فهرست مطالب

نشریه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
پیاپی 6 (بهار و تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/04/17
  • تعداد عناوین: 8
|
  • فاطمه اروجی، ناصر صدقی، اکبر کاظم زاده صفحات 1-22
    در مقاله حاضر تلاش می شود زمینه مشارکت و سهم اقلیت های دینی مسیحی، یهودی، زرتشتی و صابئی در فعالیت های اقتصادی این دوره در ابعاد تجارت و بازرگانی، مالکیت و زمینداری و صناعت و حرفه های کارگاهی نشان داده شود. با توجه به سیاست تساهل و تسامح دینی امرای آل بویچه نسبت به اقلیت های دینی، به نظر می رسد، نقش و جایگاه و میزان مشارکت و کامیابی اقلیت های دینی در این عرصه، نسبت به دوره های قبل و بعد این دوره، مطلوب بوده باشد. به طوری که برخی از آنها توانستند با تشویق و حمایت امرا و وزرای آل بویه در بخش های مختلف، از جمله عرصه اقتصادی، نقش و مشارکت داشته باشند. بررسی ها نشان داد که عرصه فعالیت های اقتصادی اقلیت های دینی غیر مسلمان در این دوره یکسان نبوده و هر یک در ارتباط با شرایط تاریخی و موقعیت اجتماعی که داشتند در زمینه های متفاوت فعال بودند. یهودیان و مسیحیان، بیشتر در شهرها اقامت داشتند و در زمینه هایی چون کسب و تجارت، فعالیت های پیشه وری و صرافی، رسیدگی به امور مالیاتی و حسابرسی های مالی مربوط به تجارت و بازرگانی از طرف حکومت فعالیت می کردند. در حالیکه زرتشتیان به عنوان بازماندگان جامعه دینی ایران قبل از اسلام به علت اقامت در ایالات و نواحی و به جهت همان نقش و جایگاهی که در عرصه مالکیت و زمینداری داشتند، بیشتر در فعالیت های اقتصادی مرتبط با ملک و زمین و رسیدگی به امور مالیاتی مربوط به چنین عرصه ای از طرف حکومت مشارکت داشتند. در حالی که صابئیان در حرفه های مربوط به صناعت و پیشه های کارگاهی چون کارهای دستی و هنرهای ظریف مربوط به ساخت زیور آلات طلا و نقره زنانه و مردانه، فلزکاری و میناکاری اشتغال داشتند، و به نوعی حاملان و گسترش دهندگان چنین صنایع و هنرهایی در جامعه اسلامی بودند.
    کلیدواژگان: آل بویه، مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان، صابئیان، فعالیت های اقتصادی
  • عباس پناهی صفحات 23-43
    اسناد و مکتوبات پیوسته در ردیف منابع اصیل و مستند در پژوهش های تاریخی به شمار می روند و اطلاعات قابل توجهی در عرصه تاریخ و فرهنگ در اختیار پژوهشگران قرار می دهند. در پژوهش هایی که به عصر صفویه اختصاص یافته است، تاریخ نگاری مبتنی بر مکتوبات از پشتوانه های مهم اطلاعات این دوره به شمار می روند؛ اسناد و منشاتی که از حاکمان محلی این مناطق باقی مانده است در شمار گنجینه های مهم تاریخی و فکری این دوره است. در بین این مجموعه ها؛ نامه های خان احمد خان گیلانی به عنوان مدارکی اصیل و مستند از حوادث گیلان عصر صفویه محسوب شده و حاوی اطلاعات سودمندی درباره ی تاریخ صفویه و گیلان، بویژه در نیمه ی دوم قرن دهم ه.ق به شمار می رود. خان احمد خان گیلانی از حاکمان حکومت محلی آل کیا در گیلان مقارن با پادشاهی شاه عباس اول صفوی بود.
