نشریه تامین اجتماعی
سال چهارم شماره 4 (پیاپی 11، زمستان 1381)

این نوشتار، ابتدا به وجود کودکان بازمانده از تحصیل اشاره دارد که در اغلب موارد با تبدیل شدن به کودکان خیابانی، به مشاغل سیاه روی می آورند. نویسنده از نحوه جمع آوری و نگهداری از کودکان یاد شده، انتقاد کرده، ایرادهای این امر را برشمرده است. در ادامه، کودکان بازمانده از تحصیل، در سه گروه تقسیم بندی و توصیف شده و برای هر سه گروه، نقاط مشترکی از جمله بی سوادی، پرخاشجویی، ناسازگاری و شخصیت رشد نیافته تعریف شده است. در ادامه، پس از بیان نگرش قانون کار به کارگران خردسال، قانون مزبور مورد نقد قرار گرفته است. مقاله با تاکید بر این نکته که «کار کودکان، تحصیل کردن است» تصریح می کند، نباید اجازه دهیم فقر اقتصادی، مانع تحصیل کودکان شود. هنگامی که این کودکان در سنین فراگیری و تحصیل هستند باید به کمک آنان شتافت و با پرداخت مستمری، آنان را یاری کرد. تاکید اصل 30 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر آموزش و پرورش رایگان و الحاق دولت ایران به کنوانسیون حقوق کودک، از جمله مؤلفه هایی است که به عنوان ضمانت اجرایی طرح فوق عنوان شده اند تا «سیل بی کاران بی سواد، بحران های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایجاد نکند»

مقاله با توجه به محوریت اشتغال برای تامین هزینه های رفاهی، تحولات جمعیتی و گروه های سنی در 50 سال گذشته را بررسی می کند. در ادامه، تطابق رشد جمعیت با رشد اقتصادی، تحلیل وگفته می شود: بار معیشت، مانع از «ارتباط بین جمعیت و توسعه در سطح کلان» در ایران شده است. تغییرات بار تکفل و تفاوت های کیفی آن با گذشته نیز تبیین و گفته شده است: اقتصاد ایران با شکاف وعدم تعادل رو به تزاید در بازار کار مواجه است. جمعیت شاغل کشور و چالش های پیش روی آن نیز در ادامه مطلب، بررسی می شود. سطح تحصیلی، گروه فعالیت، گروه شغلی، و وضع شغلی، ازجمله محورهایی است که در بخش «چالش های درونی» ، و بیکاری تکنولوژیک و جهانی شدن، موضوعاتی هستند که دربخش «چالش های بیرونی» مورد توجه و تبیین واقع شده اند. همچنین با تشریح ویژگی های بازار کار آینده و تغییر و تحولات آن به لحاظ ویژگی های انسانی، اقتصادی و اجتماعی، مؤلف دگرگونی های فراوان ناشی از آن را در بازار کار آینده ایران توضیح داده است.

این گزارش ، با عنایت به فرارسیدن پنجاهمین سالگرد تاسیس سازمان بیمه های اجتماعی کارگران که در مسیر خود، به سازمان تامین اجتماعی تبدیل شد، رخدادهای مهم قانونی وتشکیلاتی این نیم قرن را در حوزه تامین اجتماعی، مرور می کند. آنگاه خاطراتی از تکوین سازمان تامین اجتماعی در دهه های 1340 و 1350 بیان می شود. در مقاله تاکید می گردد: «شاید گفته شود، عنوان «تامین اجتماعی» و تصور گذشتن جامعه از مراحل ایجاد بیمه های اجتماعی ایجاب می کرد در زمینه مسائل رفاهی مردم، جهش های بزرگی صورت گیرد، در حالی که بدون تردید، مقدمات، تدارکات و آموزش های بسیاری لازم است تا طفل کودکستانی به مرحله تحصیلات دانشگاهی برسد». سپس با اشاره به تعاریف مختلف ارائه شده در مورد مفهوم «تامین اجتماعی» ، عدم تطابق «سازمان» تامین اجتماعی در ایران با لوازم و مؤلفه های ضروری آن - ضمن اشاره به خاطرات مربوط – توضیح داده می شود. مقاله همچنین با اشاره به سابقه 50 ساله سازمان تامین اجتماعی، این نهاد را صاحب صلاح ترین بخش برای تصمیم گیری وعمل خود معرفی می کند.

