نشریه مطالعات منطقه ای
سال چهاردهم شماره 3 (تابستان 1392)

پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نظم حاکم بر ساختار ژئوپلیتیکی جهان را به هم ریخت و جهان را از ساختار دو قطبی وارد مرحله گذار ژئوپلیتیک نمود. در این مرحله ایالات متحده که خود را تنها ابرقدرت جهانی در عرصه های مختلف (سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و غیره) یافته بود، با تعریف چارچوب ژئوپلیتیک جدیدی به نام نظم نوین جهانی، عرصه را برای بسط و تداوم نظام هژمونیک خود بیش از پیش فراهم دید. این کشور در راستای تداوم نظام هژمونیک در سراسر مناطق گیتی برای خود منافع ملی ویژه ای را تعریف و در راستای آن راهبرد امنیت ملی خود را پی ریزی نموده است. در این میان، منطقه خلیج فارس با دارا بودن ویژگی های منحصر به فرد ژئوپلیتیکی، اعم از موقعیت، منابع و ویژگی های خاص انسانی، جایگاه ویژه ای را در راهبرد امنیت ملی این کشور دارا می باشد، به طوری کهمی توان سیاست های کنونی آمریکا در خلیج فارس را در همین راستا ارزیابی کرد. در این نوشتار با دیدی ژئوپلیتیک به بررسی جایگاه منطقه خلیج فارس از منظر ژئوپلیتیک ایالات متحده پرداخته و رویکردهای این کشور در قبال منطقه با توجه به احتمال اکتشاف ذخایر عظیم سوخت های فسیلی بررسی می گردد.

هویت آنگاه که در کناکنش با دیگری قرار می گیرد، اساس زیست اجتماعی یک فرد یا واحد سیاسی اجتماعی را سامان داده، به آن معنا می بخشد. فرهنگ سیاسی جایگاه نمایش هویت و مرزهای یک واحد سیاسی می باشد. اسراییل، یکی از خاص ترین نمونه ها در گفتار از هویت و دیگری است. این رژیم، با داعیه پاسداری از کیان باورمندان به آیین یهود پا گرفته است. مقاله پیش رو درپی واکاوی ارکان هویت و دیگری در گفتمان فرهنگ سیاسی این رژیم، و نیز به دنبال نمایش خودی ها و غیرخودی ها در فرهنگ سیاسی رژیم صهیونیستی است. نویسنده بر این باور است که هویت اسراییل، بیش از آنکه از منابع ایجابی باشد، سلبی، دگرسازانه و استوار بر خصوم ت سازی است. چارچوب نظری جستار، نظریه تحلیل گفتمان، به ویژه خوانشی است که ارنستو لاکلا و شنتال موف از آن به دست می دهند.

رژیم صهیونیستی اسراییل برای رهایی از فضای متخاصم میان کشورهای خاورمیانه، از سال ها پیش در پی گسترش نفوذ خود در مناطقی همچون کشورهای مسلما ن نشین غیرعرب بوده است. بعد از فروپاشی شوروی، شرایط تا حدودی برای اسراییل فراهم شد تا با نفوذ تدریجی خود در منطقه قفقاز و به خصوص جمهوری آذربایجان بر مبنای تفکر ابتدایی رهنامه «بن گوریون» یا همان «نگاه به ماورای حصار عرب» مناسبات گسترده ای را با آذربایجان برقرار نماید. این روابط پس از سال 1992 در شکل های مختلف اقتصادی، سیاسی و امنیتی و فرهنگی نمود یافته است. حضور اسراییل در جمهوری آذربایجان به خاطر منابع سرشار از انرژی آن، فرصت ب ینظیری را برای تل آویو به وجود آورده است تا بتواند بخش مهمی از منابع مورد نیاز خود را تامین کند. این امر با توجه به انزجار ایران از سیاس تهای یک جانبه گرایانه ائتلاف غرب و اسراییل باعث کاهش سطح اثرگذاری راهبردی - امنیتی تهران بر باکو و کاهش امنیت شده است. در واقع با حضور گسترده اسراییل در بخش انرژی جمهوری آذربایجان، می توان انتظار داشت میزان فعالیت های اقتصادی امنیتی تل آویو در این کشور افزایش یابد و میزان مبادلات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با جمهوری آذربایجان در مقایسه با سرمایه گذاری های مشابه اسراییل کاهش یابد. همچنین به دلیل تحدید نفوذ سیاسی - اقتصادی ایران در آذربایجان درنتیجه حضور اسراییل، منافع و امنیت ملی کشورمان بر اثر تهدیدهای فزاینده، به چالش کشیده شود و به نوعی سبب تضعیف امنیت ملی ایران و تحدید تحرک منطقه ای ایران گردد.