    در پژوهش حاضر این پرسش مطرح است، با توجه به شواهد و قراین موجود، اندیشه مذهبی حاکم بر ایران دوران صفویه چه تاثیری در رویکرد مذهبی خان احمد خان گیلانی و مذهب رایج در گیلان داشت؟ با توجه به شواهد موجود که در پژوهش حاضر اساس قرار گرفته است، می توان گفت رویکرد مذهبی خان احمد خان نیز در راستای سیاست مذهبی صفویه بوده و حاکم مورد نظر در زدودن آثار زیدی گری و جایگزین ساختن شیعه امامی در گیلان تلاش زیادی نمود. روش پژوهش در تحقیق حاضر توصیفی، تحلیلی و با تکیه بر اسناد خان احمد گیلانی در منشات وی صورت می پذیرد. نگارنده قصد دارد تا با رویکردی تحلیلی دگرگونی های مذهبی حاکمان و مردم گیلان را در این دوره مورد پژوهش قرار دهد.
    کلیدواژگان: خان احمد خان گیلانی، گیلان، اسناد، رویکرد مذهبی، صفویه
  • الهام لطفی، مرتضی دهقان نژاد صفحات 45-68
    کشیده شدن دامنه جنگ جهانی دوم به ایران و ورود قوای متفقین در سحرگاه سوم شهریور1320به کشور، پیامدهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراوانی برای مردم ایران در برداشت. مشکلاتی مانند ناامنی، قحطی، شیوع بیماری های مختلف از نتایج بارز اشغال ایران بودند در این وضعیت، قحطی به عنوان مهم ترین عامل چنان گسترش یافت که مردم حتی قادر به تهیه قوت لایموت نیز نبودند و بسیاری از مردم در اثر گرسنگی جان خود را از دست می دادند. مهم ترین علل بروز قحطی در سال های جنگ جهانی دوم، به صورت مستقیم و غیرمستقیم، به حضور نیروهای بیگانه بازمی گشت. سوال اصلی پژوهش پیش رو این است که جنگ جهانی دوم در بروز قحطی ایران چه تاثیری داشت؟ به نظر می رسد جنگ جهانی دوم نه تنها زمینه ایجاد قحطی را فراهم کرده بود، بلکه در پاره ای از مواقع عوامل اصلی بروز قحطی را تشدید می کرد. حال این پژوهش می کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با استناد به اسناد و روزنامه های آن زمان، عوامل موثر در بروز و تشدید را دسته بندی و بررسی و تبیین کند.
    کلیدواژگان: جنگ جهانی دوم، قحطی، احتکار، قاچاق، ناامنی
  • محمد سلماسی زاده، محمد امین نجفیان صفحات 69-90
    تاسیس مجلس شورای ملی ایران از مهم ترین ثمرات انقلاب مشروطه بوده است. بی تردید شناخت سمت گیری ها و رویکرد اساسی این مجلس بدون توجه به نحوه مناسبات آن با حکام و نیروهای بانفوذ محلی، ناقص خواهد بود. اساسا درتاریخ ایران حکومت ایالات از مهم ترین مناصب دولتی بودهاست. همچنین در این دوره خاص غالب حکام که به شیوه دوره دیرین استبداد خو گرفته بودند، نسبت به مجلس نظر مساعدی نداشتند و به عنوان بخش مهمی از جبهه استبداد داخلی عمل می کردند. محمد علی شاه هم به یاری حکام در ایالات چشم طمع داشت تا از بسط مشروطه در نقاط مختلف کشور جلوگیری شود. از جمله اقدامات اصلاحی مجلس اول در این راستا این بود که حکام با نظر مجلس تعیین شده و تحت چارچوب های قانونی کار نمایند که به صورت تدوین قانون تشکیلات ایالات و ولایات و دستور العمل حکام متبلور شد. در اینجا بر موضوع رویارویی مجلس با حکام و منتفذین مستبد توجه شده که در واقع مکمل تصویب این قانون بوده است. با تلاش های مجلس اول دست حکام استبداد تا حد زیادی از کارها قطع شد، از جمله می توان به خلع ظل السلطان از حکومت اصفهان و آصف الدوله از حکومت خراسان اشاره کرد. همچنین سردار منصور از رشت، حاج آقامحسن از اراک، سپهدار خلعتبری از تنکابن، حاج میرزا حسن و امام جمعه از تبریز، با کوشش مجلس دست تجاوزشان قطع شد. رحیم خان چلبیانلو و سالار مفخم بجنوردی هم از جمله افراد منتفذی بودند که با نفوذ مجلس بازداشت شدند. هرچند که در برخی موارد هم مجلس چندان موفق نبود، مانند برخورد با قوام الملک شیرازی که به خاطر ساختار خاص ایلی فارس و اوضاع پرآشوب آن ایالت و ریشه داری خاندان قوام در آنجا می بود.
