فهرست مطالب

نشریه مطالعات سیاسی جهان اسلام
پیاپی 5-6 (بهار و تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/07/17
  • تعداد عناوین: 8
|
  • عبدالرحیم پدرام، سید کمال طباییان صفحات 10-24
    شناسایی و تحلیل روندهای تاثیرگذار بر آینده، یکی از فعالیت های ضروری برای ترسیم مسیر تحقق آینده ی مطلوب است. هدف اصلی این مقاله آن است که با ارائه روندهای آینده جهان اسلام، دریچه ای برای طراحی چشم انداز مطلوب جهان اسلام و چگونگی تحقق آن بگشاید. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، ضمن بررسی آثار آینده پژوهانی که وجوهی از آینده جهان اسلام را به تصویر کشیده اند، چگونگی رابطه اسلام و آینده از منظر ایشان نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است و همچنین تلاش شده است با روش تحلیل روند، افزون بر معرفی مهم ترین دستاوردهای فعالیت های آینده پژوهانه انجام شده در حوزه آینده جهان اسلام، روندهای تاثیرگذار بر آینده آن نیز به تصویر کشیده شود. در این مقاله نشان داده می شود که فاصله گرفتن آینده پژوهی از مبانی و اندیشه سکولاریستی، نقشی موثر در شکل گیری آینده مطلوب جهان اسلام و ترویج آن در جامعه ی جهانی دارد و برای رسیدن به این مهم لازم است با تبیین و تاکید بر ضرورت بهره جویی از آموزه های اسلامی(به عنوان ابزاری برای اسلامی سازی آینده پژوهی و خلق تمدن مبتنی بر اسلام) روندها و جهت گیری های آینده به سوی شکل دادن به تمدن اسلامی سوق یابند.
    کلیدواژگان: آینده جهان اسلام، آینده پژوهی، روندهای آینده، آینده پژوهی اسلامی
  • ناصر براتی، احمد پوراحمد، عین الله کشاورز ترک صفحات 25-47
    در عصر فرهنگی، برنامه ریزی فرهنگی شده بر مبنای سازگاری این رویکرد با جهان بینی اسلامی و بهره گیری حداکثری از آموزه های دین مبین اسلام در عرصه ی عمل اجتماعی منجر به همگرایی جهان اسلام و توسعه پایدار منطقه ای می گردد. حال با توجه به مساله فوق این سوال مطرح می گردد که عوامل و روندهای موثر بر برنامه ریزی فرهنگی شده در جوامع اسلامی در راستای ایجاد توسعه پایدار کدامند؟ با توجه به ادبیات، مطالعات و بررسی های انجام گرفته بر مبنای روش پیمایش و رویکرد برنامه ریزی فرهنگی شده عوامل و روندهای موثر مورد بررسی قرار گرفت. عوامل مختلفی در برنامه ریزی فرهنگی شده تاثیر گذار می باشند، به طور کلی عوامل به سه دسته اصلی؛ مولفه «موضوعی»(نظریه فرهنگی) و مولفه «زمان» و مولفه «نظام برنامه ریزی»(نظریه برنامه ریزی) تقسیم بندی می شوند. بر این اساس، با مراجعه به خبرگان عرصه برنامه ریزی و سیاستگذاری فرهنگی، اثرگذاری هر یک از عوامل و میزان آنها مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. پس از جمع آوری داده ها، برمبنای تحلیل های آماری میان وضع «موجود و مطلوب» شکاف معنادار وجود دارد، مولفه «نظام برنامه ریزی» در وضع مطلوب بیشترین اهمیت را دارا می باشد و مولفه «موضوعی» در وضع موجود از مناسب ترین شرایط برخوردار است و بر این اساس راهبردها و پیشنهادات ارائه می گردند.
