فهرست مطالب

فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی
سال ششم شماره 2 (پیاپی 22، بهار 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/03/26
  • تعداد عناوین: 10
|
  • محمدحسن نامی، وحید بارانی پسیان، غلامرضا سعیدی صفحه 9

    به جرات می‌توان قرن بیست و یک را قرن تحولات غیر قا بل پیش بینی نامید، تحولاتی که باعث بحرانهای زیادی در جهان شده است. در این بین، قرار گرفتن ایران در مرکزیت و محوریت حوزه‏های ژیوپولیتیک خلیج فارس و دریای عمان، اقیانوس هند، آسیای‏مرکزی، قفقاز و تسلط بر کانون‏های استراتژیک انرژی خاورمیانه، نقش بنیادی و اساسی دراستراتژی‏های ژیوپولیتیکی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ایفا می‏کند. فضاهای ژیوپولیتیک شمال، جنوب و شرق همچنین غرب کشور و اهمیت آن در برقراری و حفظ امنیت‏ جمهوری‏اسلامی ایران بر همگان آشکار است. ضرورت شناخت این نواحی و کارکردهای آن می‏تواند نقش مهمی در ایجاد امنیت ملی و بین المللی داشته‏ باشد. در این مقاله سعی شده است با بهره گیری از روش کتابخانه ای، با اشاره به نقاط ژیوپولیتیک جمهوری‏اسلامی ایران و کارکردها و اهمیت ملی و بین‏المللی آن، ضرورت شناخت صحیح و دقیق یکی از این نواحی بحران زا (نواحی شرقی ایران) را یادآورشده، و به راهکارهایی در خصوص مدیریت این بحرانها پرداخته شده است.

    کلیدواژگان: ژئوپولیتیک، امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران‏، بحران، نواحی شرقی کشور
  • مسعود تقوایی، محسن مصلحی صفحه 21

    صنعت گردشگری از مهمترین منابع کسب درآمد کشورهای جهان است و در قرن 21 به تدریج به عنوان دومین صنعت مهم دنیا برشمرده می‌شود. گردشگری فعالیتی چند وجهی است و یکی از پیچیده ترین کسب و کارهای بشری با توجه به موقعیت جغرافیایی است. به همین دلیل برای دستیابی به سهم بیشتری در بازار جهانی باید به دنبال راه کارهایی منطقی و ایجاد یک برنامه منظم بود تا از این طریق و با دستیابی به اهداف دراز مدت این صنعت، تاثیر آن بر بهبود وضعیت اقتصادی متجلی گردد. برنامه ریزی و مدیریت گردشگری، با شناسایی عوامل موثر بر توسعه آن و با پاسخ دهی مناسب به تامین نیازهای گردشگری در مقیاس محلی، ملی و فراملی آغاز می‌شود. چنانچه مولفه‌های موثر بر سطح رضایت گردشگران، با توجه به عوامل اقتصادی، اجتماعی و... به خوبی شناسایی و دسته بندی شوند می‌توان از آثار بسیار زیاد و مثبت توسعه گردشگری سود جست. بدین منظور تحقیق حاضر سعی دارد تا با شناسایی و رتبه بندی مولفه‌های موثر بر رضایت گردشگران، راهکارهایی را جهت بهبود و توسعه برنامه ریزی افزایش رضایتمندی گردشگران در جهت شکوفایی صنعت گردشگری ارایه نماید. جهت دستیابی به این هدف 27 متغیر موثر بر رضایت گردشگران، مشخص گردیدند. این پژوهش به شیوه پیمایشی انجام شده و داده‌ها به وسیله پرسشنامه از یک نمونه 320 نفری از گردشگران نوروزی شهر اصفهان جمع آوری شده است. نتایج به کارگیری تکنیک‌های تحلیل عاملی و تصمیم گیری چندشاخصه نشان داد که از میان این عوامل، ایجاد امنیت اجتماعی، آسایش و آرامش عمومی، دفاتر یا کیوسک اطلاع رسانی و قیمت اماکن اقامتی در راس عواملی هستند که رضایت گردشگران در شهر اصفهان را فراهم می‌آورند.

