مجله علوم و فنون دریایی
سال دوازدهم شماره 4 (زمستان 1392)

مایسیدها سخت پوستانی کوچک پلانکتونیک می باشند که دارای پراکنش جهانی اند و در محیطهای متنوع و اعماق مختلفی از دریاها زندگی می کنند. این مطالعه به منظور بررسی گونه های پلانکتونی میگوهای مایسید در سواحل ایرانی خلیج فارس (مصب بین رودخانه های اروند و بهمنشیر) از اسفند ماه 89 تا مهرماه 90 بصورت ماهانه انجام گردید. نمونه برداری با استفاده از تور پلانکتون با چشمه 300 میکرون و به روش کشش مورب از کف به سطح از 7 ایستگاه انجام گردید. طی این بررسی خصوصیات ریخت شناسی گونه Indomysis annandalei و گونه ای از جنس Rhopalophthalmus مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در این تحقیق تراکم گونه های ذکر شده در ماه ها و ایستگاه های مختلف محاسبه گردید. بیشترین تراکم مایسیدها در خرداد ماه به میزان 1±85/2 فرد در متر مکعب مشاهده شد.

ماهی رفتگر Cobitis taenia، یکی از گونه های مهم شاخص و کفزی در آب های سواحل جنوبی دریای خزر می باشد. صید و نمونه برداری توسط دستگاه الکتروشوکر با ولتاژ 300 ولت انجام شد. در مجموع 410 نمونه صید گردید. نمونه برداری ماهیانه و طی یک دوره یک ساله از مهر ماه 1387 لغایت شهریور ماه 1388 با توجه به شرایط نمونه برداری در مجموع 2 ایستگاه ماهانه بین 16عدد تا 50عدد به روش تصادفی در ایستگاه های مشخص شده به نام های کسلیان و تجون از سرشاخه های رودخانه تالار در قسمت های مصبی دریای خزر صورت گرفت.
میانگین قطر تخمک ماهی ها با اندازه گیری در صفحه مدرج و زیر لوپ در فروردین ماه بیشترین مقدار بود و این روند تا خرداد ماه ادامه یافت. قطر تخمک در فروردین ماه با میانگین 20/36 میکرون و انحراف معیار 52/6 محاسبه شد. بررسی غدد جنسی نشان داد که به طور کلی اوج رسیدگی جنسی این ماهیان در فروردین ماه رخ می دهد. میانگین درصد شاخص رسیدگی جنسی(GSI) 04/1 درصد همراه با انحراف معیار 42/0 به دست آمد. میانگین شاخص وزنی کبد (HSI) نیز برابر 156/0 همراه با انحراف معیار 009/0 محاسبه گردید، به گونه ای که در زمان اوج رسیدگی جنسی شاخص وزنی کبد کاهش می یابد. طول کل ماهی در زمان بلوغ جنسی (Lm50)، با میانگین 44/67 میلی متر و انحراف معیار 17/11 و وزن کل با میانگین 33/2 گرم و انحراف معیار 64/0 محاسبه گردید. میزان HSI (شاخص وزن کبد) در فصل بهار کاهش چشمگیری نسبت به ماه های دیگر نشان داد که این کاهش نسبت عکس با میزان GSI در این فصل دارد.