    کلیدواژگان: برنامه ریزی فرهنگی شده، رصد فرهنگی، آینده پژوهی، جوامع اسلامی
  • بهنام بهاری، مهدی بخشی شیخ احمد، پیمان وهاب پور صفحات 49-73
    پرسش از تاثیر مدرنیسم در به وجود آمدن بنیادگرایی اسلامی دغدغه اصلی پژوهش حاضر می باشد. بر همین اساس فرضیه مقاله بدین قرار است که بنیادگرایی دینی، به معنای کوشش برای احیای ارزش های دینی، در مقابله با ایدئولوژی ها و گرایش های مدرن، واکنشی عمومی و سراسری در قرن بیستم میلادی بوده و در فرهنگ های مذهبی گوناگون اعم از مسیحی، یهودی و اسلامی پدیدار شده است. تنها ویژگی مشترک و کلان تمامی این بنیادگرایی ها را می توان تقابل آن ها با مدرنیسم غربی دانست. بنیادگرایی اسلامی عمدتا در فقه اهل حدیث، حنبلی گری و اشعری گری ریشه دارد و مهم ترین نماینده این جریان در عصر حاضر نیز نووهابیسم و نمود عینی آن القاعده می باشد. جنگی که در 11 سپتامبر توسط القاعده به راه افتاد، جنگ اسلام علیه مسیحیت یا یهودیت نیست، بلکه جنگ نووهابیون علیه همه اصول و ارزش های فرهنگی ای می باشد که توسط مدرنیته ارائه شده است.
    کلیدواژگان: مدرنیسم، بنیادگرایی، بنیادگرایی اسلامی، نووهابیسم، القاعده
  • مجید دیوسالار، مسعود کاوه تلاوکی صفحات 75-92
    یکی از بایدها و الزامات سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا که به عنوان هسته اصلی سیاست های این کشور در نظام بین الملل است و باعث پیچیدگی و بی نظمی در حوزه امنیت بین الملل گردیده، حضور این کشور در خلیج فارس می باشد. امنیت خلیج فارس موضوعی چندلایه و پیچیده است که حدود پنج قرن، بازیگران بین المللی را در منطقه ای که با انواع چالش ها دست به گریبان بوده، درگیر کرده است. در دهه های اخیر، آمریکا عمده ترین بازیگر امنیتی و منطقه ای در خلیج فارس بوده و میزان درگیری، سطح و عمق کنش و واکنش امنیتی ایالات متحده با کمتر بازیگر بین المللی دیگری در این منطقه، قابل مقایسه است. تمام روسای جمهور آمریکا از دوران بعد از جنگ جهانی دوم تاکنون به خلیج فارس به عنوان بخشی از منافع جدی و بعضا حیاتی ایالات متحده نگریسته اند و کمتر موضوع امنیتی در خلیج فارس را می توان یافت که آمریکا نقشی در آن نداشته باشد یا جزئی از اجزای تشکیل دهنده در قالب های ایجابی و سلبی با عنصر آمریکا و رفتار امنیتی آن، پیوند نخورده باشد. با توجه به برجستگی عنصر آمریکایی در امنیت خلیج فارس، پرسشی مهم و اساسی به وجود می آید، و این که سیاست امنیتی آمریکا در خلیج فارس را چگونه می توان مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؟ سه مفهوم «هژمونی جهانی»، «ساختار امنیت منطقه ای» و«چالش های امنیتی»می توانند توضیح دهنده فراز و فرود رفتار امنیتی آمریکا در خلیج فارس باشند.
    خلیج فارس در دنیای امروز به عنوان حساس ترین، کلیدی ترین و مهم ترین منطقه ی ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک جهان شناخته شده است. خلیج فارس امروزه به عنوان کانون قدرت کشورهای اسلامی و به لحاظ وجود ذخایر عظیم نفت و گاز و موقعیت ممتاز سوق الجیشی آن و انتقال این منابع انرژی از تنگه هرمز به دیگر نقاط جهان از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار می باشد. از این رو، این منطقه مورد توجه قدرت های فرامنطقه ای از جمله، ایالات متحده آمریکا می باشد. در این نوشتار سعی شده است که با بررسی دلایل اصلی حضور آمریکا از گذشته تا به امروز، نقش آمریکا در این منطقه حساس از جهان و فعل و انفعالات آن مورد تحلیل و بررسی دقیق قرار گیرد و جغرافیای سیاسی و ترتیبات امنیتی منطقه ی خلیج فارس مطالعه و بررسی گردد.