    کلیدواژگان: گردشگر، رضایت، تحلیل عاملی، تصمیم گیری چند شاخصه
  • زهرا پربار، بهنام مغانی، سیده فاطمه حسینی، بابک اجتماعی صفحه 35

    هدف اصلی این پژوهش شناسایی نقش زنان روستایی در توسعه بخش کشاورزی شهرستان قیروکارزین و شناسی متغیرهای اثرگذار (عوامل فردی، خانوادگی , اجتماعی) بر میزان مشارکت آنان در فعالیتهای مختلف کشاورزی است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و بر اساس مطالعات پیمایشی و کتابخانه ای، اطلاعات لازم جمع آوری و مورد توصیف و تحلیل آماری قرار گرفته است. با فرمول کوچران 384 زن روستایی فعال در امور مختلف کشاورزی، از روستاهای دهستان‌های افزر و زاخروییه بعنوان حجم نمونه انتخاب شدند و با روش نمونه گیری تصادفی ساده مورد پرسشگری قرار گرفتند. برای توصیف و تحلیل داده‌ها از نرم افزار آماری spss و آزمون‌های t تک نمونه ای , tدو گروه مستقل و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. با توجه به سوال تحقیق که عوامل موثر بر مشارکت زنان روستایی در فعالیت‌های کشاورزی محدوده مورد مطالعه کدامند؟ و در چه بخش‌هایی فعالترند ؟ نتایج حاصله حاکی از آن است که زنان در امور زراعی و در مرحله برداشت محصول مشارکت بیشتری دارند و برخی از عوامل چون فردی، خانوادگی و اجتماعی، مانع از مشارکت زنان روستایی در امور کشاورزی شده است. در جهت توانمند سازی بیشتر زنان در فعالیت‌های کشاورزی، به ایجاد شرکت‌های تعاونی روستایی مخصوص زنان، فرهنگ سازی و تغییر نگرش افراد جامعه نسبت به مشارکت زنان در فعالیت‌های کشاورزی و... پیشنهاد می‌شود.

    کلیدواژگان: کشاورزی زنان روستایی، مشارکت زنان، شهرستان قیروکارزین
  • سید حسن مطیعی لنگرودی، فرشاد سوری صفحه 47

    در چهار دهه گذشته، تحولات چشمگیری در تولید محصولات کشاورزی ایجاد شده است که علیرغم افزایش میزان بهره وری، فشار بی رویه ای را بر منابع تولیدی کشاورزی وارد نموده است. مهم ترین دلیل آن، به کارگیری فناوری های نامناسب و استفاده نادرست از فناوری های مدرن است. برای مقابله با آثار این پدیده، کشاورزی پایدار بصورت دستیابی به حداکثر ظرفیت باروری و تولیدی مستمر با حفاظت از منابع پایه به ویژه آب و خاک در کشاورزی تعریف شده است. هدف این نوشتار تحلیلی بر میزان استفاده از فناوریهای کشاورزی پایدار در بهره وری تولید برنج در شهرستان دورود می باشد. در این راستا مساله پیش رو این است که کشاورزان در تولید برنج از چه فناوری هایی استفاده می کنند و تا چه اندازه اصول پایداری را مورد توجه قرار می دهند؟ پژوهش دارای دو نوع متغیر است. متغیر وابسته به کارگیری از فناوریهای کشاورزی و متغیر مستقل عوامل سن، تجربه، آگاهی، شرکت در کلاسهای ترویجی و.. می باشد که برای سهولت کار در شش دسته عوامل تقسیم بندی شده اند. شیوه گردآوری اطلاعات در این پژوهش پیمایش میدانی است و از نظر روش تحقیق به شیوه تحلیلی- همبستگی می باشد. حجم نمونه نیز از بین 30 روستای مورد مطالعه با استفاده از فرمول170 نفر تعیین شد که جهت تحلیل نتایج پرسشنامه ها از نرم افزار spss و آزمونهای همبستگی و رگرسیون استفاده گردیده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که، برخی از متغیرها از قبیل دسترسی، ترویج، تعداد قطعات اراضی، درآمد و هزینه دارای رابطه مثیت و معنادار و برخی دیگر از متغیرها ازجمله سن، سواد، نظام بهره برداری و آگاهی دارای رابطه منفی و غیر معناداری با فناوریهای کشاورزی پایدار می باشند. بطور کلی از نتایج تحقیق چنین استنباط می شود که به کارگیری فناوری ها در منطقه مورد مطالعه: اولا با فناوریهای کشاورزی پایدار همخوانی چندانی نداشته و ثانیا به کارگیری فناوری ها بیشتر برای کسب سود بوده و به پایداری کشاورزی کمتر توجه شده است.

