نشریه مرتعداری
سال یکم شماره 1 (1393)

در این پژوهش ارزش رجحانی گیاهان مرتعی منطقه سرعلی آباد گرگان در ماه های مختلف فصل چرادر سال های 1386 الی 1389 به روش زمان سنجی مورد بررسی قرار گرفت. در این روش زمان صرف شده برای چرای گونه ها با اندازه گیری و درصد زمان چرا شده گونه ها محاسبه گردید. سپس با محاسبه نسبت گونه در جیرهو نسبت گونه در علوفه شاخص انتخاب محاسبه شد. نوع دام مورد بررسی گوسفند نژاد زل آمیخته به وزن 46 کیلوگرم و سه ساله بوده است. تجزیه و تحلیل آماری داده ها در قالب آزمایش فاکتوریل بر اساس طرح بلوک کامل تصادفی و میانگین داده ها با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن در نرم افزارSAS مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد بین ارزش رجحانی گونه ها در زمان های مختلف فصل چرا اختلاف معنی داری وجود دارد ولی بین ارزش رجحانی ماه های مختلف فصل چرا به تنهایی معنی دار نبوده است. ارزش رجحانی گونه ها در ماه خرداد نشان داد اغلب گونه های پهن برگ علفی دائمی مانند Medicago lupulina، Taraxacumbrevirostre، Medicago sativa، Tragopogongraminifolius، Galliumverum، Centaureazuvandica و Crepispulchra دارای ارزش رجحانی بالا (کلاسІ) نسبت به گندمیان دائمی (کلاسІІ) و پهن برگان غیر علفی مانند Cousiniaglaucopsis(کلاسІІІ) بودند. در تیر ماه ارزش رجحانی اغلب گیاهان پهن برگ علفی دائمی کاهش پیدا کرد ولی برخی از آن ها مانند شنگ، گل گندم و ریش قوش افزایش یافتند. در این ماه ارزش رجحانی گونه گندمی علف بره(Festuca ovina) نسبت به ماه خرداد افزایش یافت(کلاسІ) ولی سایر گندمیان تقریبا ثابت ماندند. ارزش رجحانی در مرداد ماه نشان داد به جز گونه های گل گندم، ریش قوش و شیرپنیر که دارای ارزش رجحانی بالا بودند(کلاسІ)، سایر گونه های پهن برگان علفی مانند شنگ، یونجه و یونجه سیاهبه خاطر اتمام مراحل فنولوژی و رسیدن بذر ارزش رجحانی آن ها کاهش چشمگیری داشته است. در این ماه از گندمیان دائمی، گونه های علف بره و چمن باریک برگ(Poa angustifolia) دارای ارزش رجحانی بالا(کلاسІ)، علف پشمکی(Bromustomentellus) ارزش رجحانی متوسط(کلاسІІ)و سایر گندمیان دارای ارزش رجحانی پایین(کلاسІІІ) بودند. گونه پهن برگ خاردار هزار خار نیز ارزش رجحانی پایینی داشت.در مجموع ارزش رجحانی گیاهان مرتعی از مرحله رشد رویشی به سمتمراحل گل دهی و زایشی کاهش پیدا کرد، همچنین نتایج این پژوهش نشان داده است که گوسفندان گونه های پهن برگ علفی دائمی را نسبت به گندمیان دائمی و پهن برگان خشبی ترجیح می دهند.

تاثیر سطوح مختلف بهره برداری بر تولید گیاهان در زیراشکوب سه بوته مرتعی کاهوی بیابانی (Scariolaorientalis)،گون (Astragalusheratensis) وورک (Rosa persica)بررسی شد. سه رویشگاه مرتعی مجاور هم در مراتع استپی کاخک گناباد، استان خراسان رضوی، انتخاب شدند.رویشگاه ها تحت شدت های مختلف چرای دام (شدید، متوسط و عدم چرا)قرار داشته ولی از نظر فیزیوگرافی مشابه بودند. در هر یک از رویشگاه ها، نمونه گیریدر داخل پلات و در امتداد 20 ترانسکت تصادفی 50 متری، در بهار و تابستان 1391انجام شد. در هر پلات، درصد پوشش تاجی و ارتفاعبوته های غالب، و تولید زیراشکوب و فضای باز مجاور بوته ها (فاصله 50 سانتی متری) با استفاده از پلات انعطاف پذیربرآورد شد. تحت چرای شدید و متوسط دام تولید گیاهان در زیراشکوب هر سه بوته بیشتر از فضای باز آن ها بود، در حالی که در منطقه قرق تولید زیر اشکوب مشابه فضای باز بود.در سایت چرای شدید، یک رابطه همبستگی منفی بین تولید گیاهان زیراشکوب و سطح تاج (0/47-=r) و ارتفاع (0/54-=r) گیاهان بوته ای وجود داشت. علاوه براین، سطح تاج و ارتفاع گیاهان بوته ای در سایت چرای شدید کمتر از سطح و ارتفاع آن ها در سایت های چرای متوسط و قرق بود. بنابراین، بر اساس نتایج این پژوهش، گیاهان بوته ای خاردار غیرخوش خوراک مرتعی می توانند تحت چرای داماثر تسهیل مکانیکی بر گیاهان زیراشکوب خود داشته و آن ها را در برابر چرای دام محافظت کنند، اما در دراز مدت ممکن است تحت چرای شدید بوته های پرستار خود نیز آسیب دیده و اثر تسهیل کمتری داشته باشند.