    کلیدواژگان: آمریکا، امنیت، خلیج فارس، نفت، جغرافیای سیاسی
  • سید حسین اطهری، حمیدرضا کشاورز، فهیمه راعی صفحات 93-114
    پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، نقطه عطف تاریخی و سرآغاز دوران جدیدی از حیات حکومت اسلامی در تاریخ جهان اسلام به شمار می رود. یکی از بارزه های این تحول شگرف، احیا مفاهیم ناب الهی- انسانی در چارچوب آموزه های دین مبین اسلام می باشد؛ اما این احیاگری که به نوعی نشئت گرفته از مطالبات مردمی به شمار می رود، محدود به تنگناهای زمانی/ مکانی جامعه ایرانی نمانده و به علت غنای محتوایی/ معنایی خود، در چارچوبه های جغرافیایی دیگر نیز بازتاب پیدا نموده است. یکی از قالب های نظری که از قدرت تبیینی مناسبی جهت بررسی نحوه تاثیرگذاری و بازتاب وجوه ممتازه ارزشی/ هنجاری انقلاب اسلامی ایران بر سایر جنبش های اسلامی/ مردمی کشورهای دیگر در مقاطع زمانی مختلف برخوردار می باشد، نظریه سازه انگاری و مفهوم اشاعه آن است. بر این اساس، نوشتار حاضر تلاش نموده تا با رویکردی تحلیلی و با استمداد از مفاهیم و مفروضه های موجود در نظریه سازه انگاری، به تحلیل جایگاه مکانیزم اشاعه در تاثیرپذیری جنبش های بیداری اسلامی از انقلاب اسلامی ایران بپردازد. در واقع آنچه نوشتار حاضر برمبنای مفهوم اشاعه معتقد به آن است، تاثیرپذیری جنبش های بیداری اسلامی از مفاهیم، هویت، ارزش ها و هنجارهای انقلابی و اسلامی ایران به صورت خودجوش و به مثابه الگویی از حکومت دینی اسلامی بوده است.
    کلیدواژگان: سازه انگاری، مکانیزم اشاعه، انقلاب اسلامی ایران، بیداری اسلامی، خاورمیانه
  • علیرضا ازغندی، مریم صنیع اجلال صفحات 115-136
    در ساختار پیچیده و در حال گذار بین المللی، تمامی دولت- ملتها به عنوان بازیگران اصلی در نظام بین الملل به دنبال شناخت تحولات و روندهای نوین جهانی و بهره گیری از فرصتهای درون آن برای دستیابی به جایگاه مناسب در ساختار جهانی هستند. در این بین کشورهای اسلامی به عنوان بازیگرانی که از یکسو براساس قواعد نظام قدرت در سطح بین الملل به دنبال تامین منافع ملی خود هستند و از سوی دیگر به دلیل هویت اسلامی خود در بسیاری موارد از این منظر مورد شناسایی قرار می گیرند، دوران گذاری سخت را تجربه می کنند. مطابق رهیافت نظری «پیچیدگی» در جهان شبکه ای و بهم پیوسته شده امروز توسعه و قدرت دیگر تنها در گرو توانمندی های نظامی و تعداد سربازان و ادوات جنگی نیست. توسعه مبتنی بر دانش و فناوری است و کشوری می تواند به توسعه پایدار دست یابد که بتواند به شبکه جهانی دانش متصل شده و از آن بهره گیرد. در چنین شرایطی کشورهای اسلامی در نظام نوین بین المللی چگونه می توانند اهداف توسعه مبتنی بر دانش و فناوری را تحقق بخشند؟ برای پاسخ به این پرسش از روش مطالعات اسنادی و پویش محیطی استفاده شده است. مطابق این روش ها، کشورهای اسلامی برای بهره گیری از فرصتهای درون شبکه و تضمین بقای خود باید در گام نخست، قواعد بازی درون نظام شبکه ای را شناخته و راهبرد تعامل با نظام و کنشگران آن را اتخاذ کنند. اما ارتقای جایگاه یکایک این کشورها از سطح دولتهای پیرامونی درون نظام نوین، مستلزم تقویت توانمندی های آنان است. بهره گیری از آرمان امت واحده اسلامی، زمینه تقویت همکاری ها و گسترش سطح تعاملات درون جهان اسلام را فراهم می کند. علم و فناوری از یکسو می تواند زمینه این وحدت را فراهم کند و از سوی دیگر تقویت روند وحدت گرایی خود عاملی برای توسعه علمی و فناورانه این کشورهاست. ایجاد شبکه ای از کشورهای اسلامی می تواند آنان را به عنوان یک بازیگر قدرتمند در نظام جهانی وارد کند و منافع یکایک آنان را درون این نظام تامین نماید.
