فهرست مطالب

فصلنامه پژوهش های تاریخی
سال پنجم شماره 3 (پیاپی 19، پاییز 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/08/27
  • تعداد عناوین: 7
|
  • فاطمه جان احمدی صفحات 1-16
    در میان دولت های شیعی جهان اسلام، دولت آل ر سی زیدی یمن به علت قدمت و دیرپایی، 284 تا1382ق/ 897 تا 1962م، از شهرت بسزایی برخوردار است. وجود آثار علمی بسیار و مزارات درخور احترام حکایت از مقبولیت دیرینه آنان در این سرزمین دارد. آنچه بر نام آوری ماندگاری این خاندان افزوده است، خدمات علمی راهبران سیاسی و دولتمردان فرهنگی زیدیه، در دوره نخست حکمرانی شان بر یمن ازسال 284 تا 455ق/897 تا 1062م است. این دوره زمانی که از آغاز حکمرانی ائمه زیدیه رسی تا برآمدن صلیحیان اسماعیلی را شامل می شود، مشحون از تکاپوهای علمی ائمه رسی است که به توسعه و پایداری مذهب زیدیه و تحکیم هویت فقهی این مذهب در یمن منجر شده است. آنچه مقرر است در این پژوهش بدان پرداخته شود، بازخوانی خدمات علمی علویان رسی در یمن و ارائه تصویری روشن از فعالیت علمی سادات زیدی، در زمینه تولید علم فقه و کشف رابطه میان این خدمات علمی، با دیرپایی دولت و مذهبشان است. دستامد تحقیق در این نوشتار با ترکیب روش توصیفی تحلیلی اطلاعات، داده های مبتنی بر منابع تاریخی، یافتن ربط منطقی میان گزاره های تاریخی، پاسخ سوالات و آزمون فرضیات محقق شد.
    کلیدواژگان: آل رسی، یمن، زیدیه، خدمات علمی، خدمات فرهنگی
  • محمدعلی چلونگر، سجاد حسینی صفحات 17-40
    شاهزاده نادرمیرزا قاجار یکی از شخصیت های فرهیخته عهد قاجار است. وی در زمینه های گوناگون علمی و فرهنگی متبحر بوده که یکی از این علوم، دانش تاریخ است. میزان عنایت نادرمیرزا بدین علم، به قدری بوده که تا روزگار کنونی، به عنوان یک مورخ شناخته شده است. با مطالعه مواد تاریخنگاری موجود در آثار تاریخنگاری و تاریخی برجای مانده از این شاهزاده قاجار، تفاوت های موجود میان آثار وی و دیگر مورخان هم عصرش آشکار می شود. این تفاوت ها به قدری است که می توان از نادرمیرزا به عنوان مورخی فراتر از زمان خویش یاد کرد. در این مجال، تاریخنگاری نادرمیرزا را در دو اثر «تاریخ و جغرافی دارالسطنه تبریز» و «رساله اطعمه خوراک های ایرانی» کنکاش و بررسی می کنیم.
    کلیدواژگان: نادرمیرزا قاجار، تاریخنگاری، دارالسلطنه تبریز، خوراک های ایرانی
  • سید ابوالفضل رضوی صفحات 41-56
    عصر نامسلمانی ایلخانان، در دوره ای که خاندان جوینی در راس ساختار اجرایی حکومت بودند، نوعی پویایی در حیات فرهنگی و احیانا اقتصادی و اجتماعی داشت که در پناه مدارای موجود، تحمل نگرش انتقادی را پذیرا بود. پویایی و نگرش انتقادی مذکور، با دوره برتری خاندان جوینی و وابستگان بدان ها هم زمان بود. این نگرش انتقادی، به عنوان نمود واگرایی جامعه ایرانی، در برابر مغول های بیگانه و نامسلمان، در قالب شعر و ادب بازتاب صریح تری داشته است. در این میان، تاج الدین بن بهاالدین، معروف به «پوربهای جامی»، با همه اطلاعات اندکی که درباره وی وجود دارد، جایگاه ممتازتری را از آن خود کرده است. پوربها با بهره گیری از فضای متساهل عهد برتری خاندان جوینی، بی رسمی های مالیاتی موجود را به باد انتقاد گرفته و افق دیگری را در راستای فهم وضعیت اقتصادی و اجتماعی عهد نامسلمانی ایلخانان گشوده است. بازتاب موقعیت مذکور، در شعر پوربها و وجه انتقادی اشعار او، مسئله ای است که نوشتار حاضر قصد بررسی آن را دارد.
