فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
پیاپی 165 (1382)

شاعران و نویسندگانی که اندیشهء آنها از یک نظم فلسفی و منطقی برخوردار است، نه تنها آن نظم در زندگی فردی و اجتماعی آنان اثر می گذارد بلکه در آثار ادبی که حاصل تراوش فکری آنان است بسیار موثر است. در این مقاله سعی شده است که این شیوه و رویه در اندیشهء علامه اقبال به صورت کوتاه نشان داده شود وگوشه ای از تجلی قرآن کریم در ذهن و زبان اقبال بررسی شود.
بویژه تاثیری که فرآیند آن بزرگترین فلسفه اقبال یعنی اسرار خودی و رموز بیخودی را برای او و جهان بشریت به ارمغان آورد و او را به عنوان شاعری هدفمند و خردورز و اجتماعی به جهان معرفی نمود.

فال در لغت به معنی طالع، بخت، شگون، اختر، پیش بینی و عاقبت گویی آمده است. علم فال علمی که به وسیلهء آن برخی از حوادث آینده دانسته می شود و این کار باگشودن قرآن کریم یا کتب بزرگان مانند دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن انجام می پذیرد.
استخاره نیز مانند فال به وسیلهء قرآن کریم و تسبیح صورت می گیرد و در فرهنگ عر ب تفال و تطیر سابقه ای کهن دارد. ایرانیان به فال نیک مرواو به فالی بد مرغوا می گفتند. از انواع فال، فال قهوه، فال نخود، فال ورق و دیگر فالها در خور ذکر است. در برخی از منابع به سابقه تاریخی بعضی فالها اشاره گردیده که در این مقاله به نقل یکی دو مورد بسنده شده است.

یکی از شاخه های علوم بلاغی «فن بدیع» است که بررسی صناعات ادبی لفظی و معنوی را برعهده دارد، اگر چه دانش بدیع تا حدودی از حقیقت و ماهیت بلاغت بدور است و لیکن از آنجاکه در شکل ترکیب کلامی و انسجام اسنادی بدون تاثیر نبو ده آن را یکی از شاخه های بلاغت به شمار آورد ها ند. تاریخ پیدایش صناعات ادبی ریشه در تاریخ موسیقی ترکیب زبان دارد و بنابراین تاریخ علم بدیع هر زبانی به تاریخ پیدایش آن زبان باز می گردد.

از آنجا که زیباترین کلام وجود إز درگاه خلود، به زبان تازی فرود آمده است، در بلندای زمان پارسیان شیرین بیان، برای نشر معانی و کشف اسرار آن، در پهنه سرزمین پهناور ایران، برای فهم هموطنانی که به زبان عربی تسلط نداشته اند، به روش های گوناگون و به مقتضای زمانها و مکانها و بینشها وگویشها به ترجمه و تفسیر آن پرداخته اند و معانی زببای آنرا به یاری زبان و ادب دل انگیز منثور و منظوم پارسی بر لوح دل هموطنان نگاشته اند، نگارندهء این مقال بر آن شد تا به اقتضای حال نگاهی به سیر ترجمه ها و تفسیرهای دلربای فارسی قرآن مجید اندازد. و ازسلمان پارسی و ترجمه آهنگین قرآن مجید و ترجمه تفسیر طبری و تفسیر خواجه عبدالله انصاری وکشف الاسرار میبدی و تفاسیر منثور و منظوم دیگر، چون دو اثر زیبا و حکیمانه و عارفانهء صفی علیشاه و سید محمدحسین انوارشیرازی یادکند تا إن شاء ا الله تعالی در ضمن مجموعه ای، تحقیقات خود رابه عاشقان زبان و ادب و حکمت و عرفان قرآن در سرزمین ایران و جهان تقدیم دارد. و الله الموفق والمعین و علیه التکلان

