فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
سال یکم شماره 1 (زمستان 1392)

تحقیقات انجام شده بر روی هیدروکربن های چندحلقه ای معطر (PAHs) در دریای خزر محدود و بیانگر آلودگی متوسط تا شدید با منشاء غالب پتروژنیک در رسوبات سطحی سواحل استان گیلان می باشد. حال آنکه در مورد توزیع این ترکیبات در رودخانه های استان که مهمترین منابع ورودی به دریا هستند اطلاعاتی در دسترس نیست. مطالعه حاضر به منظور بررسی توزیع الگوی پراکنش و تعیین منشاء ترکیبات PAH در رسوبات سطحی رودخانه های استان گیلان انجام شده است. تعداد 84 نمونه رسوب سطحی از 28 رودخانه استان گیلان (از آستارا تا لنگرود) جمع آوری گردید. نمونه ها بوسیله دستگاه کروماتوگرافی گازی – طیف سنجی جرمی (GC-MS) مورد تجزیه و تحلیل و غلظت 30 ترکیب PAH مورد بررسی قرار گرفت. جهت تعیین منشاء از نسبت های تشخیصی استفاده شد. رودخانه چوبر (ng/g 78/9±98/8) و رودخانه اشمک (ng/g 206/9±855/8) به ترتیب کمترین و بیشترین میزان مجموع غلظت ترکیبات (PAH (TPAH29 را به خود اختصاص دادند. ترکیب غالب در رودخانه های مختلف، متفاوت یافت شد ولی به طور کلی فنانترن (ng/g 210/2-0/2)، پایرن (ng/g 102/6-0/9)، نفتالین (ng/g 266/4-0/8)، دی بنزوتیوفن (ng/g 134/6->0/1) و پریلن (ng/g 116/1->0/1) به عنوان ترکیبات غالب در بین دیگر ترکیبات PAH شناخته شدند. با توجه به نتایج نسبت های تشخیصی همچون LMW/HMW (12/84-0/73)، MP/P (4/43->0/01)، Ant/178 (0/14-0/01)،(Flu/202 (0/54-0/12 و (B(a)Ant/228 (/74-0/08 و شاخص پایروژنیک (2/82-0/09) منشاء غالب ترکیبات PAH در محدوده مورد مطالعه مخلوط پتروژنیک و پایروژنیک می باشد. با استفاده از دو شاخص Per/TPAHuns و Per/PAI منشاء پریلن در اکثر رودخانه های مورد مطالعه بیوژنیک می باشد. الگوی ترکیبی تقریبا مشابه ترکیبات PAH اندازه گیری شده در اکثر رودخانه های استان گیلان و غلظت کم آنها (TPAH29 > ng/g 300) نشان دهنده اثر ته نشینی اتمسفری ترکیبات PAH در حوضه آبخیز و و انتقال آنها به دریای خزر از طریق رودخانه ها است. با توجه به قابلیت نسبت های تشخیصی در تعیین منشاء، شناسایی آلودگی های نقطه ای در حوضه آبخیز رودخانه های آلوده تر شامل اشمک، پسیخان، خمام رود، چاف رود و لوندویل چای با مطالعات جامع بر روی ترکیبات PAH امکان پذیر و ضروری است.

آب های زیرزمینی که بخشی از چرخه آب را تشکیل می دهند؛ به تبع رشد روز افزون صنایع آلاینده در محیط زیست انسانی، در معرض آلودگی های مختلفی قرار دارند. از این رو در این تحقیق ابتدا از 15 منبع انتخابی دشت نمونه برداری شد؛ سپس این نمونه ها با استفاده از دستگاه جذب اتمی آنالیز شدند. نتایج بیانگر وجود فلزات سنگین (کادمیوم، کبالت، سرب، روی و منگنز) در آب می باشد. پس از انجام آنالیزهای مذکور، به بررسی عوامل موثر در نفوذ فلزات سنگین از جمله فاضلابهای خانگی، صنعتی و زه آب های کشاورزی در آبخوان و ایجاد آلودگی در آن پرداخته شد. نتایج نشان می دهد هر چند آلودگی دشت به فلزات سنگین در مرز خطر نیست و لیکن ادامه روند آلودگی و وسعت کم آبخوان قطعا در دراز مدت خطرات زیست محیطی زیادی را به دنبال خواهد داشت، لذا باید در خصوص آب برگشتی کشاورزی و همچنین دفع اصولی فاضلاب های صنعتی اقدام موثری بعمل آورد. بنابراین به علت محدودیت منابع آب در دشت اشتهارد، حفاظت کمی و کیفی و جلوگیری از آلودگی فزاینده دشت، از ضروری ترین اصول برنامه ریزی در جهت توسعه صنعتی و جمعیتی می باشد

این پژوهش به منظور تعیین کاربری بهینه و مدیریت صحیح محیط زیست، در حوضه آبخیز دلی باغ ملک واقع در استان خوزستان، به مطالعه قابلیت های حوضه آبخیز جهت کاربری مرتعداری با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره پرداخته شد. بدین منظور ابتدا، اقدام به شناسایی منابع بوم شناختی پایدار و ناپایدار موجود در حوضه گردید. معیارهای مورد نیاز جهت کاربری مرتعداری با استفاده از تکنیک دلفی بدست آمد. 23 عامل بعنوان فاکتورهای تاثیرگذار در ارزیابی توان حوضه مورد مطالعه تعیین گردید، که به روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزن دهی شد. جهت تلفیق لایه های اطلاعاتی در محیط ArcGIS9.3 از شیوه ترکیب خطی وزن دار (WLC) استفاده گردید. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که از 6591/2 هکتار کل حوضه، 3114.12 هکتار (47/24 درصد) دارای توان N1 و N2، 1865.88 هکتار(28/30 درصد) با توان S3،1059.98 هکتار(16/08 درصد) با تناسب S2 و 508.43 هکتار (7/71 درصد) با توان S1 برای مرتعداری مناسب می باشد. همچنین نتایج حاصل بیان گر این مطلب است که زیرحوضه های نزدیک به نقاط روستایی، راه های دسترسی و تردد دام از قابلیت کمتری جهت توسعه مراتع برخوردار است.