    کلیدواژگان: پوربهای جامی، خاندان جوینی، ایلخانان، رویکرد انتقادی
  • علی امیدی، فاطمه رضایی صفحات 57-76
    بررسی حوادث دردناک مربوط به ارامنه، در سال 1333ق/ 1915م که ترک ها آن را «تراژدی بزرگ» می نامند و ارامنه از آن، به عنوان «نسل کشی» یاد می کنند همچنان توجه برخی از محققان را جلب کرده است. این موضوع به عللی، مانند حساسیت های سیاسی و دسترسی محدود محققان به آرشیوهای اسناد دولت عثمانی و ارمنستان و روسیه، با ابهاماتی روبه رو بوده است. در هر دوره ای، محققان با دستیابی به اطلاعات تاریخی و اسنادی در این رابطه، به تحقیق و ارزیابی این مسئله پرداخته اند. در مقاله حاضر، ابتدا به تعریف فنی مفهوم نسل کشی پرداخته ایم و نیز تلاش کرده ایم تا با بررسی غیرمستقیم اسناد موجود، در آرشیو امپراتوری عثمانی و همچنین تحقیقات صورت گرفته توسط مخالفان نظریه نسل کشی، به بررسی علمی این مسئله تاریخی بپردازیم. این مقاله قصد تطهیر عاملان این واقعه دردناک را ندارد و صرفا هدفش روشنگری، با استناد به استدلال مخالفان فرضیه نسل کشی ارامنه است. در این مقاله به صورت توصیفی تحلیلی، مسائل و تحولات رخ داده طی سال های 1333ق/1915 و1334ق/ 1916م، در سرزمین عثمانی را که در رابطه با مهاجرت اجباری و کشتار و مرگ ومیر ارامنه است بررسی می کنیم. در تدوین اطلاعات مربوط به تحقیق، علاوه بر منابع مکتوب از منابع معتبر و جدید اینترنتی نیز استفاده شده است.
    کلیدواژگان: امپراتوری عثمانی، نسل کشی ارامنه، مهاجرت، جنگ جهانی اول، پان ترکیسم
  • حمید حاجیان پور، مهدی محمدی قناتغستانی صفحات 77-96
    تشکیل حکومت صلیبی رها و انطاکیه، در شمال شام و تهدیدات نظامی آن ها علیه حکومت های اسلامی منطقه، ایجاد هم گرایی سیاسی و اتحاد بین حکومت نورالدین محمود زنگی و سلجوقیان روم در زمان مسعودبن قلیچ ارسلان را باعث شد. این اتحاد در راستای تامین منافع دوجانبه برای طرفین بود. با ازبین رفتن حکومت رها و تضعیف شدید انطاکیه و استقرار حکومت نوپای نورالدین، لزوم این اتحاد نیز از بین رفت. قدرت گیری نورالدین، سلجوقیان روم را در معرض خطر قرار داد؛ به ویژه که نیروی صلیبی، به عنوان حد واسط بین دو دولت قرار نداشت. ازاین جهت، تعارض این دو دولت شروع واگرایی سیاسی بین آن ها بود. درپی آن، نورالدین به علت وجود منافع مشترک با دولت بیزانس، اقدام به تقریب روابط با آن دولت علیه سلاجقه روم کرد؛ اما این هم گرایی نیز تا جایی ادامه یافت که منجر به قدرت گیری یکی از طرفین در منطقه نشود. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی تبیینی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، درپی آن است تا علل هم گرایی و واگرایی بین نورالدین محمود زنگی با سلجوقیان روم و بیزانس را تبیین کند.