    کلیدواژگان: کشاورزی پایدار، بهره وری، تولید برنج، شهرستان دورود
  • حمید بحیرایی، سعید مقدسی صفحه 65

    منابع طبیعی هر کشور به عنوان یک ثروت ملی امروزه به عنوان معیاری برای سنجش میزان توسعه یافتگی کشورها تبدیل شده است. تحقیق به عمل آمده در رابطه با بررسی اثرات همکاری روستاییان در حفاظت، احیاء و بهره برداری از منابع طبیعی(مطالعه موردی استان مازندران) و تاثیرات متقابل آن بر زندگی روستاییان صورت گرفته است. از لحاظ میزان و درجه کنترل، نحوه گردآوری داده‌ها و قابلیت تعمیم یافته‌ها به شیوه پیمایشی و با نظرسنجی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق جامعه روستایی استان مازندران با حجم حدود 1390000 نفر می‌باشد. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه آماری برابر n=128 برآورد گردیده است ابزار این تحقیق پرسشنامه است. که اعتبار محتوای آن توسط اساتید فن و صاحب نظران در مورد موضوع تحقیق تایید شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای محاسبه پایایی 2/99% بدست آمد که نشان دهنده قابلیت اعتماد خیلی بالای پرسشنامه است. مجموعا 150 پرسشنامه در نظر گرفته و توزیع گردید که از این تعداد، 132پرسشنامه توسط اهالی روستاها تکمیل و عودت داده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار آماری 18SPSS انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مشارکت روستاییان در طرح‌های منابع طبیعی موجب حفظ و احیاء بیشتر منابع ملی می‌گردد و آنها نهایت مشارکت و همکاری را در این طرح‌ها را داشته اند. این مشارکت باعث پایداری روستاها می‌گردد. در پایان، پیشنهادهای در راستای این تحقیق ارایه شده است.

    کلیدواژگان: روستا، مشارکت، حفاظت، احیاء، بهره برداری، منابع طبیعی
  • سیدعلی علوی، حسین عزیزی، اکبر خلج صفحه 79

    حس مکان راهی برای توصیف رابطه عاطفی بین شخص با یک مکان خاص می باشد. شهرهای جدید اصولا در مکان‌هایی استقرار پیدا می کنند که سابقه سکونتگاه‌های انسانی در آن وجود نداشته است، بنابراین افرادی که برای اولین بار در این نواحی استقرار یافته ذهنیت و حس مکانی خاصی نسبت به مکان سکونتی جدید ندارند. در این پژوهش سعی می شود تا با شناسایی عوامل موثر بر حس مکان، آینده شهرهای جدید را برای پذیرش جمعیت هموارتر نمود. تحقیق حاضر از نوع کاربردی توسعه ای بوده و روش جمع آوری منابع پژوهش نیز مبتنی بر مطالعات اسنادی تحلیلی و پیمایشی می باشد. تجزیه و تحلیل داده های پژوهش با استفاده از تحلیل های آماری انجام شده و ضریب همبستگی اسپیرمن و کندال معیار آزمون فرضیات پژوهش قرار گرفته اند. نتایج بدست آمده از این آزمون ها نشان می دهد، هر چه میزان رضایتمندی شهروندان از خدمات رسانی مدیران شهری بیشتر باشد، به همان اندازه حس مکان در بین شهروندان افزایش می یابد؛ از سوی دیگر با تامین امنیت ساکنین و زیباسازی شهر می توان زمینه جمعیت پذیری این سکونتگاه‌ها و وابسته شدن ساکنین به محل زندگی جدیدشان را بیشتر نمود.