    کلیدواژگان: جهان اسلام، کشورهای اسلامی، نظام شبکه ای بین المللی، امت اسلامی، توسعه علمی و فناورانه، تعامل و تقابل
  • فرزاد جهان بین، مونا پارسا صفحات 137-162
    قدرت نرم از طریق تولید و توزیع آموزه ها و ارزش های خاص و جذاب، بنیان های ارزشی و ارکان حمایتی، کشور متخاصم را هدف قرار داده و آن را در راستای وضعیت مطلوب خویش تغییر می دهد. اولین دایره ی عمق استراتژیک ایران، به دلیل ماهیت انقلاب اسلامی، جهان اسلام است. جمهوری اسلامی در جهان اسلام دارای ظرفیت های بالقوه ای از منظر ابعاد مختلف قدرت نرم بوده و با اهمیتی که ایران بعنوان کشوری مسلمان در جهان اسلام دارد در پی ارتقا قدرت نرم خود می باشد. باتوجه به این مهم بیانات مقام معظم رهبری بعنوان رهبر جامعه اسلامی بهترین راهنمای عمل در این حوزه است در مقاله حاضر تلاش شده است به این پرسش که چه راهبردهایی را برای ارتقا قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام از منظر مقام معظم رهبری می توان بیان نمود؟ پاسخ دهیم، براین اساس نقاط (قوت، ضعف، فرصت، تهدید) را بر اساس مدل SWOT بیان کردیم، باتوجه به بیانات مقام معظم رهبری مواضع جمهوری اسلامی ایران از جمله، ارتقا سطح خود باوری نظام در برابر تهاجم فرهنگی و جنگ نرم را می تواند، نمودهای راهبردهای مدنظر ایشان در این حوزه دانست.
    کلیدواژگان: راهبرد، قوت، ضعف، فرصت، تهدید، قدرت نرم، جهان اسلام
  • سید محمد موسوی، سید محمدرضا موسوی صفحات 163-182
    قیام های مردمی منطقه بیشترپیرامون دونقطه کانونی رقم خورده اند،یکی اعتراض به سیاست خارجی وحضور بیگانگان در منطقه ودیگری در قالب نارضایتی از وضع اجتماعی-اقتصادی داخلی. هدف ازاین مقاله بررسی نقش آموزه های اسلامی در تحولات انقلابی مصر براساس نظریه سازه انگارانه است. برخلاف تصور برخی از تحلیلگران مسائل منطقه مبنی بر اینکه جریان اسلام گرایی رو به سکولاریزم دارد، استدلال نوشته حاضر آن است که چنین برآوردی شتابزده است،زیرا اغلب اسلام گرایان همچنان انتظار حد اکثر از دین دارند.نگارنده تلاش دارد با استفاده از روش توصیفی وتحلیلی نقش آموزه های دینی را در تحولات منطقه با تاکید بر مصر نشان دهد. ازاینروابتدا با بررسی نظریه سازه انگاری به مطالعه تحولات اندیشه سیاسی اسلامی در دوران معاصروتاثیر اسلام بر تحولات ژئوپلیتیکی در مصر می پردازیم. یافته های پژوهش حاکی ازآن است که:1-در واقع در دوران معاصر، اندیشه سیاسی اسلامی با عقاید، اخلاقیات و احکام فقهی خود، به عنوان یک عامل مهم در شکل دهی به رفتارهای ژئوپلیتیکی مسلمانان در جهان اسلام بالاخص منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و ایجاد جریان های اسلامگرایانه و در نهایت تقویت وزن ژئوپلیتیک اسلام تاثیر بسزایی داشته است؛ 2-در تحولات اخیر مصر، دین وایدئولوژی های مذهبی نقش مهم وبسزایی داشته و مسلمانان این کشور با اندیشه سیاسی مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی به دنبال آزادی، دمکراسی، عدالت، رفاه اقتصادی بوده اند.