روایت اصطلاحی فراگیر برای ارجاع به انواع گسترده ای از نوشته ها و گفته هاست اما در تحقیق حاضر روایت در معنای ادبی آن مورد بررسی قرار می گیردکه شامل انواع ادبی چون رمان، رمان کوتاه و داستان کوتاه است. روایت در معنای ادبی آن از دیرباز حوزه تحقیق و پژوهش مکاتب ادبی مختلف به خصوص ساختگر ایی روسی بوده است، اما فرضیه پردازان و منتقدان معاصر نیز روش های آن را در گرایش های مختلف و گاها متضاد خود به کارگرفته اند. در نو شته حاضر با طرح مفهوم «دیدگاه روایی»که عمدتا از نظریات راجر فالر گرفته شده است، انواع مختلفی از راویان یک داستان معرفی و ارائه می شوند. راوی یک داستان می تواند درونی باشد یعنی به درون افکار و احساسات شخصیتها نفوذ کند و یا برونی باشد یعنی مثل خواننده داستان فقط ظوإهر و رفتار شخصیتها را ببیند و به افکار و احساسات آنها دسترسی نداشته باشد. این درونی و برونی بودن نیز به بخشهای دیگری قابل تقسیم است. در دیدگاه روایی، به بررسی و نقد دیدگاه های زمانی، مکانی و روانشناختی یک روایت و چگونگی تشخیص آنها پرداخته می شود تا دیدگاه ایدئولوژیکی نویسنده یک داستان تعیین شود.
در هر دیدگاه توانمندی و روشنگری ابزارهای زبانشناختی در نقد آثار ادبی به تصریرکشیده می شود.

در خلال دو جنگ ایران و روس که منجر به جدایی قسمت بزرگی از خاک شمال ایران گردید، حضور علما در تشویق مردم به دفاع از وطن خویش باعث شدکه اشتهای دولت تزار روس در دستیابی به آبهای گرم جنوب کشور (خلیج فارس) کورگشته و دست از طمع خام خود بردارد. حضور مستقیم علمای دین چه با صدور فتاوی، چه با حضور در جنگ عامل مهمی در پدید آمدن نوعی از ادبیات شدکه بهترین عنوان برای آن، ادب جهادی است.

ذوقافیتین سرائی، در قرنهای کهن، از فنون هنری محسوب می شد که متاسفانه اکنون بدست فراموشی سپرده شده است.
به منظور حفظ این فن ظریف و مشکل، در فرهنگ پارسی، سرودن آنرا از دیرباز آغاز نموده ام تا این هنر شگفت انگیز در فرهنگ زبان و ادب فارسی پایدار ماند.
اما برای آموزش و پرورش نوپایان و دانشجویان و مشتاقان به سرآمدی و اثرپردازی در فنون ادبی باید عرض کنم که:طئ این مرحله بی همرهی خضر مکن چه در محضر پر فیض استادانی ره یافتم که هر یک مهر و ماه آسمان علم و ادب بوده و هستند چه:یاد یاران یار را میمون بود خاصه کان لیلی و این مجنون بود

این مقاله به بررسی نقش تجویز هنجارهای زبانی در زبان علم می پردازد. قواعد تجویزی فرآیند تغییر دائمی زبان را به نظم در می آورند و ارتباط متخصصان را تسهیل می نمایند. در این مقاله تکواژقاموسی CONTROL در رشتهء الکترونیک در زبان کرواسی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و هدف از این تحلیل نشان دادن این مطلب بوده است که واحدهای وصفی مختلف در واحدهای واژگانی چند کلمه ای چارچوب مفهومی برخی اصطلاحات را تغییر می دهندکه معمولا معنی این اصطلاحات مرتبط با بافت است و تحدید و تجویز آن ها بسیار مشکل است.
در پایان، مولف نتیجه می گیرد که به جای سخن گفتن ازگرایش تجویزی هنجاری، بهتر است که تنها به توصیف الگوهای زبانشناختی واقعی بپردازیم، چراکه زبان همواره یک قدم جلوتر از تجویزهای ماگام بر می دارد و هر چند ما تلاش می کنیم که آن را با آرمانها و نیازهایمان تطبیق دهیم همواره راه های پنهانی خود را می رود و قواعد خاص خود را می آفریند.