    کلیدواژگان: اتابکان زنگی، شام، سلاجقه روم، نورالدین محمود زنگی، مسعودبن قلیچ ارسلان، قلیچ ارسلان دوم، بیزانس، جنگ های صلیبی
  • کریم سلیمانی دهکردی، جمیله عزیزخواه صفحات 97-110
    پس از وقایع شهریور1320ش/1942م، به علت مواجهه دولت ایران با مشکلات فراوان اقتصادی دولتمردان ایران تصمیم گرفتند، آرتور میلسپو را مجددا استخدام کنند؛ بنابراین مجلس دوره سیزدهم شورای ملی، در تاریخ 21آبان1321ش/1943م، قانون استخدامی میلسپو را با سمت رئیس کل دارایی ایران تصویب کرد. میلسپو در راه انجام وظایف اقتصادی خود در ایران، با مخالفان فراوانی روبه رو بود؛ اما در این میان دولت شوروی و حزب توده و نیز مصدق و ابتهاج، مخالفان اصلی وی به شمار می رفتند. اتحاد شوروی و حزب توده، به هرگونه تلاش آمریکا، برای کسب نفوذ بیشتر در ایران مشکوک بودند؛ همچنین برخی از سیاستمداران ناسیونالیست، مانند مصدق، با نظارت افراد خارجی بر امور ایران مخالف بودند. ابتهاج نیز از مخالفان اصلی میلسپو به شمار می رفت. مقاله پیش رو را با استفاده از اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران، روزنامه اطلاعات سال های 1322 و 1323ش/1944و 1945م، مذاکرات مجلس دوره سیزدهم و چهاردهم شورای ملی ایران و همچنین روش توصیف و تحلیل اطلاعات تاریخی تنظیم و سعی کرده ایم، به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که مخالفان اصلی میلسپو چه کسانی بوده و چه اقداماتی علیه او انجام داده اند؟
    کلیدواژگان: آرتور میلسپو، رئیس کل دارایی، دولت شوروی، حزب توده، مصدق، ابتهاج
  • سید مهدی لطفی صفحات 111-118
    باوجود جریان ضدشیعی اموی، در منطقه اندلس شیعیان حضور نسبی، به ویژه در بین بربرهای ساکن این منطقه داشته اند. در منابع تاریخی نام برخی از محدثان، به عنوان فردی شیعی ذکر شده است؛ ازجمله آن ها می توان به حنش بن صنعانی و محمدبن حیون اشاره کرد. در بین منابع روایی امامیه نیز، معاویه بن صالح و محمدبن وضاح به عنوان راویانی اندلسی ذکر شده اند؛ اما، روایتی از آن ها در کتب روایی امامیه نیامده است. بررسی منابع موجود تاریخی و روایی حاکی از آن است که باوجود ذکر نام برخی از راویان شیعی در منطقه اندلس، مستند تاریخی و روایی بر شیعه بودن این افراد وجود ندارد. مقاله حاضر با بررسی شواهد تاریخی و روایی، درصدد نقد گزارش هایی است که حاکی از حضور راویان اندلسی در بین امامیه است. بررسی این مسئله، علاوه بر تبیین امکان یا عدم امکان حضور امامیه در اندلس، وضعیت رجالی افراد مذکور را نیز مشخص می سازد.
    کلیدواژگان: اندلس، راویان اندلسی، منابع امامیه، معاویه بن صالح، محمدبن وضاح
|
  • F. Jan Ahmadi Pages 1-16
    Rassi`s family state in Yemen is well-known among Shi`i governments in the Islamic world because of its agedness، from 897 to 1962. Existence of several scientific works and respectful graves، especially during the first period of their reign، indicates their long tale of admissibility. The scientific services they did developed and preserved Zeydie sect and strengthened the jurisprudent identity of the sect. The article، utilizing a descriptive-analytical method، is going to review scientific services of Rassi Alavids in Yemen and clarify scientific activities done by Zeydies and look for a relation between such activities and the longevity of their government and sect.
    Keywords: Rassi Family, Yemen, Zeydie, Scientific Services, Cultural Services
  • M.Chelongar, S. Hoseini Pages 17-40
    The prince Nader Mirza Qajar is one of the educated figures in Qajar era. He had expertise in various fields of science and culture، one of them was history. His knowledge of history was to the extent that he has been considered a historiographer. Studying historiographies recorded in his historic works، differences between his works and the ones written by other historiographers become clear. Greatness of the differences indicates that his knowledge was beyond what others knew in that area. Here، the way Nader Mirza recorded history is studied in his two works “History and Geography of the Dar-al-Saltane Tabriz” and “Iranian Foods”.