در این تحقیق از جیره های غذایی مختلف جهت تغذیه و پرورش کرم سفید به عنوان غذای زنده بچه ماهیان خاویاری استفاده گردید چهار تیمار جیره غذایی شامل: جیره شاهد (آرد گندم، سبوس برنج و هویج)، جیره A (آرد گندم، سبوس برنج و سیب زمینی)، جیره B (آرد گندم، سبوس برنج، سیب زمینی و هویج) و جیرهC (آرد گندم، سبوس برنج و آزولا) طی یک دوره سه ماه مورد استفاده قرار گرفت. برای کاهش هزینه تولید کرم سفید از مخلوط آزولا 60 درصد، آرد گندم 25 درصد و سبوس برنج 15 درصد استفاده گردید که زیتوده آنها طی 90 روز به 533 گرم بر متر مربع رسید. زیتوده کرم هایی که با مخلوط سیب زمینی 30 درصد، هویج 30 درصد، آرد گندم 25 درصد و سبوس برنج 15 درصد تغذیه می شدند، به 584 گرم بر متر مربع و زیتوده کرم هایی که با مخلوط سیب زمینی 60 درصد، آرد گندم 25 درصد و سبوس برنج 15 درصد تغذیه می شدند به 576 گرم بر متر مربع رسید. از نظر اقتصادی هزینه تولید کرم سفید با آزولا در مقایسه با سایر غذاها کمتر بود. برای دست یافتن به رطوبت مناسب سه دامنه رطوبتی شامل: رطوبت کمتر از 35%، رطوبت بین 35% تا 45% و رطوبت بیشتر از50% (بین 50 تا60 درصد) در نظر گرفته شد. رطوبت مناسب برای حداکثر رشد کرم سفید 50 تا 60 درصد می باشد و زیتوده آنها طی 90 روز به 657 گرم بر متر مربع رسید. اما در رطوبت پایین تر از 45 و بالاتر از 65 درصد زیتوده کاهش یافت. رشد کرم سفید در دو محیط اسیدی و بازی نیز بررسی گردید. pH محیط اسیدی بین 6 تا 7 وpH محیط بازی بین 7 تا 8 بود. زیتوده کرم سفید در محیط های بازی در مدت 90 روز به 576 گرم بر متر مربع و در محیط اسیدی برابر 568 گرم بر متر مربع بود. کرم سفید در pH 4/6 تا 6/7 حداکثر رشد را داشت. ولی در pH بالاتر از 8 و پایین تر از 6 رشد آن کاهش یافت. بر اساس نتایج حاصل، آزولا می تواند بعنوان یک جایگزین مناسب و به صرفه در جیره غذایی کرم سفید، و از شرایط فیزیکوشیمیایی آزمایش شده در این تحقیق میتوان بعنوان یک الگو جهت بهبود پرورش آن استفاده کرد.

در این تحقیق پراکنش، فراوانی و زیتوده Ampelisca sp. در فلات قاره بخش ایرانی دریای عمان (از جاسک تا گواتر با طول تقریبی 350 کیلومتر) مورد مطالعه قرار گرفت. جهت نمونه برداری، 5 ترانسکت با فواصل تقریبا مساوی در نظر گرفته شد و از اعماق 10، 50، 100، 200 متر در هر ترانسکت، بوسیله رسوب گیر Van Veen و در سه تکرار نمونه رسوب برداشت گردید. برای تعیین خصوصیات فیزیکی رسوبات بستر تکرار دیگری از رسوب برداشت شد. خصوصیات فیزیکی آب نیز در هر یک از ایستگاه ها بوسیله دستگاه CTD ثبت گردید. پس از شناسایی و شمارش، ازطریق PCA و روابط همبستگی، میزان وابستگی فراوانی و زیتوده ایستگاه های مختلف با هر یک از پارامترهای محیطی تعیین گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که عمق 10 متری بیشترین فراوانی و زیتوده را به طور میانگین داشته و با افزایش عمق از فراوانی و زیتوده کاسته شده و فراوانی و زیتوده Ampelisca در هر ایستگاه با اکسیژن محلول، درصد شن و دما ارتباط معنی دار داشت.