مقاومت به شوری از جمله عوامل مهم در انتخاب گونه های مناسب برای اصلاح اساسی مراتع می باشد و موفقیت آن نیز به پاسخ های بذور به جوانه زنی و رشد اولیه بستگی دارد. در این پژوهش، اثرات نانوذرات نقره بر جوانه زنیدو گونه مرتعی Festucaarundinaceaeو Festucaovinaتحت تنش شوریبه صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با دو عامل شوری در چهار سطح (0، 100، 200 و 400 میلی مولار در لیتر از نمک NaCl) و عامل نانوذرات نقره در چهار سطح (0، 10، 20 و 30 پی پی ام) در سه تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که اثرات ساده گونه، تنش شوری و نانو ذرات نقره و برهمکنش آن ها برای همه صفات مورد بررسی به جز طول ریشه چه در سطح یک درصد معنی دار بود. نانوذرات نقره باعث افزایش طولی ریشه و ساقه در هر دو گونه و به خصوص گونه F. ovina شد با وجود این که اثرات مثبت کمتری برای گونه F.arundinaceae مشاهده شد.در مجموع استفاده از غلظت 20 پی پی ام نانوذرات نقره باعث بهبود در مولفه های سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه گیاهچه و طول ساقه در مقایسه با تیمار شاهد در شرایط تنش شوری شد.

بارندگی یکی از مهم ترین عوامل تاثیر گذار بر پوشش گیاهی محسوب می گردد. امروزه از تصاویر ماهواره ای به طور گسترده ای جهت پایش اثر نوسانات بارندگی بر تغییرات پوشش گیاهی استفاده می شود. هدف از این مطالعه بررسی رابطه تغییرات پوشش گیاهی و نوسانات بارندگی با استفاده از تصاویر ماهواره ای NOAA AVHRR در طول سال های 2006-1983 می باشد. نقشه های بارندگی در مقیاس های مختلف زمانی (سالیانه، فصلی)تهیه گردید.مناطق مورد مطالعه را پنج تیپ گیاهی شامل علفزار، بوته زار، جنگل، زمین های زراعی و مناطق شهری در استان کرمانشاه شامل می شود. جهت پایش تغییرات پوشش گیاهی روش رگرسیون خطی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که در طول دوره مطالعاتی تاثیرات بارندگی بر پوشش گیاهی برحسب، زمان بارش و نوع فرم رویشی متفاوت است، به طوری که در منطقه مناطق شهری رابطه معناداری بین میزان بارش و پوشش گیاهی در هیچ یک از مقیاس های زمانی مشاهده نشد. در مناطق مرتعی بالاترین میزان همبستگی میان بارش فصل بهار و تغییرات پوشش گیاهان دیده شد. در حالی که منطقه جنگلی بیشترین همبستگی را با بارش سالیانه نشان داد و در زمین های زراعی بیشترین همبستگی با بارش فصل بهار و اسفند دیده شد. در مناطق علف زارنیز همبستگی بیشتری نسبت به بوته زارها با میزان بارندگی وجود داشت.

گونه(Salsola laricina (Pall. از منابع مهم تامین علوفه مراتع استپی محسوب می گردد، علاوه بر خوش خوراکی و مرغوبیت بالا از نظر حفاظت خاک هم، اهمیت به سزایی دارد. در مدیریت مراتع، زمان مناسب بهره برداری با توجه به مراحل زندگی گیاه تعیین می شود. بر این اساس در دو سایت تحقیقاتی خشکه رود و خجیر، فنولوژی این گونه در سه دوره رویش به مدت سه سال مورد بررسی قرار گرفت و تعداد 20 پایه از هر گونه انتخاب و از دهه دوم اسفند سال 1384 به طور منظم بازدید گردید. داده های جمع آوری شده (تغییرات ارتفاعی و مراحل فنولوژی گیاه) با استفاده از آمار دما و بارندگی تفسیر و برای هر مرحله، مجموع درجه روزهای رشد (Growing Degree Days) محاسبه شد. نتایج نشان داد که حداکثر رشد فعال گیاه حدود 269-272 روز می باشد و به طور متوسط 159-156 روز را در مرحله رشد رویشی باقی می ماند. در این پژوهش مشخص گردید که در شروع دوره رویش، این گیاه ارتفاعی حدود 3-1 سانتی متر دارد و در طول دوره رویشی در سال های مختلف تقریبا ارتفاع گیاه از روند یکسانی تبعیت می کند. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که رشد گیاه تابعی از مجموع دماهای روز- رشد و بارندگی تجمعی در طول فصل رویش می باشد. نتایج آنالیز واریانس نیز نشان داد که اختلاف ارتفاع گیاه در سایت های مختلف و همچنین در سال های متفاوت از لحاظ آماری معنی دار می باشد (0/05>P).