    کلیدواژگان: مشروطه، مجلس اول شورای ملی ایران، جبهه استبداد، حکام و متنفذین محلی، قانون
  • شهاب شهیدانی، سید احمد عقیلی صفحات 91-115
    فعالیت مبلغان مسیحی در ایران سابقه ای بس طولانی دارد. از آنجا که مسیحیت در ذات خود آئینی تبلیغی است، کشیشان مسیحی اروپایی از همان سده های نخستین شکل گیری نهاد کلیسا و با حمایت پاپ، تبلیغ و موعظه در میان ملل دیگر رامجدانه پیگیری کردند و طی اعصار مختلف از دوره صفویه به بعد سعی فراوانی نمودند تا فعالیت های تبلیغی را با اهداف سیاسی و اقتصادی همراه کنند. از آنجاکه امپراطوری عثمانی حائل میان ایران و اروپا و در عین حال دشمن مشترک هر دو بود، لذا فعالیت کشیشان مسیحی اروپایی در راستای اهداف سیاسی مبارزه با عثمانی و پیگیری تبلیغ مسیحیت در ایران، روبه افزایش نهاد. براین عوامل باید به شرایط مساعد داخلی ایران، از جمله روحیه مهمان نوازی وسعه صدر ایرانیان در برخورد با ادیان دیگر اشاره کرد که شرایط مناسبی را برای حضور کشیشان مسیحی اروپایی در ایران فراهم نمود. ازمیان فرقه های متعدد مسیحی، پنج فرقه فعالیت های تبلیغی و ماموریت های سیاسی عمده ای را در ایران از عصر صفویه تا قاجار انجام دادند که عبارتند از فرقه های: کارملیت، دومینیکن، یسوعی، کاپوسن و آگوستین. از اواخر عصرصفوی سیاست عثمانی ستیزی سلاطین صفوی کاهش یافت و در نتیجه اقدامات کشیشان مسیحی با ناکامی مواجه گردید. این روند، به آرامی دردوره بعد از سقوط صفویه هم ادامه یافت. نقشه های بلندپروازانه مبلغان مسیحی برای تبلیغ در میان مسلمانان نه تنها موفقیتی در برنداشت بلکه باشکست مواجه گردید. جالب آنکه کشیشان مسیحی پس از سقوط صفویه موفقیت چندانی در جذب اقلیت های مسیحی ایران از جمله ارامنه مسیحی، گرجی ها، یهودی ها و... کسب نکردند. مهمتر آنکه اوضاع داخلی ایران در عصر جانشینان نادرشاه افشار سرشار از هرج و مرج و آشفتگی بود و فرصتی برای حضور موثر مبلغان مسیحی اروپایی در ایران باقی نمی گذاشت. کریم خان نیز در زمینه رونق حضور اروپاییان کوشید. اما دولتش مستعجل بود و آشوب های داخلی و جدال های متناوب جانشینان کریم خان باعث گردید تا فرقه های مختلف مسیحی اروپایی هر گونه تلاش دینی- سیاسی و اقتصادی را در ایران جایز ندانند و لذا شاهد رکود فعالیت های آنان هستیم.