این مطلب، خلاصه ای از مناظره دو مؤلف ومفسر سرشناس امور بین الملل در مورد مقوله «جهانی شدن» و آینده پدیده «ملت – دولت» است. رابرت کپلن و تامس فریدمن با دیدگاه هایی کاملا متفاوت حول این موضوع با یکدیگر گفتگو می کنند که «آیا جهانی شدن سرانجام موجب تحکیم و تقویت«دولت» می شود یا موجب ضعف و نابودی آن؟ و آیا جهانی شدن در نهایت امر به یکپارچه شدن دنیا می انجامد یا به انقلاب ها و خشونت های بیشتر»؟این نوشتار، نخست دیدگاه فریدمن را در مورد «جهانی شدن» تبیین می کند: «یکپارچه شدن بازارها، امور مالی و تکنولوژی به نحوی که دنیای ما را تنگ تر می کند». کپلن نیز ضمن توضیح خود می گوید: «جهانی شدن الزاما مترادف با خبرهای خوش نیست، فقط خبر است».
نقش دولت و حکومت در فرایند جهانی شدن و وضع ملت – دولت ها، فرهنگ ها و هویت های منطقه ای و ملی و محلی ، ارزش ها و مذهب، آزادی و مردم سالاری در فرایند جهانی شدن، مورد نقد و تامل فریدمن و کپلن قرار گرفته و دو طرف بحث، دیدگاه های متفاوتی عنوان کرده اند.

در این مقاله، اقتصاد سالخوردگی در ادبیات توسعه تبیین می شود و با اشاره به مبحث اقتصاد سالخوردگان جمعیت، مفهوم سالخوردگی فردی و وابستگی سالخوردگان، مورد مطالعه قرار می گیرد و همچنین بهره جویی از سن بازنشستگی و سن فعال افراد برای بیان توانایی بهره بری سالخوردگان نیز تشریح می گردد. علاوه بر این، پاسخ به این پرسش که آیا فرایند سالخوردگی جمعیت بر مصرف کل می افزاید یا از آن می کاهد، و الگوی اقتصاد نئوکلاسیک (مصرف و پس انداز) نیز مورد توجه قرار می گیرد. این نوشتار، بحران پیری جمعیت را «بحران عدم تعادل بین جمعیت در سن اشتغال و جمعیت پیر» می داند و سالخوردگی فردی و جمعی را مساله ای متاثر از جنسیت ارزیابی می کند. در ادامه و با توجه به این نکته که سرعت افزایش نسبت سالخوردگان به کل جمعیت در کشورهای کم تر توسعه یافته، بیش از سرعت رشد جمعیت در سن اشتغال است، نتیجه گرفته می شود که نسبت تعداد سالخوردگان به تعداد افراد در سن اشتغال نیز در حال افزایش است. درصد جمعیت در سن اشتغال تا سال 2020 و2050 نیز برآورده شده است. آنگاه عوامل مؤثر در سهم مشارکت افراد سالخورده در نیروی کار، پیامدهای اقتصادی- اجتماعی سالخوردگی جمعیت، و در پایان، الگوهای اقتصادی غیر نئوکلاسیک (مارکسیستی، کینزی و پست کینزی) مبتنی بر تولید، بهره وری و رشد، و تاثیرات آن بر مقوله سالخوردگی جمعیت و اشتغال، ارزیابی و تشریح می گردد.

این مقاله با توجه به این نکته که ژاپن در سال 1926 اولین کشور غیر غربی بود که بیمه اجتماعی را آغاز کرد و در سال 1961 به پوشش کامل و همگانی آن دست یافت، راه های موجود سیاستگذاری برای کشورهای در حال توسعه را با استفاده از تجربه ژاپن در رابطه با تولید و ارائه خدمات بهداشتی و نحوه تامین منابع مالی آن ارزیابی می کند. این نوشتار، هم پیشینه تاریخی و هم ساختار کنونی نظام بهداشتی ژاپن را با تاکید بر رویکرد آن در رابطه با پرداخت ها و نقاط ضعف و قوت سیستم بررسی می کند. در ادامه، ظهور بیمه اجتماعی در ژاپن، دوران پس از جنگ جهانی دوم، ابعاد کهن کمک های خیریه و ویژگی های جدی بیمه اجتماعی و سیستم ارائه خدمات در ژاپن تشریح شده اند. همچنین سلطه بخش خصوصی از دهه 1960 میلادی تا نیمه دهه 80، میزان و نسبت پایین کارکنان و میزان بالای تجهیزات تشخیص میزان های استفاده و نیز بهره مندی در خدمات بهداشتی درمانی ژاپن نیز تبیین شده است. مقاله همچنین سیستم مالی ارائه خدمات درمانی و مراقبت های بهداشتی، مخارج، منابع مالی، روش پرداخت، میانگین هزینه روزانه مراقبت های درمانی و درآمد پزشکان در ژاپن را توضیح داده است. در خلال مباحث مقاله، اقدامات وزارت بهداشت و درمان ژاپن، هزینه های پایین مراقبت های بهداشتی، کیفیت نابرابر مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتی و رقابت آن ها نیز بررسی می شود. مقاله در انتها، تجربه ژاپن را برای کشورهای در حال توسعه، قابل تامل می داند؛ تجربه ای که شامل موضوعات و مسائل مرتبط با برابری و کارایی، ترکیب تامین مالی خصوصی ودولتی، امکان تلفیق مراقبت های رسمی و غیررسمی، ادغام بخش خصوصی و دولتی در ارائه مراقبت های بهداشتی، دسترسی و کیفیت و مشکلآن جام تغییر، است.