در این پژوهش به منظور بررسی ساختار ژنتیکی صدف مروراید ساز لب سیاه Pinctada sp. persica با استفاده از توالی یابی ژن سیتوکروم اکسیداز میتوکندری (COI) در خلیج فارس 28 نمونه از سه ایستگاه(لارک،شیدور و خارک)صید گردید و قطعه ای از مانتل هر نمونه در اتانول 96 درصد قرار داده شد. استخراج DNAبه روش CTAB انجام گرفت و واکنش زنجیره ای پلی مراز با یک جفت پرایمر انجام گرفت. بعد از توالی یابی، الاین کردن سکانس ها با نرم افزار CLUSTAL_W صورت گرفت، تعداد هاپلوتایپ ها، فراوانی هاپلوتایپی، تنوع نوکلئوتیدی با نرم افزارهای Areliquien وDNAsp محاسبه گردید. همچنین درصد GC و ترسیم درخت فیلوژنی با نرم افزارMEGA انجام شد. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که صدف لب سیاه گونه خلیج فارس فاقد تمایز ژنتیکی و دارای یک جمعیت واحد می باشد. فاصله زنتیکی این گونه با زیر گونه پلی نزی P. margaritifera cumingii دارای مقدار 136/0 می باشد که این مقدار، از فاصله بین دو گونه Pinctada mazatlanica و P. margaritifera cumingii به مقدار 027/0 بیشتر است و فاصله ژنتیکی بین صدف لب سیاه خلیج فارس با زیر گونه آفریقایی نیز مقدار (027/0) بدست آمد. بنابراین صدف لب سیاه خلیج فارس با زیر گونه Pinctada margaritifera cumingii در یک کلاد قرار نمی گیرد و به احتمال زیاد گونه جدیدی، متفاوت از گونه Pinctada margaritifera است.

به منظور مطالعه پویایی اجتماع مدوز کیسه تنان در آبهای بحرکان (شمال غرب خلیج فارس) نمونه های پلانکتونی از 6 ایستگاه و در ماه های تیر، شهریور، آبان، دی و اسفند 1389 و اردیبهشت 1390، جمع آوری شدند. نمونه برداری با استفاده از تور پلانکتون با چشمه 300 میکرون انجام گردید. فاکتورهای محیطی مانند شوری، pH، دما و اکسیژن محلول اندازه گیری شدند. در این مطالعه 6 گونه مدوز متعلق به سه خانواده شناسایی گردید. بیشترین تراکم کلی مدوزها در تیر ماه (56/2±97/60) و کمترین میزان آن در دی ماه(76/0±01/2) ثبت شد.گونه Octophialucium funerarium برای اولین بار از سواحل ایرانی خلیج فارس گزارش شد. نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون فاکتور دما را به عنوان مهم ترین فاکتور موثر بر تراکم مدوزها نشان داد (P<0.01).

ماهیان در هر دو محیط پرورشی و طبیعی می توانند با دوره های محرومیت غذایی یا گرسنگی مواجه شوند. مطالعه حاضر به منظور بررسی اثرات دوره های گرسنگی بر ترکیبات بیوشیمیایی بدن، گلیکوژن و چربی کبد در بچه ماهی صبیتی طراحی گردید. در این بررسی 300 عدد بچه ماهی صبیتی با میانگین وزنی 24/0 ±47/28 گرم در چهار تیمار و سه تکرار (در هر تکرار 25 عدد ماهی) در مخازن مدور پلی اتیلنی 300 لیتری مورد بررسی قرار گرفتند. تیمار ها به ترتیب عبارت بودند از تیمار شاهد که در طول دوره ی آزمایش دو بار در روز تا حد سیری غذادهی می شد و تیمار های 2، 4 و 8 روز محرومیت غذایی که به صورت کاملا تصادفی توزیع شدند. نمونه برداری از کبد و لاشه در ابتدا و انتهای دوره ی گرسنگی انجام شد و نمونه ها جهت انجام آنالیز به آزمایشگاه منتقل شدند. نتایج این مطالعه نشان داد که 2 روز محرومیت غذایی بر هیچ یک از فاکتور های مورد مطالعه تاثیر گذار نبود (05/0P>). همچنین 4 روز محرومیت غذایی تنها بر میزان گلیکوژن کبد به طور معنی داری اثر گذاشت (05/0>P). اما 8 روز محرومیت غذایی اثر معنی داری بر میزان گلیکوژن کبد، چربی و پروتئین لاشه گذاشت (05/0>P). با توجه به نتایج مربوط در این تحقیق می توان اظهار داشت، در بچه ماهی صبیتی اولویت اول در زمان محرومیت غذایی مصرف ذخایر گلیکوژن کبد بوده است که این امر نشان دهنده نقش موثر کبد در تامین نیاز انرژی بدن ماهی می باشد و اولویت بعدی با استفاده از ذخایر چربی و پروتئین لاشه می باشد.