    کلیدواژگان: میسیونر، افشاریه، زندیه، کمپانی هندشرقی، پاپ، فرقه های مسیحی
  • نورالله عبداللهی*، علی اکبر کج باف صفحات 117-138

    در پی سقوط اصفهان توسط غلزایی های قندهار در سال 1135 ه.ق که به منزله پایان قدرت سیاسی صفویان بود، سرداری از خراسان به نام نادر توانست با تکیه بر فراست ذاتی و ازهم گسیختگی سیاسی در جغرافیای پهناور ایران در کنار طهماسب دوم، بر رقبای داخلی و متخاصمان خارجی (افغان ها، عثمانی ها و روس ها) غلبه و دگرباره حکومت صفویان را احیاء نماید. بی تردید، نادر علاقه ای به احیاء مجدد حکومت ازهم گسیخته صفوی نداشت، بلکه مشروعیت صفویان شیعی مذهب و عدم پذیرش فرد گمنام که در باور توده های ایرانی هر حرکتی را پس می زد، سردار افشار را به یک سیاستی دوگانه واداشت. بدین صورت که برای کسب مشروعیت به عنوان سردار شاه صفوی با دلیری و نظامی گری، ایران را از بحران های پیش رو نجات داده و کسب مقبولیت نمود و از سویی دیگر با یک دهه بسترسازی شرایط را برای انتقال نرم قدرت به افشاریه فراهم نمود؛ اما دوره پادشاهی را با تندروی هایی در عرصه تقابل با فرهنگ مذهبی جامعه دنبال کرد. فرایند چنین نگرشی، غروب زود هنگام درخشش حکومت افشاری و دولت مستعجل است. در این تحقق پس از مقدمه، عوامل مشروعیت نظام صفوی، سقوط صفویه، بحران مشروعیت دوره نادر، عبور از مشروعیت صفوی و تکاپوهای جدید مشروعیت ساز نادر مورد بررسی قرار می گیرد.

    کلیدواژگان: مشروعیت، صفویه، نادر، افشاریه، شیعه، روحانیون
  • اکرم ناصری، زهرا علیزاده بیرجندی صفحات 139-156
    آستان قدس رضوی به عنوان یک قطب مذهبی مهم در مطالعات تاریخ ایران و تاریخ محلی خراسان جایگاه ویژه ای دارد. در ساختار تشکیلاتی این نهادمذهبی، منصب تولیت بالاترین مقام به شمار می آید. در کنار این منصب، مناصب دیگری چون نایب التولیه، قائم مقام التولیه و ناظرآستانه وجود دارد که صاحبان این مناصب، کارگزاران اصلی آستانه اند. آنچه مقرر است در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد و داده های تاریخی مورد بررسی قرار گیرد، واکاوی پیشینه منصب تولیت از آغاز تا پایان دوره قاجار، نحوه ی انتصاب و کارکردهای منصب تولیت و تعاملات این منصب با والیان خراسان و حکومت مرکزی است. در انتها نیز عوامل موثر بر این منصب مورد تحلیل واقع شده اند.
    کلیدواژگان: آستان قدس رضوی، منصب تولیت، نایب التولیه، قاجار، مشهد
  • قباد منصور بخت، محمد محمود هاشمی صفحات 167-188
    قاجاریه آخرین سلسله ای بودند که با اتکا به شمشیر مردان ایل به قدرت رسیدند، اما بر خلاف ایلات پیشین در مواجهه با مهمترین مساله دوره حکومتشان یعنی ظهور مدعیان جدید قدرت، بدون جنگ و مقاومت تسلیم شدند. عجیب تر آنکه رجال و نخبگان قاجاری با همراه نشان دادن خود با سردار سپه، از انتقال قدرت و سلطنت به رقیب حمایت کردند. یافته های این تحقیق بر پایه روش تبیین عقلانی نشان می دهد که در این زمان به دنبال اقدامات نصفه و نیمه در نوسازی نظامی، ایل قاجار دچار فروپاشی و از عرصه نظامی خارج شده بود. سلطنت نیز در جریان نهضت مشروطه (نوسازی سیاسی) به شدت تضعیف شد و فرماندهی کامل بر واحدهای نظامی مدرن را نیز از دست داد. وابستگان خاندان سلطنت به جای از دست دادن قدرت و ثروت از اولی دست شستند تا دومی را حفظ کنند.
