نشریه مدیریت شهری
پیاپی 35 (تابستان 1393)

در اوایل قرن بیستم میلادی، روش های پیش ساخته سازی در خط تولید (مدولار سازی)، در صنعت ساختمان مطرح و به عنوان معماری سریع تر و کم هزینه تر معرفی، اما به علت در نظر نداشتن مسائلی مانند تنوع و رعایت خواست و سلیقه کاربران در طراحی ساختمان، با شکست مواجه شدند. مشارکت کاربران در طراحی با توسعه فناوری های دیجیتال در قرن 21، شکل جدیدی از پیش سازی ساختمان با نام «شخصی سازی انبوه» را مطرح کرد که می توانست مطابق با خواست هر مشتری و با در نظر گرفتن ویژگی های تولید انبوه کارخانه ای، مجموعه وسیع و متنوعی را تولید کند. هدف از انجام این پژوهش، بررسی نقش مشارکت بهره برداران در فرآیند طراحی، به منظور حرکت صنعت ساختمان در ایران به سوی ساخت و ساز پایدار در فضاهای مسکونی انبوه است. روش پژوهشی مورد استفاده، روش تحلیلی توصیفی و مبتنی بر سنجش معیارها به شکل کیفی است. در این راستا پس از تبیین مفاهیم و معیار های پایداری اجتماعی مسکن، شهر پرند به عنوان نمونه موردی مسکن صنعتی ساز در ایران مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش 50 خانواده ساکن در خانه های صنعتی ساز با سیستم های نوین ساختمانی LSF، ICF و قالب تونلی بوده است. ابزار مطالعه در این پژوهش پرسشنامه بوده که بر اساس مولفه های حاصل از مطالعه تنظیم شده و هدف اصلی آن ارزیابی متغیر های پایداری اجتماعی در مسکن های صنعتی ساز است. نتیجه پژوهش از برآیند پرسشنامه ها و مطالب ارائه شده پیرامون راهکار پیشنهادی حاصل شد که شخصی سازی انبوه لازمه اصلی حرکت به سوی ساخت و ساز پایدار در ایران است.

سرعت تغییرات در بافت قدیم شهرها، اهمیت نحوه نگرش و چگونگی برخورد با آنها را آشکار می سازد. بافت تاریخی شهرها در گذشته پاسخگوی بسیاری از نیازهای کالبدی و اجتماعی و روانی ساکنان آنها بوده است. تاثیر چنین مکان های ماندگار در شکل دهی به ارتباطات اجتماعی و مشارکت مردم در احیا و نگهداری این بافتها، در مقطعی از حیات آنها بر اثر تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که نتیجه آن خیابان کشی ها و عدم انسجام محلات و در ادامه از بین رفتن مفهوم محله می باشد، اهمیت فراوانی می یابد. جامعه آماری پژوهش حاضر، مشتمل بر بافت شهری محله مقصودیه تبریز و ارائه پرسش نامه به تعداد 11عدد برای اعضاء شورای اسلامی شهر تبریز می باشد. روش تحقیق با استفاده از رویکرد های توصیفی_ پیمایشی و ارائه پرسشنامه صورت گرفته است. نتایج تحقیق بیانگر دیدگاه مثبت مدیران حوزه های شهری به بهسازی بافت محله مقصودیه شهر تبریز می باشد. نتایج حاصل از تحقیق می توان برای ارتقاء زیر سنجه های چک لیست پیشنهادی محقق در امر ارتقاء فضاهای شهری محلات تاریخی بهره جست.

مدتهای مدیدی است که شهرداری الکترونیکی به عنوان رویکردی نوین در عرصه مدیریت شهری، معرفی شده است و پیگیری می شود. این رهیافت مدیریتی می کوشد تا ارائه خدمات متعارف به شهروندان از سوی شهرداری ها را بر اساس فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و مبتنی بر ساز و کارهای برخاسته از ارتباطات، شکل دهد. شفافیت عملکرد به معنای این است که ساختار عملکردهای بخش عمومی، تصمیمات و سیاست گذاری مالی، حساب های بخش عمومی و پیش بینی های مالی، همگی در معرض اطلاع عموم قرار داشته باشند. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر استقرار شهرداری الکترونیکی بر شفافیت عملکرد می باشد. جامعه آماری پژوهش شهرداری های جنوب استان آذربایجان غربی بوده و جهت گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. در پژوهش حاضر ابعاد شهرداری الکترونیکی به سه نوع خدمت متفاوت شامل ارائه اطلاعات برون خط، ارائه خدمات برخط و ساز و کارهای درون خط تقسیم شده است. جهت تحلیل داده ها از آزمون فریدمن و آزمون ویلکاکسون استفاده شده است و نتایج نشان دهنده این است که همه ابعاد شهرداری الکترونیک بر شفافیت عملکرد شهرداری ها تاثیر دارند.