    کلیدواژگان: حس مکان، سکونتگاه انسانی، شهر جدید، خدمات رسانی، امنیت
  • مریم فلاح کشکاهی، محمد صادق صبوری، مهرداد نیک نامی صفحه 91

    امروزه بحث گردشگری به عنوان یک منبع اقتصادی با ارزش برای کشورها مطرح می‌باشد. این مطالعه با هدف شناسایی نقش ترویج دردستیابی به توسعه منابع انسانی، احترام به حقوق گردشگران و در نهایت توسعه پایدار اکوتوریسم انجام شد. تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی – استنباطی می‌باشد. متغیر‌های مستقل شامل کارکردهای ترویج روستایی از دیدگاه کارشناسان ترویج و گردشگری در زمینه توسعه اکوتوریسم (کمک به مردم برای تفکر و پرورش یک روحیه جستجوگرانه، کمک به جلب مشارکت مردمی در حفظ قابلیت‌های اجتماعی- فرهنگی در توسعه اکوتوریسم، ارایه اطلاعات مورد نیاز در زمینه اکوتوریسم به بخش‌های تحقیقاتی ارایه فناوری‌های مربوط به توسعه اکوتوریسم انتقال دانش و مهارت‌های تکامل یافته در زمینه اکوتوریسم، تشویق ارباب رجوع برای مشکل یابی در زمینه اکوتوریسم تبادل اطلاعات به منظور آگاهی دادن و آگاهی یافتن در زمینه اکوتوریسم روستا و...) و متغیروابسته نیزتوسعه اکوتوریسم (قابیلیت‌های اجتماعی – فرهنگی و عوامل فردی) بود. حجم نمونه کارشناسان با استفاده از روش تمام شماری 127 نفر بود. ابزار تحقیق نیز مصاحبه و پرسشنامه بود که پایایی آن دارای میزان آلفای کرونباخ 0.83α = بدست آمد. نتایح تحلیل رگرسیون چند گانه مبین آن بود که در بخش کارکردهای ترویج از دیدگاه کارشناسان؛ تشویق ارباب رجوع برای مشکل یابی، انتقال دانش و مهارت‌های تکامل یافته در زمینه اکوتوریسم، میزان اطلاع رسانی در مورد قابلیت‌های جذب گردشگر در روستا، ایجاد ارتباط بین دست اندرکاران توسعه اکوتوریسم که در مجموع 30٪ از واریانس متغیر توسعه اکوتوریسم را در استان مازندران تبیین نموده و در آن نقش داشته اند.

    کلیدواژگان: کارکردها، ترویج روستایی، توسعه اکوتوریسم، کارشناسان کشاورزی، استان مازندران
  • محمدتقی رضویان، فردین کوشکی صفحه 121

    محیط زندگی انسان همواره دستخوش حوادث طبیعی ناگواری بوده که محیط زیست او را با خطر مواجه ساخته است. یکی از این حوادث و بلایای طبیعی بروز مستمرتوفان‌های گرد و غبارمی باشد. بیشترین گرد و غبار موجود در جو با منشا ذرات ریز دانه اتفاق می‌افتد و این ذرات ریز در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از فراوانی بالاتری برخوردار می‌باشند. هدف از این پژوهش شناخت و تحلیل عوامل بسترساز و تشدیدکننده پدیده گردو غبار در نقاط مبدا و همچنین اثرات این پدیده در استان کرمانشاه به عنوان یکی از نقاط مقصد این پدیده می‌باشد. رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی-تحلیلی است. روش جمع آوری اطلاعات و داده‌ها به صورت کتابخانه ای، مصاحبه با مسیولان و استفاده از نظرات کارشناسان می‌باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، تالاب‌های جنوب عراق به طور روز افزونی کاهش یافته اند که در این راستا سیاست‌ها واقدامات عمرانی اخیر ترکیه و همچنین ایران در جهت مهار آبهای سطحی و بهره برداری بهینه از منابع آبی باعث کاهش دبی آب رودخانه‌های دجله و فرات شده است. از نتایج آن خشک شدن تالاب‌های هورالعظیم و هورالهویزه و افزایش عرصه بیابانی جنوب عراق می‌باشد. البته تحولات سیاسی و نظامی چند ساله ی اخیر کشور عراق نیز در تشدید پدیده موثر بوده است. عدم وجود ثبات سیاسی باعث کم توجهی به مسایل زیست محیطی عراق شده است. همچنینتردد بیش از حد وسایل نقلیه اعم از نظامی و غیرنظامی در کشور عراق باعث به هم خوردن سطح خاک‌های حساس به فرسایش و شدت گرفتن توفان‌های گرد و غبار شده است. خسارت و یا کاهش درآمد در بخش کشاورزی از عمده زیان‌های اقتصادی پدیده گرد و غبار در استان کرمانشاه بوده است. در حوزه ی اجتماعی اختلال در ناوگان هوایی، تعطیلی مراکز آموزشی و اداری و بویژه اثرات سوء آن بر سلامت انسان از اثراتی بوده است که برای استان کرمانشاه به دنبال داشته است.