عدم مشارکت جوامع محلی و مشارکت های منفعلانه در مدیریت منابع طبیعی و نبود زمینه های مدیریت بومی و عدم استفاده ی موثر از جوامع محلی در تصمیم سازی، تصمیم گیری و عدم حضور ذینفع ها و ذی نفوذها و تصمیم گیران محلی در برنامه های حفاظت آب و خاک، موجب ناکارآمدی برنامه های دولتی در حفاظت منابع طبیعی گردیده است؛ بنابراین این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی مناسب جهت این سوال است که چرا تعداد محدودی از بهره برداران شهرستان ملکشاهی نسبت به فعال سازی طرح های محدوده عرفی خود اقدام نموده و برخی دیگر تمایل چندانی به مشارکت در این کار ندارند؟ این پژوهش از لحاظ میزان نظارت و درجه کنترل میدانی و از نظر روش دستیابی به حقایق و داده پردازی از نوع پژوهش های پیمایشی و از نظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش را تمامی مرتعداران شهرستان ملکشاهی تشکیل دادند که 251 نفر می باشند. حجم نمونه بر اساس جداول مورگان و تاکمن 152 نفر انتخاب شد. در این پژوهش نمونه گیری به روش طبقه بندی متناسب صورت گرفت و برای گردآوری داده ها از پرسشنامه با روایی و پایای مناسب از مقادیر آلفای کرونباخ برای پایایی پرسشنامه استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که در این تحلیل پنج عامل با مقادیر ویژه بالاتر از 1 قرار دارند که در مجموع 62/305 درصد از واریانس کل عامل ها را تبیین می کردند که عبارتند از: موانع مدیریتی، موانع اقتصادی، موانع اطلاعاتی و ارتباطی، موانع آموزشی و ترویجی و موانع فرهنگی و روانشناختی که عامل اول (موانع مدیریتی) با مقدار ویژه 6/259 بیش ترین سهم (19/049 درصد) و عامل پنجم (موانع فرهنگی و روانشناختی) با مقدار ویژه 2/795 کمترین سهم (7/166 درصد) را در تبیین واریانس کل داشتند؛ بنابراین می توان با رفع موانع مدیریتی و با مهیا ساختن زیر ساخت های مناسب اقتصادی گامی در جهت افزایش مشارکت بهره برداران برداشت.

این پژوهش به منظور ارائه مدل پیش بینی پراکنش گونه های گیاهی انجام شد. برای این منظور، ابتدا با استفاده از نقشه هایشیب،جهت، ارتفاع و زمین شناسیبا مقیاس 1:25000، واحدهای همگن بوم شناختی مشخص شد. سپس در هر واحد همگن، نمونه برداری از پوشش گیاهیبهروشتصادفی-سیستماتیکازطریقپلات گذاریدرامتدادچهارترانسکت (فاصله بین ترانسکت ها با توجه به شرایط منطقه500 متر انتخاب شد) انجامشد. اندازه نمونه با توجه به تغییرات پوشش گیاهی و روش آماری 60 پلات و اندازه پلات ها نیز حداقل سطح 2 تا 25 متر مربع تعیین شد. برای اندازه گیری خصوصیات خاک در طول هر ترانسکت دو پروفیل حفر و از دو عمق 30-0 و80-30 سانتی متر نمونه خاک برداشت شد و خصوصیات سنگریزه، بافت، رطوبت اشباع، رطوبت قابل دسترس، آهک، گچ، ماده آلی، اسیدیته، هدایت الکتریکی با روش های معمول اندازه گیری شد. نقشه پیش بینی رویشگاه گونه های گیاهی با استفاده از مدل های رگرسیون لوجستیک تهیه شد. بعد از تعیین آستانه بهینه حضور به روش حساسیت و اختصاصیت برابر، میزان تطابق نقشه های پیش بینی با نقشه های واقعی پوشش با استفاده از ضریب کاپا اندازه گیری شد. بر اساس مدل های حاصل، عوامل هدایت الکتریکی، بافت خاک، اسیدیته، مقدار گچ، آب در دسترس، مقدار سنگریزه و آهک بیشترین نقش را در پراکنش جوامع گیاهی مورد مطالعهدارند. میزان تطابق نقشه های پیش بینی حاصل با نقشه واقعی برای رویشگاه HalocnemumStrobilaceum، خیلی خوب؛ برای رویشگاه های Tamarixpasserinoides،Artemisia sieberi1، خوب و برای رویشگاه های Seidlitziarosmarinus وArtemisia sieberi2 ضعیف برآورد شد. این نتایج نشان داد که روش رگرسیون لوجستیک قادر است رویشگاه گونه هایی با دامنه بوم شناختی محدود را بهتر از گونه های با دامنه بوم شناختی گسترده پیش بینی کند. همچنین آستانه بهینه حضور برای هر یک از گونه های گیاهی و مدل مربوط به آن گونه متفاوت است.