    کلیدواژگان: نخبگان و رجال قاجاری، سلطنت قاجاریه، رضاخان، سلطنت پهلوی
|
  • F. Orouji, N. Sedghi, A. Kazemzadeh Pages 1-22
    The purpose of this paper is to study the role of religious minorities in economic life. Therefore, in the present paper We concentration some parts of it and picture the partnership and share of religious minorities like Christians, Jews, Zoroastrians and Sabyy in economic activities of this era in the terms of business, land lording, industry and professional workshop. The data collected in this study through a library based description and analysis. The findings are based on data derived from different sources. Result show that the economic activities of non-Muslims religious minorities didnt kept the same and each of them was active in different fields associating with historical and social circumstances. The Jews and Christians were mostly resident of cities, and participated in some fields such as business, exchange, State Tax, financial audit related to trade of government sector. The Zoroastrian as survivors of religious community of Iran participated in economic of properties and land lording. The Sabayyan were employed in jobs such as industry, crafts and fine art like jewels and silver ornaments of men and women, and also in metallurgy and enameling, and they were somehow carriers and developers of such industries and arts in the Islamic community.
    Keywords: Buwayhid, Christians, Jews, Zoroastrians, Sabyyan, Sconomic activities
  • A.Panahi Pages 23-43
    Documents are essential sources in historical researches and offer noticeable information to researchers. Historiography based on document includes essential information, which contains documents remained from local ruler. Among these, letter belonged to Khan Ahmad Khan- Guilani which are important and documentary from Safavid era. Khan- Ahmad- Khan GUilani is one of the local ruler in Gilan at firs half of 11th century who was co- existed With the First Ruler Of Safavid dynasty. The purpose of this paper is Responding to This question: How The ruling religious perspective affected religious approaches of Khan- Ahmad Khan? According to evidences based on remained documents, the researcher aims to study the religious changes of Ruler and people of Gilan in this era
    Keywords: Khan Ahmad Khan Gilani, Gilan, Religious view, Safavid
  • M. Dehghannejad, E. Lotfi Pages 45-68
    The extension of World War II and entrance of Allied forces to Iran in September 1941, had many economic, political and social effects on people of Iran. Problems such as insecurity, famine and epidemic diseases were the clear results of the invasion of Iran. Famine as the major factor in that condition was so expanded that people were not even able to afford aliment so many people died of starvation. The main causes of famine during World War II, directly and indirectly, were related to the presence of foreign troops. This descriptive-analytic study attempts using and citing documents and newspapers of that time to categorize, explain and review the effective factors. The main research question is: what have been the effects of World War II on Iran's famine and what did the government do to reduce its impacts?