    کلیدواژگان: پدیده گرد و غبار، منشاء گرد و غبار، اثرات گردو غبار، استان کرمانشاه
  • محمودرضا میرلطفی، محمودعلی خسروی صفحه 137

    اهمیت توسعه ی روستایی و نقش حیاتی آن در پیشرفت کشورهای در حال توسعه بر کسی پوشیده نیست، تحقق این مهم بیش از هر چیز در گرو توسعه منابع انسانی از طریق مشارکت اجتماعی- اقتصادی امکان پذیر خواهد بود. هویت دادن به افراد شاغل اداری، استقلال بخشیدن به آنان و فراهم کردن زمینه ی مشارکت فعال آن ها در امور مختلف، عامل مهمی در انگیزش بیشتر این سرمایه های انسانی در توسعه ی روستاها است. شواهد موجود نشان می دهد که افراد شاغل اداری ماندگار در روستاها، به عنوان نخبگان جامعه ی روستایی، طی دهه های گذشته در عرصه های اجتماعی- اقتصادی جامعه روستایی، فعالیت های چشمگیری داشته اند، که اغلب از دید برنامه ریزان و پژوهشگران روستایی دور مانده است. با این دیدگاه، پژوهش حاضر به بررسی تاثیر ماندگاری شاغلین اداری روستایی بر توسعه اجتماعی - اقتصادی روستاها با روش توصیفی- تحلیلی در بخش شیب آب زابل می پردازد. جمع آوری داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای و تکمیل پرسش نامه از شاغلین اداری ماندگار و غیرماندگار در سه طبقه از روستاهای جامعه نمونه انجام شده است. برای آزمون فرضیات از آزمون مان - ویتنی و کروسکال – والیس استفاده شد. یافته ها حاکی از تایید فرضیات تحقیق می باشد، بنابراین، ماندگاری شاغلین اداری بر توسعه اجتماعی و اقتصادی روستاها موثر است. لذا پیشنهاد می گردد: در استخدام شاغلین اداری روستاها، تحصیل کرده های هر روستا در اولویت قرار گیرند. برای کارآفرینی شاغلین اداری ماندگار در روستاها، تسهیلات و پشتیبانی های مالی و نهادی لازم انجام شود. در بررسی و شناخت نیازهای روستاها جهت برنامه ریزی برای توسعه روستاها از ظرفیت های علمی و تجربی شاغلین اداری ماندگار در روستاها استفاده گردد.

    کلیدواژگان: شاغلین اداری، ماندگاری، توسعه اجتماعی- اقتصادی، روستاهای شیب آب زابل
  • یدالله صادقی، ابوالفضل مشکینی، محسن کلانتری، بهمن کارگر، عبدالرضا رکن الدین افتخاری صفحه 153

    انسجام در حرکت تحقیق، تعیین نقاط ضعف احتمالی پژوهش های پیشین و برنامه ریزی برای تصحیح روندهای آتی در پژوهش در هر زمینه یا حوزه ای، نیازمند نوعی بازنگری و فراتحلیل می باشد. با انجام یک فرتحلیل درست، نتایجی بدست می آید که از عهده هر یک از تحقیقات و پژوهش ها بصورت جداگانه خارج است. در سال های اخیر در کشور ما، تعداد قابل توجهی مطالعه و تحقیق در جامعه دانشگاهی و توسط محققین در حوزه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، انجام شده است. پژوهش حاضر با هدف شناخت خصایص و روندهای شکلی و محتوایی تحقیقات و پژوهش های انجام شده در این حوزه و دستیابی به نتایجی ارزشمند حاصل از کل مطالعات موجود، انجام گرفت. روش انجام این پژوهش، اسنادی از نوع فراتحلیل می باشد. نتایج نشان دهنده آن است که تحقیقات موجود، از سال های 1380 به بعد رونق یافته است. از نظر شیوه تحقیق، در برخی از آنها کاستی هایی مشاهده می گردد. هچنین عمده نتایج و پیشنهادات بخوبی جمع آوری و دسته بندی شد

    کلیدواژگان: پیشگیری از جرم، طراحی محیطی، فراتحلیل