علامه ذوفنون «شیخ محمد علی حز ین لاهیجی» عالم، عارف، شاعر و مبارز خستگی ناپذیر به سال 1103ه. ق در اصفهان زاده شد، و در سال 1180 به لقاء الله پیوست و در آرامگاهی که از قبل در محله «فاطمان» بنارس برای خود در نظرگرفته بود به خاک سپرده شد.
حز ین با سفر به شهرهای مختلف ایران و شبه قاره و حجاز و عراق، از هر خرمنی خو شه ای چید تا علاوه بر آثار ارزندهء ادبی، تاریخی، مذهبی و عرفانی، دیوانی که هر ورقش دفتر معرفتی است فراهم آورد.
ولی علاوه بر اینکه با ادای احترام نسبت به والدین و استادان خود، توفیقات خود را مدیون زحمات ایشان می داند، برکت یافتن وقت، اشتیاق به مطالعه بویژه مطالعات سحرگاهی و اهتمام در ترک لذاات را از عنایت الهی و مایهء اصلی توفیق خود می شمارد و بدین نعمت شکرگزار است.
گویی این وسعت وقت با وسعت نظر وی توام شده که بر اثر سیر و سفرها و زندگی پرماجرا در محیط هند و مشاهده همزیستی فرقه های مختلف، بدور از تعصب معتقد است که هرکس راهی به خدا راهی به خدا دارد و به حکم «الطرق إلی الله بعددانفس الخلایق».

این مقاله به زبان فارسی پیشرفته ای می پردازد که با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی خو دو حرکت در مرزهای فرهنگ، دانش و فن آوری روز جهان، ظرفیت بالایی در ترجمه، انتقال و تولید علم، از خود نشان می دهد و در انجام وظیفه ملی و جهانی خود، هیچگاه تحت تاثیر زبان های دیگر قرار نمی گیرد. بلکه با سعهء صدر وکمال جویی مخصوص به خود، به تعامل صحیح با زبان های با شکوه جهان از جمله فرانسه، انگلیسی، عربی و... توجه دارد.
رکن و جوهر اصلی اصلی این مقاله «اصول و قواعد دستوری لغات و اصطلاحات علمی و فنی معاصر» در زبان فارسی است و امیدوارم مجموعه مقالات من در این خصوص، شکل کاملی از این ایدهء تحول آفرین را ارائه نموده و دریچه جدیدی به زبان علم در زبان فارسی بگشاید.

آخرین رمان لف نیکلایویج تالستوی «رستاخیز» یک اثر فلسفی، عقیدتی و اجتماعی است که نویسنده مدت ده سال روی آن کار کرده است. رمان «رستاخیز» اثری انتقادی شدید درباره شرح حال قهرمان اصلی دمیتری ایوانویج نخلودف است که با توصیف شخصیت او نویسنده مسائل عقیدتی و اجتماعی سالهای 90-80 قرن 19 روسیه را برای خواننده به تصویر می کشد.
مقاله إبتدا به تاریخچه شکلگیری رمان که موضوع آن برگرفته از یک جریان واقعی دادگاهی است و همچنین به علت انتخاب نام رستاخیز برای اثر که با وصف طبیعت آغاز شده است می پردازد.
در ادامه ضمن مقایسه شخصیت قهرمان اصلی اثر با قهرمانهای رمانهای «جنگ و صلح»،«آنا کارنینا»، «حاجی مرإد» و«»خوشبختی«خانوادگی» به چگونگی تکامل روحی نخلودف که هدف غائی خود را رسیدن به کمالات انسانی و مبنای سعادت را زیستن برای دیگری و عشق به همنوع قرار داده بود پرداخته می شود.

در این مقاله به رده شناسی و یا توجیه تنوعات زبانی در چارچوب نظریه اصول و پارامترها خواهم پرداخت و آن را نقد و بررسی خواهم کرد. با توجه به برخی پارامترها تاکید خواهم کرد که مطالعه رده شناسی در این نظریه فقط می تواند برپایه اصل زیر مجموعه برویک (berwick) (1982) انجام پذیرد. و گرنه نظریه با اشکال روش شناختی مواجه می گردد.

پیشینه سفر از جایی آغاز می شود که انسان جستجوگر در پی یافتن دنیای آرمانی از محدودهء مکرر دانسته ها می گریزد تا به نادانسته ها دست یابد، زمانی دیگرگونه، مکانی دیگر و دیدی نو بیابد و به جهان بینی تازه ای برسد تا دنیای درون را متحول کند. سفر به دنیای خیال، دنیای مردگان، سفرهای تفریحی، زیارتی، سیاسی، فضایی و سفرنامه نویسی در هر دورهء تاریخی و علل اجتماعی گرایش به سفر و سفرنامه نویسی مطالبی است که در این مقاله به آن اشاره شده است. در انتها آماری از مجموع 389 سفر نامه که به لحاظ صورت. جنسیت، موضوع، جغرافیا و زمان تفکیک شده اند ارایه شده است.