی- اقتصادی و برای اسرائیل قائل به اهداف سیاسی- امنیتی است. از عوامل تکوین اتحاد ترکیه و اسرائیل، تبعات فروپاشی شوروی و اعمال برتری جویی و نفوذ در آسیای مرکزی و قفقاز می باشد. در این راستا ترکیه در صدد برآمد تا با ایجاد جبهه ی ترک در منطقه و تقویت همگرایی بین جمهوری های ترک زبان منطقه، پا جا پای روسیه بگذارد، ولی از آنجا که این کشور با مشکلات ساختاری و محدودیت های اساسی مواجه بود، با سیاست های اسرائیل در منطقه که دارای پتانسیل های بالایی در فناوری کشاورزی، صنعتی و نظامی می باشد، همسو شده و حضور آن کشور را در منطقه مکمل فعالیت های خود قلمداد نمود. در نتیجه این دو کشور به سمت همکاری های گسترده ی نظامی، سیاسی و اقتصادی حرکت کردند و به جهت منافع مشترکی که در خصوص نفوذ در منطقه و مقابله با منافع قدرت های رقیب از جمله ایران و روسیه دارا بودند، به اتحاد با یکدیگر مبادرت ورزیدند. باوجود این، با روی کار آمدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در سال 2002، روند این روابط نسبت به دو دهه ی اخیر تغییر مهمی داشته و آن اینکه، مساله ی فلسطین در شکل دهی روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی نقشی اساسی یافته است. اولین نشانه ی تنش در روابط دو کشور، در ناخشنودی ترکیه از اسرائیل پس از تجاوز این رژیم به نوار غزه در ژانویه سال 2009 در اجلاس جهانی داووس نمودار شد. در ادامه اقدام رژیم صهیونیستی در حمله به کشتی حامل کمک های مردمی به غزه، باعث بزرگ ترین اختلاف و تنش در روابط این رژیم با ترکیه در ماه های اخیر شده و حتی خوشبین ترین تحلیلگران را به این نتیجه رسانیده که روابط دو طرف چشم انداز چندان روشنی ندارد.