چندی است که تفکرات فراتجددگرایانه، در راستای ارتقای کیفیت زندگی شهری، افزایش قدرت انتخاب شهروندان و میزان رضایتمندی آن ها، بستری برای رواج تنوع در سطح شهر به ویژه محلات را فراهم آورده است. این در حالی است که در شهرسازی سنتی ایران، محله به مثابه مقیاس کوچک شده ای از جامعه شهری؛ به واسطه دارا بودن عملکردهای سکونت، کار، تفریح و جابه جایی؛ دارای این تنوع بوده و متناسب با نیازمندی های روزانه مردم ساکن، به عنوان بافتی خودکفا به ایفای نقش می پرداخته است. این پژوهش با بررسی تطبیقی دو بافت مسکونی نارمک(دارای تنوع عملکردی بالا) و تهرانپارس(عمدتا تک عملکردی) نقش تنوع عملکردی را در ارتقای رضایتمندی سکونتی به اثبات برساند. از این رو، در زمره تحقیقات کاربردی جای گرفته و از هر دو رویکرد کمی و کیفی(با تاکید بر رویکرد کمی) در تحلیل داده ها و از روش تحلیل نرخ اهمیت-رضایت بهره گرفته شده است. روش جمع آوری داده ها، پیمایشی و اسنادی بوده و حجم نمونه گیری بر اساس فرمول کوکران383 نفر در نظر گرفته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که برای افزایش رضایتمندی سکونتی می بایست، عملکرد کار در تهرانپارس را در بالاترین اولویت قرار داد. آشکار است که در راستای ارتقای رضایتمندی سکونتی مردم از طریق تغییر مفهوم خانه به مسکن؛ می بایست بستر مرتفع شدن سایر نیازمندی های آن ها در سطح محلات سکونتشان، از طریق ایجاد تنوعی از عملکردها فراهم شود.

شناخت سطح کیفیت زندگی شهروندان در مقیاس محلات و نواحی شهری و چگونگی نابرابری بین آنها از مهم ترین وظایف برنامه ریزان شهری است. بر این مبنا پژوهش حاضر درصدد بررسی چگونگی کیفیت زندگی در سطح نواحی مختلف شهر نیشابور می باشد که به منظور نیل به این هدف، از روش توصیفی - تحلیلی و مطالعات میدانی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش سرپرستان خانوارهای نواحی چهار گانه شهر نیشابور هستند که از میان آنها و براساس فرمول کوکران نمونه ای به حجم 321 نفر سر پرست خانوار و به روش تصادفی سیستماتیک انتخاب و با توجه به تعداد جمعیت در هر یک از نواحی، پرسشنامه ها توزیع شده است. نتایج پژوهش حاکی از متفاوت بودن ابعاد اقتصادی- اجتماعی و کالبدی – زیست محیطی کیفیت زندگی در سطح نواحی مختلف، با ضریب معناداری 99% است. این تفاوت و نابرابری ها در متغیر های تسهیلات و خدمات شهری، مسائل اجتماعی و... وجود دارد. همچنین نتایج آزمون آماری اسپیرمن بیانگر آن است که بین احساس تعلق به مکان در بین شهروندان ناحیه مورد مطالعه با سطح کیفیت زندگی آنان رابطه معنا دار در سطح 99% وجود دارد؛ بدین صورت که هر چه احساس تعلق به مکان در بین مردم بیشتر باشد، رضایت آنها از کیفیت زندگی بیشتر خواهد بود. در رابطه با کیفیت زندگی و رضایت از خدمات رسانی دستگاه های متولی شهری نیز ضریب معنا داری 99% بدست آمده است که رابطه ی مثبتی را نشان می دهد. بنابراین، افزایش امکانات و خدمات در یک ناحیه، افزایش کیفیت زندگی را به همراه خواهد داشت. بطور کلی نتایج بررسی ها نشان می دهد، شهروندان ناحیه چهار در بین دیگر نواحی شهر نیشابور از کیفیت زندگی بهتری برخوردارند.

معضلات اجتماعی یکی از مسائل مهم بافت های فرسوده در ایران است که می توان از آن به عنوان «ناپایداری اجتماعی» یاد کرد. با این وجود در تهیه طرح های نوسازی برای این گونه بافت ها کمتر به لایه ها و ابعاد اجتماعی به طور کاربردی پرداخته می شود. «پایداری اجتماعی» یکی از ابعاد سه گانه توسعه پایدار است که چهارچوب نظری آن می تواند در راستای توجه به بهبود وضعیت اجتماعی بافت های شهری، در طرح ها و برنامه های شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد. استفاده کاربردی از این چهارچوب نظری، مستلزم تدوین شاخص ها و عواملی شهرسازانه است که بر ارتقاء پایداری اجتماعی اثرگذار باشد. این مقاله که بخشی از فرآیند یک رساله دکتری است، در پی آن است که ساختار شاخص ها و عوامل مکانی تاثیرگذار بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت های فرسوده شهری و مدل حاصل از آن ها را تدوین نماید. به این منظور ابتدا پیمایشی مقطعی در باب میزان اثرگذاری شاخص های مکانی برآمده از مرحله قبلی این پژوهش بر ارتقاء پایداری اجتماعی، میان 91 نفر از کارشناسان دارای تجربه در نوسازی بافت های فرسوده و 176 نفر از مردم ساکن بافت فرسوده محله تختی در تهران (به عنوان نمونه موردی)، انجام پذیرفت. سپس با استفاده از روش تحلیل عامل و نرم افزار SPSS، شاخص های ارزیابی شده در ساختاری از عوامل دسته بندی شده و به کمک روش تحلیل مسیر و نرم افزار AMOS مدل حاصل از روابط میان این عوامل و ضرایب هم بستگی آن ها تدوین گردید. بر این اساس، 20 شاخص مکانی تاثیرگذار بر ارتقاء پایداری اجتماعی در بافت های فرسوده در 5 عامل «امنیت»، «فعالیت پذیری»، «هویت مندی»، «انسجام کالبدی- فضایی» و «مردم مداری» دسته بندی و ضرایب هم بستگی میان آن ها در قالب مدل حاصل تعیین گردید.