ماهی آزاد دریای خزر Salmo trutta caspius گونه ای از خانواده آزاد ماهیان است که بدلیل افزایش فشار بر ذخایر، تکثیر مصنوعی و رهاسازی آن انجام می شود. اتخاذ شیوه لقاح مخلوط گامتها در تکثیر مصنوعی ماهی آزاد باعث نابرابر شدن میزان مشارکت مولدین نر در باروری تخمکها می شود. همبستگی پارامترهای کیفی اسپرم با میزان مشارکت مولدین نر در تولید آلوینها در شیوه لقاح مخلوط گامتها در سه تیمار با استفاده از ضریب همبستگی اسپیرمن بررسی شد. در تیمار اول تخمک و مایع منی چهار مولد ماده و نر به روش متداول کارگاه و در تیمارهای دوم سوم تخمک و مایع منی به ترتیب چهار و دو مولد ماده و چهار و شش مولد نر با تعداد مساوی تخمک و حجم برابر مایع منی لقاح یافتند. پس از جذب زرده، ردیابی والدین و نسل F1 با روش حذف در نرم افزار FAP نسخه 5/3 توسط 3 جایگاه ریزماهواره پلی مورفیک 58 Str، 73 Str و 591 Str انجام شد. بر اساس نتایج بیش از 94 درصد از آلوینها به والدین خود منتسب شدند. همبستگی مدت زمان تحرک اسپرم با میزان مشارکت مولدین نر در تیمار اول مثبت (482/0=r، 518/0=P) و در تیمار دوم (1=r، 0=P) و سوم (943/0=r، 005/0=P) معنی دار و مثبت بود. همبستگی تراکم اسپرم و میزان اسپرماتوکریت با میزان مشارکت مولدین نر در تیمارها منفی بود. نتایج تحقیق مبین تاثیر مدت زمان تحرک اسپرم بر توانایی تولید لارو در شرایط رقابت اسپرم در شیوه لقاح مخلوط گامتها توسط مولدین ماهی آزاد دریای خزر می باشد.

برای انجام این تحقیق از هفته اول تا هفته چهارم پس از هچ در هر هفته 15 عدد لارو ماهی هامور معمولی (Epinephelus coioides) حاصل از تکثیر مصنوعی در ایستگاه تحقیقات ماهیان دریایی بندر امام خمینی (ره) نمونه برداری شد. نمونه ها در فرمالین 10 درصد فیکس شدند و براساس روش های متداول بافتی مورد پاساژ و قالب گیری قرار گرفتند. بعد از بلوک گیری، برش هایی به ضخامت 5 تا 6 میکرون تهیه و به روش هماتوکسیلین - ائوزین H&E)) رنگ آمیزی شد و پس از آماده سازی نمونه ها بافتی با استفاده از میکروسکوپ نوری بررسی شدند.. نتایج بررسی نمونه ها با میکروسکوپ نوری نشان دهنده ی وجود سلول های اپیدرمی (یک تا سه لایه حاوی سلول های موکوسی) و لایه ی نازک درمی (بافت مزانشیم تمایز نیافته) در پوست لاروهای یک هفته ای بود. افزایش ضخامت لایه اپیدرم، سلول های موکوسی و مزانشیم تمایز نیافته در لاروهای دو هفته ای مشخص بود. افزایش بیشتر ضخامت لایه اپیدرم، تعداد و اندازه ی سلول های موکوسی و ضخامت درم در پوست قسمت های مختلف بدن لاروهای سه هفته ای و چهار هفته ای دیده شد. با توجه به اینکه پوست اولین لایه محافظتی بدن می باشد، و همچنین بازارپسندی بالای این ماهی نتایج این تحقیق می تواند در درمان بیماری های پوستی و بهره وری بیشتر پرورش لارو این ماهی به کار آید.