    کلیدواژگان: آموزه های اسلامی، انقلاب اسلامی، بیداری اسلامی، خاورمیانه، مصر
|
  • Pages 10-24
    Recognition and analysis of effective trends on future is a necessary activity for drawing a path to realization of the desired future. The main objective of this paper is to open a gate for designing the desired perspective of Islamic world and its realization by providing the future trends of Islamic world. In this research, in addition to considering the works of futurists who have depicted some dimensions of Islamic world in future, the relation between Islam and future in their point of views have also been presented by using the method of content analysis. Besides introducing the most important achievements of futures studies activities accomplished in the field of Islamic world’s future, an effort has been put to depict the effective trends on the future of Islamic world by using the method of trend analysis. This paper shows that increasing the distance between futures studies from secularist basics and thoughts has an effective role in shaping the desired future of Islamic world and its promotion in the global society. And in order to do so, it is crucial to lead the future directions and trends to shape the Islamic civilization.
    Keywords: Islamic World Future, Futures Studies, Future Trends, Islamic Futures Studies
  • Pages 25-47
    Culturised planning in as conceptual idea facilitate sustainable development in Islamic world. The main question is what are the affecting factors and trends of culturised planning in Islamic societies in order to achieve sustainable development? The main trends are categorized into three sections including: components of "subject" (Cultural Theory), component "time" and component "system planning" (Planning Theory). Through panel of experts, impact of each trends and factor has been evaluated. According to Friedman test and Pearson correlation analysis, methods were used for analyzing questionnaire. Based on statistical analysis of the status there is a significant gap among "the desirable and the Present" situation. The Component "programming system" in the ideal situation has the great importance and the components of "subject" in the present situation have the favorable conditions. Accordingly, strategies and recommendations are offered.
    Keywords: culturised planning, cultural observations, cultural maps, future study, Islamic societies
  • Pages 49-73
    Question of the impact of modernism on the rise of Islamic fundamentalism constitutes the main question of this study. The thesis of this study is Islamic fundamentalism, has been formed to deal with western modernism and mainly rooted at Sunni jurisprudence, Hanbali and Ashaari Fiqh. Most important representative of this sect in present is Neo-Wahhabism and Al-Qaeda. War, which was launched on September 11 by Al Qaeda, was not the war of Islam against Christianity or Judaism, but it is the war of Neo-Wahhabism and Al-Qaeda against all principles and cultural values that have been presented by modernity.
    Keywords: Modernism, Fundamentalism, Islamic Fundamentalism, Neo, Wahhabism, Al, Qaeda
  • Pages 75-92
    One of the obligations and necessities of the USA foreign policy which is the main core of the policies in the international scene and has brought about complexity and disorder in the domain of international security, is the military presence of this country in the Persian Gulf. The security of the Persian Gulf is a multilayer and complex issue which has forced international players to be involved in the region which is facing various types of challenges. In recent decades, America has been the most basic security and regional player in the Persian Gulf and the rate of involvement, level and depth of security action and reaction of USA cannot be compared with any other international player in the region. All of USA presidents have looked at the Persian Gulf as a part of the USA serious and mainly vital interests after the World War II. Considering the major feature of American element in the Persian Gulf security, the important and basic question is how to analyze the American security policy in the Persian Gulf? Three concepts of "world hegemony"," regional security structure" and" security challenges" can explain the ups and downs of American security behavior in the Persian Gulf. The Persian Gulf has been recognized as one of the most critical, key and significant geopolitical and geostrategic regions in the world. The Persian Gulf enjoys a great extraordinary significance due to the presence of huge reservoirs of oil and gas, its outstanding geopolitical position and transfer of these energy resources through the Strait of Hormuz to other spots in the world. Thus, the region is attractive to the trans-regional powers including USA. Furthermore, the main reasons for the presence of USA from the past up to the present, political geography and security arrangement in the Persian Gulf are also noticed as well.