امروزه یکی از مهمترین مسائل که میتواند به بهبود وضع شهرها و دسترسی مناسب ساکنین شهرها به خدمات را فراهم آورد توزیع مناسب خدمات شهری میباشد. یکی از مهترین خدمات که توزیع مناسب آن علاوه بر کاهش مشکلات و معضلات شهرها (ترافیک شهری و...) به سلامتی ساکنین شهرها نیز کمک میکند دسترسی مناسب به مراکز درمانی میباشد. بایستی خدمات درمانی به گونه ای در شهرها توزیع شود که در کمترین زمان ممکن جمعیت ساکن در شهر به این کاربری دسترسی داشته باشند بنابراین توزیع مناسب این کاربری در سطح شهرها در جهت دسترسی مناسب ساکنین شهرها امری ضروری می باشد. در این پژوهش با استفاده از مدل Network Analyst به ارزیابی توزیع فضایی درمانگاه های شهری زنجان و همچنین با استفاده از مدل تحلیلی سلسله مراتبی (AHP) به مکانیابی مراکز درمانگاهی جدید اقدام شده است. هدف از این پژوهش شناسایی محدوده های شهری زنجان که کم ترین دسترسی به درمانگاه های شهری را داشته و ارائه مکانهای پیشنهادی جهت ایجاد درمانگاه های شهری جدید می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که قسمت های شمال غرب و شمال شرق شهر زنجان که اکثرا در دو دهه اخیر ساخته شده اند، کم ترین دسترسی به درمانگاه های شهری را دارا میباشند و در حدود 76242 نفر در شهر زنجان دسترسی مناسبی به این مراکز درمانی ندارند.

ظهور مفهوم مالکیت مشاع (اشتراکی) برای قسمت هایی مثل پشت بام و نداشتن تجربه مدیریت اشتراکی توسط نوهمسایگان، اشراف طبقات ساختمان ها به یکدیگر (اشراف غریبه ها)، وارد شدن اجزای جدید تاسیساتی و ساختمانی مانند کولرها، لوله های تاسیساتی، آنتن ها و آسانسور و البته آشفتگی های بصری- صوتی و آلودگی هوا از مهم ترین دلایل افول نقش پشت بام ها و دیگر بخش های نیمه باز مثل ایوان و تبدیل آن ها به فضاهایی بی استفاده هستند. امروزه بسیاری از شهرهای جهان سعی می کنند پایداری را با افزایش فضاهای سبز شهری و استفاده از فضاهای بلااستفاده نظیر بام بهبود بخشند. ایجاد بام های سبز باعث دستیابی به پایداری اقتصادی و اجتماعی برای ساختمان ها در شهرها می شود. واضح ترین فایده یک بام سبز، ایجاد یک محیط باارزش در ساختمان است که ارزش و قیمت ملک را بالا می برد و با مشارکت در نوسازی و زیباسازی یک ناحیه شهری، ساختمان سازان را نیز قادر می سازد با هزینه کمتری، الزامات شهرداری ها را در استفاده جهت دار از زمین برآورده کنند. اما علی رغم تمام مزایای برشمرده برای فناوری بام سبز باید توجه داشت که با توجه به نو بدون فناوری بام سبز و این که این فناوری در کشور هنوز مراحل تجربی خود را می گذراند، اجراسازی آن با روش های ناپایدار و عدم موفقیت آن می تواند تاثیرات منفی در استقبال جامعه و مسئولین در راستای گسترش هر چه بیشتر بام های سبز در مقیاس شهری داشته باشد. بنابراین شناسایی این فناوری از تمامی ابعاد بسیار با اهمیت است؛ لذا این پژوهش با هدف شناسایی قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای بام سبز با استفاده از تکنیک سوات انجام شده که برای این منظور از استادان و کارشناسان مربوطه در سطح شهر مشهد استفاده شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، استراتژی کاربردی در زمینه بام سبز در شرایط فعلی در شهر مشهد، استراتژی WO تشخیص داده شده است. بدین معنا که استفاده حداکثری از فرصت های موجود فناوری بام سبز با به حداقل رساندن ضعف های موجود باعث توسعه فناوری بام سبز در شهر مشهد شد.