راهبرد پیشنهاد شده، تلاشی برای همگرایی، هماهنگی و هم افزایی در رویارویی با مساله حاشیه نشینی و اقدامات بخشی مرتبط با آن است که به ابتکار «سازمان عمران و بهسازی شهری» ، وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی، سامان یافته و تنظیم شده است. این پیشنهاد با اشاره به رشد شهرنشینی در کشور، طی دهه های اخیر، با تامل در سکونتگاه های نامتعارف درون یا مجاور شهرها، چشم انداز رشد آن ها را «نگران کننده» توصیف کرده است. این سند، ابتدا اهداف کلان خود را تعریف می کند و آنگاه اصول هادی، شامل موارد زیر را توضیح می دهد:1. بازنگری سیاست های موجود و تامین فضای شهری برنامه ریزی شده برای کم درآمدها؛
2. نقش تسهیل کننده وهدایتگر بخش دولتی – عمومی؛
3. بسیج منابع درون اجتماعات و خودیاری حمایت و هدایت شده؛
4. حق اقامت و امنیت در سکونت به همراه مسئولیت پذیری مدنی؛
5. تقویت بنیان های اقتصادی- اجتماعی خانواده با تاکید بر مسکن و اشتغال؛
6. رویکرد جامع و قابل گسترش و پیش نگر؛
7. تقویت نقش و وظیفه نهادهای مدیریت محلی در فرایند توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیررسمی.
این پیشنهاد، آنگاه با فهرست کردن راهبردها و سیاست های اصلی، هریک را مطرح و تبیین می کند

این گزارش ، چگونگی تاسیس و نحوه فعالیت «کمیته کودکان کار و خیابان» ، از زیر مجموعه های «انجمن حمایت از حقوق کودکان» را مورد توجه قرار می دهد. در ابتدا، طرح «توانمند سازی کودکان در وضعیت دشوار» و اهداف خرد و کلان آن و سرفصل های برنامه «خانه کودک» (مدیر اجرایی طرح) تبیین می گردد. گزارش ، وضع کودکان کار و خیابان را به طور مستند و نیز در گفتگو با مدیرخانه کودک، تشریح می کند و آنگاه نحوه «آموزش» و سوادآموزی کودکان تحت پوشش طرح بیان می گردد. در ادامه این نوشتار به توضیح چالش های آموزش کودکان کار وخیابان، نیازها و انتظارهای کودکان و نیز تبیین فهرستی از نیازهای موازی با «سوادآموزی» (بهداشت، تغذیه، مکان مطالعه، و ورزش) پرداخته شده است. «اثر بخشی های طرح» نیز در گفتگو با مدیر و معلم خانه کودک و خود کودکان، تشریح می شود. در انتهای گزارش ، طرح یاد شده مورد نقد قرار گرفته است.