    Keywords: Nader Mirza, Historiography, Dar, al, Saltane Tabriz, Iranian food
  • A. Razavi Pages 41-56
    During Ilkhanids` non-Islamic era، the period Juvaini family were at the head of the government`s administrative structure، there were a kind of mobility in the cultural and perhaps economic and social life which underwent critical views. The previously mentioned mobility and critical views were at the same time with Juvaini family and their acquaintances` predominant period. The critical perspective، as the divergence of Iranian society against Mongols، is revealed more clearly through poem and literature. At that time، Taj al-Din ibn Baha ibn al-Din، known as “pourbaha Jami”، had a privileged position. He، taking advantage of the tolerant atmosphere of the period، criticized tax irregulations and clarified the economic and social situation of Ilkhanids` non-Islamic era. The present article studies Pourbaha`s critical views reflected in his poems.
    Keywords: Pourbaha Jami, Juvaini Family, Ilkhanids, Critical Approach
  • A.Omidi, F. Rezaii Pages 57-76
    Investigating 1915`s painful events which were called “the Great Tragedy” by Turks and “Genocide” by Armenians is an issue that has attracted the attention of some researchers. The topic has been vague because of special reasons such as political sensitivities and researchers` limited access to the related articles of Ottoman، Armenia and Russia. Here، first we have defined the concept “Genocide” and then scientifically dealt with the historic issue through indirect study of the existing documents in the Ottoman empire and the researches done by the opponents of Genocide Theory. The article، by a descriptive- analytical method، investigates the changes occurred during 1915 and 1916 due to Armenians forced migration and massacre. To compile the information in the article، in addition to printed sources، valid online sources have been used.
    Keywords: Ottoman Empire, Armenian, Genocide, Migration, World War I, Pan Turkism
  • H. Hajiyanpour, M. Mohammadi Ghanateghestani Pages 77-96
    Formation of Raha`s and Antioch`s Cruciate governments in the north of Sham and their military threats against Islamic states in that reign caused political convergence and alliance between Nour al-din Mahmoud Zangi`s government and Roman Seljuks، during Masoud ibn Ghalich Arsalan era. The union had mutual advantages for the two sides. After Raha`s government demolished، Antioch weakened and Nour al-Din`s government established، the union ended. Nour al-din`s power threatened Roman Saljuks. So، the conflict between the two governments caused divergence between them. Then، Nour al-Din got closer to Byzantium because of common interests they had. This Article، using an analytical-explanatory method and printed sources، has tried to explain the reasons for the convergence and divergence between Nour al-din Mahmoud Zangi and Roman and Byzantine Saljuks.
    Keywords: Zangi Atabaks, Sham, Roman Saljuks, Nour al din Mahmoud Zangi, Masoud ibn Ghalich Arsalan, Ghalich Arsalan II, Byzantium, Crusades
  • K.Soleyman Deehkordi, J.Azizkhah Pages 97-110
    After the events happened in 1942، Iran faced economic problems and decided to employ Arthur Millspaugh again. He was appointed as the head of assets in 1943. Millspaugh had several opponents during his career، but among them، Kremlin، Tudeh Party، and also Mosaddeq and Ebtehaj were considered as his main opponents. The present article، utilizing the documents gathered in Documentation Center of Iran، the diplomatic history of Iran`s ministry، Etela`at Newspaper from 1944-1945، and negotiations of the thirteenth and fifteenth period of the Islamic parliament and also taking advantage of a descriptive-analytical method، has tried to answer the question: “who were the main opponents of Millspaugh and what did they do against him?”.
    Keywords: Arthur Millspaugh, Head of Assets, Kremlin, Tudeh Party, Mosaddeq, Ebtehaj
  • M. Lotfi Pages 111-118
    In spite of Umayyad anti- Shi`ism process in Andalusia، Shi`ites were relatively present especially among barbarians living in the area. In some historic resources، the name of some narrators such as Honash ibn San`ani and Mohammad ibn Hayun are mentioned as Shi’ite individuals. Also، in Imamied narrative sources، Mohammad ibn Vazah have been called as Andalusian narrators، but no narrative from them has been stated. Studying the existing historic and narrative resources indicates that despite the fact that some Shi`ite narratives in the area are named، there is no evidence to prove the fact that they were Shi`a. The article، through investigating historic and narrative evidence، aims at criticizing the reports indicating the presence of Andalusian narrators among Imamied. Investigating this issue not only reveals the possibility of the presence of Imamied in Andalusia but also clarifies the status of the previously mentioned individuals.
    Keywords: Andalusia, Andalusian Narrators, Imamied Sources, Muaviyah ibn Saleh, Mohammad ibn Vazah