    Keywords: USA, Security, the Persian Gulf, Oil, Political Geography
  • Pages 93-114
    The victory of Islamic Revolution of Iran in 1979 is a historical turning point and the beginning of new era in the existence of Islamic government in the Islamic world. One of important aspects of this evolution is the revival of the pure conceptions of the divine - human within the doctrine of Islam. But this revivalism that somehow derives from popular demands, doesnt restrict to time / space of Iranian community and has reflected in other geographical framework. One of the theoretical frameworks that appropriate to examine the influence and reflect of value / normative of Islamic Revolution of Iran on other Islamic popular movements is constructivism theory and the concept of diffusion. Accordingly, the present paper attempts to analyze the influence of the diffusion mechanisms on Islamic Awakening movements from Islamic Revolution of Iran with employment of concepts and presuppositions of constructivism theory. This article based on the concept of diffusion claims that Islamic awakening movements are influenced by the concepts, identities, values ​​and norms of the Iranian Islamic revolution as a model.
    Keywords: Constructivism, Islamic Revolution of Iran, Islamic Awakening
  • Pages 115-136
    In complex and changing world system‪, nation states as main agents in international system are trying to analysis new global trends and events to turn them into opportunity for their national interests and better position‪. In this condition‪, Islamic countries as agents are trying to get national interest and in the other hand are defining with their Islamic identity. According to Complexity theory, today in networking world, power and development wont earn just with militarily abilities and instruments and with solders numbers. Development is based on Science and Technology and so, countries need to improve their S&T abilities with joint to the world science network. So the main question is "How the Islamic countries can rich to S&T development aims?" To answer, we use environmental scanning and documents study. According to the achievement of this study Islamic countries have to know game rules inside networked system and use interactive strategy in their foreign politics, if they want to remain in the world network system and play their own role in it. Islamic countries need to improve their relations inside Islamic world. According to "Islamic OMMAT" theory, in one side, S&T make suitable context for this utility and in other side, utility inside Islamic world can help to improve S&T development in Islamic countries. Islamic network can transform Islamic countries (as one actor) to a powerful actor in new world system and help them to gain their national interests too.
    Keywords: Islamic world, Islamic countries, World network system, Islamic Ommat, S, T development, Collaboration, Contrast
  • Pages 137-162
    The first strategic prefunding circle of Iran, due to the nature of the Islamic Revolution, is Muslim world. Primarily, the factors of soft power promotion (development) were extracted from the supreme leader's explanation then the strength, weakness, opportunity and threat points were described according to swat model by analyzing the internal and external environment. Ultimately, the strategies of soft power promotion were codified in four ambits (WT, WO, and ST, SO strategic) then the strategies were ranked based on their average of attractiveness.
    Keywords: Strategy, Opportunity, Soft Power, the Islamic World
  • Pages 163-182
    Regional uprisings mainly revolve around two issues: one is protest against foreign policies and presence of foreigner in the region and the other is dissatisfaction about domestic socio-economic conditions. The present study aims to study Islamic teachings effect on revolutionary developments of Egypt upon structural theory. Unlike some ideas about secularization of the movement in Middle East, this paper believes that maximalist trend is rooted through the Islamic teachings. The finding of the research proves that: 1) There is a meaning relation between Islamic political thought and geopolitical behavior of Moslems in the Middle East.2) The recent developments in Egypt would strengthen political Islam in the region. So that there is a meaning relation between religious trend of Egyptians and their request about freedom, democracy, justice and economic welfare.
    Keywords: Islamic teachings, Islamic movement, Middle East, Egypt