فصلنامه پژوهش در برنامه ریزی درسی
پیاپی 43 (زمستان 1393)

پژوهش حاضر با هدف اثر بخشی یادگیری سیار بر انگیزه پیشرفت، خودپنداره و پیشرفت تحصیلی دانشجویان در درس زبان عربی، با روش نیمه تجربی (طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل) صورت گرفته است. جامعه آماری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری ورودی سال 1390 که درس زبان عربی را انتخاب نموده اند بوده که با روش نمونه گیری خوشه ایدو کلاس به حجم 69 نفر انتخاب شدند و به صورت تصادفی خوشه ایدر دو گروه آزمایش (39) و کنترل (36) قرارگرفتند. ابزارهای مورد استفاده شامل آزمون انگیزه پیشرفت هرمنس، آزمون خودپنداره راج کمارسارسوت و آزمون محقق ساخته زبان است. روایی آزمون محقق ساخته، با اعمال نظر متخصصان تایید شد و محاسبه پایایی آزمون از طریق بازآزمایی و آلفای کرونباخ در حدود 0/85 به دست آمد. به منظور آزمودن فرضیات تحقیق، از آزمون تحلیل کوواریانس استفاده شد. نتایج تحلیل داده ها نشان داد که میانگین نمرات گروه آزمایش نسبت به گروه گواه، از سطح بالاتری برخوردار بوده، استفاده از تلفن همراه در پیشرفت تحصیلی درس زبان عربی و افزایش انگیزه و خودپنداره دانشجویان موثر است.

هدف این پژوهش، شناسایی اثربخشی روش تدریس تفکر استقرایی بر افزایش خلاقیت دانش آموزان پسر پایه دوم متوسطه شهر همدان در درس زیست شناسی بود. طرح پژوهشی مورد استفاد از نوع آزمایشی با دو گروه آزمایش و کنترل همراه با پیش آزمون و پس آزمون با انتخاب تصادفی بود. جامعه آماری آن کلیه دانش آموزان پسر پایه دوم مقطع متوسطه دبیرستان های روزانه و دولتی شهر همدان و روش نمونه گیری از نوع خوشه ایاست. در چهارچوب طرح آزمایشی 60 نفر از دانش آموزان به صورت تصادفی در دو گروه 30 نفری قرار گرفتند. در ابتدا از آزمودنی ها پیش آزمون با آزمون خلاقیت (Abedi، 1993) به عمل آمد. طرح آزمایشی طی 7 جلسه اجرا شد و پس از اتمام جلسات آموزشی از هر دو گروه پس آزمون (آزمون خلاقیت عابدی) به عمل آمد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها در تمامی فرضیه ها از تجزیه و تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA) و نرم افزار spss 21 استفاده شد. آموزش به روش تفکر استقرایی بر رشد خلاقیت دانش آموزان معنادار بود(F=22/32، df=1، p>0/01).همچنین به کارگیری این روش تدریس بر رشد قابلیت بسط (F=13/27،df=1، p>0/01)، سیالی (F=14/23،df=1، p>0/01)،ابتکار (F=16/51،df=1، p>0/01)، انعطاف پذیری (F=9/90،df=1، p>0/01)معنادار بود.