حجم قابل ملاحظه ضایعات دفعی حاوی لیگنین و رنگ ناشی از آن نظیر فاضلاب صنایع چوب و کاغذ و هزینه های تصفیه و دفع صحیح و ایمن آنها از یک سو و کاهش کنترل آلودگی های زیست محیطی اعم از آب و هوا و خاک از سوی دیگر سبب شده تصفیه بهینه پساب و ضایعات در این صنایع به عنوان یک اولویت مطرح گردد. در این پژوهش به بررسی روش جذب سطحی با استفاده از جاذب کربن فعال پرداخته شد و به عنوان یکی از روش های تصفیه مناسب ارائه گردید. در ابتدا pH به عنوان متغیر در نظر گرفته شد و 7=pH به عنوان pH بهینه تعیین گردید. درادامه جاذب در محدوده 5 تا 15 گرم در لیتر اضافه گردید. نتایج آزمایش جذب سطحی نشان داد که غلظت 15 گرم در لیتر جاذب کربن فعال در pH بهینه، بیشترین درصد حذف رنگ را داشته است (84 درصد). ایزوترم جذب با ایزوترم های لانگمایر و فروندلیچ مقایسه گردید، مقادیر ثابت های جذب 2/2=n و 1/41= K در ایزوترم فروندلیچ0/08= a و1/70= b در ایزوترم لانگمایر محاسبه شد. با توجه به مقادیر بدست آمده برای R2 می توان نتیجه گیری کرد که جاذب در فرایند جذب با ایزوترم لانگمایر (0/99 =R2) مطابقت بیشتری نشان می دهد. به این ترتیب با توجه به راندمان جذب بالا پیشنهاد می شود که پساب حاصله به منظور تطابق با استانداردهای زیست محیطی از ستون کربن فعال عبور داده شود.

تالاب حرا در استان هرمزگان با کارکردها و ارزش های متعدد، پرندگان نادر و آبزیان غیرمتعارف از جمله مهم ترین بوم سازگان های آبی در کشور محسوب می شود. در سال های اخیر به دلیل افزایش استقرار صنایع مختلف در سواحل و رشد و توسعه شهرهای ساحلی این بوم سازگان آبی و آبزیان موجود به دلیل تخلیه فاضلاب و آلاینده ها به آن به ویژه فلزات سنگین در معرض تهدید قرار گرفته اند. پژوهش حاضر به منظور تعیین غلظت فلزات سنگین نیکل و کادمیوم در بافت های عضله، کبد و آبشش ماهی زمین کن (Platycephalus indicus) در تالاب حرا واقع در استان هرمزگان، انجام گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که کبد بالاترین غلظت فلزات کادمیوم و نیکل را، به ترتیب با میانگین 0/91 و 3/03 میکروگرم بر گرم نسبت به بافت های آبشش و عضله دارا بوده و کمترین غلظت فلزات در بافت عضله به ترتیب با میانگین 0/28 و 2/64 میکروگرم بر گرم مشاهده گردید. نتایج آزمون همبستگی پیرسون در بافت های مورد مطالعه با عوامل طول کل، وزن و سن نشان داد که ارتباط منفی معناداری بین غلظت فلزات در تمامی بافت ها با فاکتورهای زیستی مذکور وجود داشت. همچنین نتایج حاصل از بررسی های آماری، حاکی از بالاتر بودن میزان نیکل در بافت عضله نسبت به استانداردهای WHO و FEPA بود.

زون افیولیتی سبزوار قسمتی از افیولیت های ایران مرکزی محسوب می شود. وجود لنزهای کرومیتی فراوان بر اهمیت زمین شناسی و محیط زیستی این منطقه افزوده است. امروزه تاثیرات انسان بر محیط زیست و محیط زیست بر بشر بر کسی پوشیده نمی باشد. یکی از مسائل مورد بحث در جوامع علمی اثرات عناصر و کانی ها بر ارگانیسم موجودات زنده و آلودگی های ناشی از برخی عناصر بر آب و خاک می باشد، به طوریکه در این تحقیق به بررسی آثار معدنکاری کرومیت و نحوه نشر و گسترش کروم بر آب های زیر زمینی و آثار مخرب زیست محیطی آن بر مناطق پایین دست معدن اولنگ سیر- سبزوار که در 50 کیلومتری شمال منطقه داورزن سبزوار قرار دارد، پرداخته شده است. به گونه ای که می توان با توجه به مساحی های ژئوفیزیکی انجام شده در منطقه و نمونه های گرفته شده از چاه های پیزومتریک، غلظت بالایی از کروم 6 ظرفیتی را در آب های زیر زمینی منطقه مشاهده نمود که اغلب ناشی از انتقال تراوش های معدنی است و می تواند برای مناطق مسکونی پایین دست منطقه خطرناک باشد.