این مطب مجموعه ای مشتمل بر 12مطلب ترجمه شده است، به این ترتیب زیر است:1. «عدالت اجتماعی، مفهومی کهنه یا هنوز زنده» که بررسی و تالیف تفصیلی پروفسور مارک فلوربایی، متخصص نظریه های معاصر «عدالت اجتماعی» است.
2. «پرستار تعلیم دیده یا خانگی؟» که گزارشی از وضع معیشتی و شغلی پرستاران مرتبط با «سازمان ملی خدمات درمانی» انگلستان است که از پایین بودن سطح حقوق ها، شرایط نامناسب کار و بهره کشی زیاده از حد شکایت دارند.
3. «نوجوانان گریزپا در آمریکا» که مساله فرار نوجوانان آمریکایی از خانه را که به درجات بالایی از وخامت رسیده است، بررسی می کند.
4. «دولت چین، معادن مرگبار را می بندد» ؛ گزارشی از تعطیلی هزاران معدن کوچک ذغال سنگ در چین، به قصد کاهش مرگ ومیرهای ناشی از شرایط نامناسب کار است.
5. «نظام خدمات درمانی انگلستان در معرض حملات شدید محافظه کاران» ؛ گزارشی از انتقاد حزب محافظه کار انگلستان از نحوه تامین هزینه های خدمات درمان عمومی و برنامه های حزب حاکم کارگر – در این زمینه – است.
6. «بچه های افسرده نیویورک» ، وضع روحی – روانی کودکان نیویورک را پس از حادثه 11 سپتامبر مورد تامل قرار داده است.
7. نقد و بررسی طرح فرانسوی موسوم به «دیپلم متوسطه برای همه» در گفتگو با استفن بو، جامعه شناس فرانسوی.
8. تشریح طرح جریمه کردن بیماران در انگلستان به دلیل اتلاف وقت پزشکان و بیمارستان ها.
9. تبیین شکاف فزاینده بین فقرا و ثروتمندان در چین.
10. بی توجهی به بهداشت روانی در جهان.
11. خانه سازی در گورستان های سنگاپور.
12. روز جهانی کودک.

این مطلب، چکیده ای است از پژوهشی که تحت نظارت مؤسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، با هدف تعیین ترکیب بیماری ها، برآورد متوسط اقامت و هزینه درمان سالمندان تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی در زمینه خدمات بستری در تهران بزرگآن جام پذیرفته است. سه هزار بیمار بیمه شده بستری براساس اطلاعات به دست آمده در این پژوهش که به روش پیمایشیآن جام شده، جامعه آماری را تشکیل می دهند. سالمندان با جمعیت بالغ بر 4 درصد کل بیمه شدگان، حدود30 درصد موارد بستری را به خود اختصاص داده اند. آن ها به طور میانگین، حدود 2 روز بیش از افراد غیر سالمند در بیمارستان بستری بوده اند و 37 درصد هزینه نیز به این گروه تعلق گرفته است. از نظر ترکیب بیماری ها نیز بیماری های این گروه در اغلب موارد، بیماری های پرهزینه و با ماهیت مزمن است. شرح مساله و ضرورت پژوهش ، مفاهیم، مبانی نظری (سالمندی ازدیدگاه پزشکی، سالمندی از دیدگاه جامعه شناختی وسالمندی از دیدگاه بیمه های اجتماعی) ، روش تحقیق، محدودیت های پژوهش و مراحل عملیات، همراه با پیشنهادهای مربوط در این گزارش عنوان شده است. همچنین در 10 جدول، برخی داده ها و اطلاعات به دست آمده تبیین شده اند.

این مقاله، خلاصه ای است از یک پژوهش برای شناخت پدیده بازنشستگی، مسائل و مشکلات بازنشستگان و آگاهی از نظرها و انتظارات آنان. در این نوشتار، برخی از نتایج حاصل از پژوهش تبیین شده است. پس از شرح مساله و اشاره مختصر به ادبیات موضوع، هدف تحقیق همراه با سؤالات مورد نظر معرفی شده است. برای پاسخ به این سؤالات از روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی با بهره گیری از اسناد و منابع مکتوب معتبر و همچنین مصاحبه استفاده شده است. برای نمونه گیری از مجموعه استان های 27 گانه کشور (غیر از تهران) با بهره گیری از مصوبه هیات وزیران درباره میزان محرومیت استان ها، شش استان انتخاب شده است. در خصوص حجم نمونه بازنشستگان نیز با استفاده از فرمول کوکران و در نظر گرفتن دقت سه درصد، قضاوت با خطای 5 درصد و واریانس حداکثر تعداد 1158 نفر برآورد شده است. مجموعه متغیرهای مورد نظر در قالب یک فرم با 36 سؤال اصلی، 23 سؤال فرعی و شش جدول، طراحی و پس از تعیین اعتبار و پایایی آن استفاده شد. در توصیف اطلاعات مربوط به مسائل و مشکلات بازنشستگان، انتظارات آن ها از سازمان و نظرسنجی از بازنشستگان نسبت به پدیده بازنشستگی، عملکرد کارگزاران و برنامه ها و اقدامات سازمان تدوین شده است. در تحلیل داده ها، ارتباط بین برخی از متغیرها با ویژگی ها و مشخصات بازنشستگان بررسی و ضمن بهره گیری از آمار استنباطی، نتایج حاصل از محاسبات، ارائه گردیده است. با بهره گیری از مجموعه اطلاعات توصیفی و تحلیلی، ضمن با پاسخ به سؤالات اصلی پژوهش ، پیشنهادهای کاربردی در این خصوص نیز ارائه شده است.