پژوهش حاضر، به منظور مقایسه تاثیر دو روش تدریس استقرایی و قیاسی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان سال سوم راهنمایی در سال تحصیلی 91 1390 در ناحیه دوشهر شیراز صورت گرفت. روش تحقیق از نوع نیمه آزمایشی به صورت پیش آزمون پس آزمون با دو گروه آزمایشی بوده است. از میان مدارس راهنمایی ناحیه 2 شیراز، یک مدرسه پسرانه و یک مدرسه دخترانه به صورت تصادفی انتخاب و در هر مدرسه دو کلاس، یک کلاس به عنوان گروه آزمایشی استقرایی و یک کلاس به عنوان گروه آزمایشی روش قیاسی به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری یک آزمون 30 سوالی در مورد درک مطلب و گرامر کلاس سوم راهنمایی بود. این آزمون از آزمون های استاندارد شده آموزش و پرورش استخراج شده است و روایی آن توسط گروهی از دبیران و اساتید دانشگاه و همچنین سر گروه های آموزشی سازمان آموزش و پرورش فارس مورد تایید قرار گرفت. پایایی این آزمون با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد که مقدار 76/0 به دست آمد. در این پژوهش، گروه های آزمایشی به شیوه استقرایی و قیاسی تحت آموزش قرار گرفتند. در پایان از هر چهار گروه پس آزمون به عمل آمد و داده ها با استفاده از تحلیل کوواریانس و آزمون تی گروه های مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که میان گروه های آزمایشی تفاوت معنادار وجود دارد. بدین صورت که گروه های آزمایشی که با روش استقرایی آموزش دیده بودند، نمرات بهتری را در درک مطلب و دستور زبان انگلیسی نسبت به گروه های آزمایشی که با روش قیاسی آموزش دیده بودند، کسب کردند و بیشتر فرضیات این تحقیق مورد تایید قرار گرفت. به جز فرضیه آخر که بین نمرات پیشرفت تحصیلی دختران و پسران در روش استقرایی دردرک مطلب تفاوت معناداری مشاهده نشد و این بدان معنی است که در اکثر موارد تاثیر روش استقرایی بر دختران و پسران بیشتر از روش قیاسی بوده است و البته با توجه به فرضیات بعدی، تاثیر این روش بر دختران بیشتر بوده است و فقط در فرضیه آخر تفاوت بین آنها معنادار نبوده که تقریبا به یک اندازه بر هر دو جنس تاثیر گذار بوده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که استفاده از روش تدریس استقرایی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس زبان انگیسی به طور کلی موثرتر بوده است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیر تکالیف تعاملی الکترونیکی طراحی شده بر یادگیری الکترونیکی مهارت های زبان انگلیسی است که بدین منظور از روش تحقیق نیمه آزمایشی، دارای طرح پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش 300 نفر زبان آموز آموزش الکترونیکی کانون زبان ایران در دوره بهار 1391 بوده است که از این تعداد، 32 نفر با سطح زبانی Elementary 2 به عنوان مشارکت کنندگان انسانی انتخاب و به صورت تصادفی، در دو گروه آزمایش و کنترل، جاگذاری شدند. سپس تکالیف تعاملی الکترونیکی توسط محققان و با هدایت و نظارت مسوولان کانون زبان طراحی شده است و به مدت یک ترم تحصیلی در اختیار گروه آزمایش قرار داده شد. در پایان ترم تحصیلی، به وسیله آزمون استاندارد کانون زبان که دارای پایایی قابل قبولی است، اطلاعات مربوط به مهارت های آموخته شده فراگیران هر دو گروه جمع آوری و با استفاده از آمار توصیفی (فراوانی و میانگین) و آمار استنباطی (آزمون t برای دو گروه مستقل) تحلیل شد که نتایج حاکی از تاثیر مثبت و معنادار تکالیف تعاملی طراحی شده بر مهارت های واژگان، دستور زبان و درک مطلب فراگیران گروه آزمایش است.

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر آموزش راهبردهای حل مساله بر خودپنداره و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش آموزان پسر پایه پنجم ابتدایی از طریق شبه آزمایشی به انجام رسیده است. ویژگی بارز برنامه مذکور، تاکید بر پیشرفت تحصیلی ریاضی و بهبود خوپنداره کودکان است. نمونه انتخاب شده از بین دانش آموزان پسر پایه پنجم یکی از مجتمع های روستایی شهرستان تریت حیدریه بود. پس از انتخاب دو گروه آزمایش و گواه که هر کدام 15 نفر بودند، گروه آزمایشی به مدت 7 جلسه 45 دقیقه ای از راهبردهای حل مساله برخوردار شد و گروه دیگر به عنوان گروه گواه محسوب گردید. برای پیشرفت تحصیلی ریاضی و بهبود خودپنداره کودکان آزمودنی ها، از دو نوع آزمون پیش آزمون و پس آزمون (18 سوال پیش آزمون و 18 سوال پس آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی و 80 سوال خودپنداره کودکان) بود، تهیه شد. پیش آزمون و پس آزمون دارای سطح دشواری یکسانی بودند، نمرات حاصل از اجرای پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه با استفاده از تحلیل کوواریانس نشان داد که اثر گروه و آزمون معنادار است. میانگین نمرات گروه آزمایشی در پس آزمون نسبت به پیش آزمون افزایش قابل توجهی داشت؛ حال آن که میانگین نمرات پس آزمون و پیش آزمون در گروه گواه تفاوت قابل توجهی نداشت. تفاوت قابل توجه پیش آزمون و پس آزمون گروه آزمایش نشان می دهد که آموزش راهبردهای حل مساله باعث پیشرفت تحصیلی ریاضی و بهبود خودپنداره کودکان می گردد.