امروزه مفهوم و به کارگیری قدرت نرم جذابیت زیادی برای کشورها پیدا کرده است. دولت ها ترجیح می دهند به جای به کارگیری روش های مستقیم و کاربرد ابزار قدرت سخت همچون نیروی نظامی، از ابزارهای قدرت نرم برای پی گیری اهداف خود بهره ببرند. قدرت نرم مولف ه های گوناگونی را شامل می شود؛ فرهنگ، سینما، موسیقی و زمینه های مختلف هنری، انتشار کتب و مجلات و جذب دانشجویان خارجی از ابزارهای قدرت نرم به حساب می آیند. صنعت گردشگری نیز از دیگر مولفه های این نوع از قدرت است. در حقیقت گردشگری و جذب توریسم این امکان را برای کشور مقصد فراهم می نماید تا جاذبه ها و شاخصه های مثبت خود را در اذهان گردشگران نهادینه کن د. این صنعت زیرشاخه های متعددی دارد. یکی از زیر شاخه های مهم این صنعت، گردشگری پزشکی است. در حقیقت برخی شرایط همچون هزینه ها و طول درمان بالا، موجب می شود بیماران ترجیح دهند برای درمان به خارج از کشور خود سفر کنند. این انتخاب می تواند فرصت مناسبی برای کشور مقصد در جهت ارایه چهره ای جذاب و مثبت در راستای اعمال قدرت نرم خود باشد. یکی از مناطقی که در این رشته از صنعت قدرتمند ظاهر شده است، رژیم اسراییل م یباشد. در این راستا، نوشتار حاضر قصد دارد صنعت گردشگری پزشکی در اسراییل را به عنوان یکی از ابزارهای قدرت نرم بررسی نماید.

مساله فلسطین و حقوق مردم آن از ابعاد گوناگون قابل توجه و بررسی می باشد و تاکنون از جوانب مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. اما شاید کمتر از منظر مجامع رسمی اسراییل مورد تحلیل قرار گرفته باشد. لذا در مقاله حاضر بر آنیم که به بررسی مشروعیت ساخت دیوار حائل از دیدگاه مراجع قضایی اسراییل پرداخته و در یک مطالعه تطبیقی با رای دیوان بین المللی دادگستری به بررسی حقوقی موضوع بپردازیم. روشی که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است، روش توصیفی - تحلیلی می باشد.

اعتراض، شورش و نهایتا جنگ داخلی در سوریه، موجی از نگرانی های منطقه ای را سبب شده و یکی از مهم ترین کانون های متراکم نگرانی، سرزمین های اشغالی است. سراییلی ها نگرانند که در صورت سقوط اسد، سوریه به جولانگاه اسلام گرایان بدل شود و آرامش حاکم بر اردن، جولان و لبنان از دست برود.نویسنده این مقاله که از تحلیلگران ارشد در موسسه دایان است، به مقامات اسراییل پیشنهاد می کند آمادگی دیپلماتیک و هماهنگی سیاسی با قدرت های منطقه، آمریکا و روسیه را حفظ کند تا از سرریز شدن بحران سوریه در سال های پس از اسد، مقابله نماید.

با اینکه سقوط محمد مرسی از فروغ انقلاب مصر کاسته است، اما این نگرانی همچنان برجاست که پس از مبارک، حکمرانان قاهره با اسراییل و به ویژه با پیمان کمپ دیوید چه خواهند کرد. نویسنده مقاله حاضر از منظر اسراییلی ها به این مبحث پرداخته و چنین نتیجه گرفته است که مصری ها خواهان اصلاح پیمان صلح به خصوص در مورد کنترل سینا خواهند شد و اتفاقا چنین چیزی از علایق اسراییل هم دور نیست. از دید تحلیلگران اسراییلی، فلسطینی های غزه و علاقمندان به فلسطین در داخل مصر، از این پس با شوق و امید بیشتری علیه اسراییل موضع گیری خواهند کرد.

حمله ایالات متحده به عراق و تلاش آمریکا وعراق جدید برای مهندسی یک دولت دموکراتیک، ضعف ها و قوتهای مطالعات دموکراس یسازی را نشان داد. مطالعات دموکراس یسازی این موضوع که چرا، کجا و چگونه دموکراسی اتفاق می افتد را شرح می دهد. این مقاله استدلال می کند که رفتار قدرت هژمون در سطح جهانی و نیز قدرت محلی تعیین کننده موفقیت یا شکست دموکراسی است. به طور سنتی، مطالعات دموکراس یسازی روی ساختارهای داخلی و عوامل تغییر تمرکز می کند. با وجود این، نمونه عراق نشان داد که دموکراسی سازی از آنچه رهیافت های سنتی مقایسه ای در این زمینه گفت هاند، بسیار پیچید ه تر است. در این مقاله دو موضوع کلیدی وجود دارد: نخست اینکه نگه دارندگان قدرت جهانی، توانایی انحصاری دموکراس ی سازی را احراز نکرده اند، اما با نمایش قدرت دموکراس یسازی را پیش برد هاند. دوم اینکه، نمایش قدرت در داخل دو بعد کلیدی دموکراسی سازی را تعیین می کند؛ توانمندی دولت و امنیت جامع های یا اجتماعی. این مقاله برای توضیح کمبودهای رهیافت سنتی دموکراس یسازی بر مثال عراق تکیه می کند و برای چرایی موفقیت یا شکست دموکراس یسازی به سراغ یک رهیافت قوی میان رشت های می رود.