    Keywords: World War II, famine, hoarding, smuggling, insecurity
  • M. Salmaseizadeh, M. A. Najafeyan Pages 69-90
    The establishment of the National Assembly of Iran was one of the most important outcome of the Constitutional Revolution. No doubt the basic approaches of this Assembly is its connection with governors and influential figures of the Assembly. Basically in Iran before that period the provincial government was one of the most important governmental posts, and individuals by the favour of the king and often by paying enormous amounts without deservingness, were appointed as provincial governors. Besides of this method, in this special period most of the governors that habituated to the long-lasting ways of despotism had a hostile view towards the Assembly, and they acted as important part of a front internal tyranny. Mohammad Ali Shah demanded friendship of provincial governors so that to prevent expansion of Constitution in different areas of the country.One of the revolutionary actions of the First Assembly was the governors must be harmonized themselves with legal frame and it was appeared in the form of the Law of "Tashkilat Eyalat va Welayat" and a guideline for governors. This paper focused on the confrontation of the Assembly and the despotic governors which in fact it was complementary of this law. By effort of the First Assembly the governor's hands were cut off of the governmental affairs. For example deposal of Zel Ol Soltan from Isfahan government, Asef Al Dolleh from Khorasan, Sardar Mansour from Rasht, Haj Agha Mohsen from Arak, Sepahdar Khalatbary from Tankabon, and Haj Mirza Hassan and Imamm Jomeh from Tabriz. Rahim Khan Chalabyanlo and Salar Mofakham were among influential figures who were arrested by the influence of the Assembly. In some cases The Assembly was not so successful for example: confrontation with Gawam Al Molk Shirazi, because of special tribalism of Farce and its complicated condition and also deep root of Gavam's household in Farce.
    Keywords: The First National Assembly of Iran, Law, Constitution
  • N. Abdollahy, A. A. Kajbaf Pages 117-138

    Following the decline of Esfahan by ghalzaies of ghandahar in 1135 which was manifestation of ending safavian political power, Nader from khorasan by the help of second Thahmasb overcome the internal competitions and foreign enemies (Afghans, Osmanie and Rusians) could revive the safavied government again. Unsuspectedly Nader wasn’t interested in reviving the collapsed of safavie government, but he need the legitimacy of shii safavians and he was an unknown person so because of that he took a dual policy. For achieving legitimacy, he fought for a decade to save Iran as a brave safavid sirdar and in another side, he tried to prepare a suitable condition for transmiting power to Afsharians. But he reigned in an extreme way due to cultural and relegions problems also he took an anti-religious approach which caused his kindom to fall. In this study after introducing safavied system of legitimacy element, safavi declining, legitimacy crisis in Nader era, passing safaied legitimacy and problems, and Legitimacy construction of Nader era have been studied.

    Keywords: Legitimacy, Safavie, Nader, Afsharie, shie, religious men
  • Z. Alizadeh Birjandi, A. Naseri Pages 139-156
    Astan Ghods -e- Razavi as an important religious center has a special place in Iranian history and also in local history of khorasan. In the structure of this religious organization, Toliyat (trusteeship) position has the highest place. Beside this position there are other positions like Neyebo toliye (trustee deputy), Ghaem magham-e-Toliyat (vice- chancellor of trusteeship) and Astaneh supervisor. The people who occupied these positions are the main servers of Astaneh. This paper through adopting a descriptive – analytical approach and based on historical data and documents, aims at investigating the changes in development of Toliyat (trusteeship), the ways of designation, and their duties. Besides, the ways of cooperation with governors of khorasan and central government were also studied. Finally, the influential factors in Toliyat position were explored.
    Keywords: Astan_e_Ghods Razav_Toliyat position_Nayeb o toliyat_Qhajar_Mashha
  • G. Mansourbakht, M. Mahmoodhashemi Pages 167-188
    Qajar was the last dynasty which came to power relying on the sword of the tribe men. But unlike the previous tribes, they surrendered without any fight and resistance in confronting with the most important issues of their monarchy period, i.e. the emergence of new rival of power. It’s very strange that the Qajari politicians and elites joined Sardar Sepah and supported passing the power and monarchy to their rival. The findings of the present research are based on rational explanation which reveales the case that time. Due to the uncompleted actions in the military reform, the Qajar tribe was collapsed and left the military arena and the monarchy significantly weakened in line with the constitutional movement (political reform) and they lost the full commandership over the modern military units. Those who affiliated with the royal family, instead of giving up the power and wealth, gave up the former to protect the later.
    Keywords: Qajar, collapse, Qajari politicians, elites, Qajari monarchy, Reza Khan, Pahlavi monarchy