هدف از این پژوهش، پیش بینی پیشرفت تحصیلی توسط «ادراک دانش آموزان از سبک های ارتباطی معلم» بود. طرح این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری آن دانش آموزان دختر سال سوم دوره راهنمایی تحصیلی مدارس دولتی شهر تهران بودند که آمار آنان 27339 نفر گزارش شده است. بدین منظور، نمونه ای با حجم 480 نفردانش آموز ان دختر پایه سوم راهنمایی مدارس دولتی معمولی شهر تهران با میانگین سنی 13 سالبه روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب و داده ها با استفاده از پرسشنامه سبک های ارتباطی معلم و دانش آموز و معدل تحصیلی دانش آموزان در نیمسال اول 1389 1388جمع آوری شدند. اعتبار و روایی پرسشنامه مذکور با استفاده از ملاک های روان سنجی احراز شد. داده های حاصله با استفاده از آمار توصیفی یعنی میانگین و انحراف معیار و تحلیل رگرسیون چند متغیری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که طبق ارزیابی دانش آموزان، میانگین رفتارهای مثبت معلمان در کلاس از قبیل رهبری، درک و فهم، آزادی و کمک کنندگی و نیز میانگین رفتارهای منفی معلمان مانند تردید، پرخاشگری، نارضایتی و سخت گیری پایین است. علاوه بر این، نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری نشان داد که سبک ارتباطی «مثبت» قادر است پیشرفت تحصیلی (R2=0/366، F=275/81، p<0/0001) و سبک ارتباط «منفی» قادر است افت تحصیلی (R2=0/504، F=134/41، p<0/0001) را پیش بینی نماید. در سبک ارتباطی مثبت خرده مولفه های»رهبری» و «آزادی» از توانایی پیش بینی کنندگی برخوردارند که قوی ترین پیش بینی کننده «رهبری» معلم بود. این متغیر به تنهایی توانست 38/7 پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را به طور معناداری پیش بینی کند (R2=0/387، F=302/041، p<0/0001). در سبک ارتباطی منفی ضمن این که همه خرده متغیرها از توانایی پیش بینی کنندگی برخوردار بودند، ولی متغیر «تردید» قدرت پیش بینی کنندگی بالاتری داشت. تحلیل داده ها نشان داد که این متغیر به تنهایی می تواند 27/6 افت تحصیلی دانش آموزان را به طور معناداری پیش بینی کند (R2=0/276، F=182/01، p<0/0001).

تحقق اهداف آموزش و پرورش از طریق برنامه های درسی و منابع کمک آموزشی صورت می گیرد و کتاب درسی یکی از مهمترین مراجع و منابع یادگیری دانش آموزان در نظام آموزشی محسوب می شود. پژوهش حاضر، به بررسی تحلیل محتوای مهارت های اجتماعی در کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی می پردازد. به همین منظور، کتاب تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی شامل 4 فصل و 78 صفحه بر اساس واحد تحلیل پاراگراف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر این اساس چهار مقوله مهارت های ارتباطی، جرات ورزی، خودگردانی و مقابله ای در حوزه مهارت های اجتماعی انتخاب و از روش تحقیق تحلیل محتوا به منظور بررسی این مهارت ها استفاده شد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که میزان مهارت اجتماعی خودگردانی با فراوانی 21 پاراگراف و 12.06 درصد در مقایسه با دیگر مقولات مورد بررسی در پژوهش سهم بیشتری را دارست و این نشان از اهمیت دادن مولفان کتاب به این مقوله است. دیگر مهارت های اجتماعی همچون مشورت با دیگران و برقراری ارتباط هم با درصدی معادل 8.04 در جایگاه بعدی از مهارت های اجتماعی مطروحه در کتاب تعلیمات اجتماعی مورد توجه قرار گرفته اند. در زمینه مهارت اجتماعی بیان کردن نه نیز پاراگرافی مشاهده نشد.

هدف کلی این پژوهش، آسیب شناسی درس هنر در ابعاد طراحی، اجرا و ارزیابی از دیدگاه معلمان هنر مقطع راهنمایی شهرستان دزفول بود. روش پژوهش توصیفی پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش تعداد 115 نفر از معلمان هنر مدارس راهنمایی شهرستان دزفول بود که از میان آنها تعداد 90 نفر از معلمان با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایبه عنوان نمونه انتخاب شدند. جهت گردآوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات روش های آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و روش های آماری استنباطی (تحلیل عاملی) مورد استفاده قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد که آسیب های درس هنر در ابعاد طراحی، اجرا و ارزیابی از دیدگاه معلمان را می توان در 6 عامل شامل؛ 1 مشکلات محتوایی، 2 مشکلات آموزشی، 3 مشکلات انگیزه ای، 4 مشکلات سخت افزاری، 5 مشکلات امتحانی 6 مشکلات انتظار بالا در گرفتن نمره، دسته بندی کرد.

هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل جایگاه هوش معنوی و مولفه های آن در میان مجریان و دریافت کنندگان برنامه درسی دین و زندگی سال چهارم متوسطه است. جامعه آماری این تحقیق شامل تمام دبیران دین و زندگی و دانش آموزان سال چهارم متوسطه کاشان است که از میان آنها با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای348 دانش آموز انتخاب شدند. با توجه به محدود بودن تعداد دبیران، همه آنها مورد مطالعه قرار گرفتند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه 42 سوالی هوش معنوی استفاده گردید. روایی پرسشنامه با توجه به منابع نظری موجود و دیدگاه های متخصصان و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ 0/85 تایید گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمونt) استفاده شد. نتایج حاصله از این پژوهش نشان داد که میان دبیران دین و زندگی و دانش آموزان سال چهارم متوسطه از نظر هوش معنوی تفاوت معناداری وجود ندارد. در عین حال که میان دانش آموزان دختر و پسر از نظر میزان برخورداری از هوش معنوی تفاوتی معنادار وجود دارد. علاوه بر این، یافته های پژوهش حاضر موید آن است که میزان شناخت و آگاهی دبیران دین و زندگی از مولفه های هوش معنوی در حد نازلی است و اصولا این حوزه در مقطع متوسطه با تنگناها و چالش های جدی مواجه است.در عین حال، با توجه به یافته های حاصل از این پژوهش، بر ارتقای هوش معنوی دانش آموزان و دبیران دین و زندگی و اتخاذ تدابیر لازم به منظور اصلاح کتب درسی و روش های تدریس در راستای رشد و پرورش هوش معنوی تاکید شده است.

هدف این پژوهش، بررسی عوامل موثر بر تلفیق و کاربرد فناوری آموزش از دور در کلاس درس دانشجویان دکتری دانشگاه پیام نور بود. ابتدا برای شناسایی عوامل مهم تاثیرگذار بر کاربرد فناوری آموزش از دور در کلاس درس از30 کارشناس آموزش از دور نظرسنجی شد. سپس در قالب پرسشنامه محقق ساخته در اختیار نمونه آماری قرار داده شد. این پرسشنامه شامل 5 عامل اصلی و 36 زیر مولفه بود. لذا برای انجام تحقیق از بین 1082 نفر جامعه آماری با کمک روش نمونه گیری تصادفی و فرمول کوکران 136 نفر به عنوان نمونه انتخاب و پرسشنامه در بین آنها توزیع و گردآوری شد. برای تحلیل داده های تحقیق از روش های آمار توصیفی و استنباطی؛ میانگین، انحراف استاندارد، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل عاملی اکتشافی با کمک نرم افزار SPSS18 و لیزرل 8/53 استفاده شد. نتیجه اولیه نشان داد که عوامل خودکفایی، تبحر در کار با فناوری، مفید بودن، دسترسی آسان و حمایت همه جانبه به عنوان عوامل تاثیرگذار بر تلفیق و کاربرد فناوری آموزش از دور در کلاس درس دانشجویان دکتری شناسایی شدند که ضریب همبستگی بین آنها به ترتیب 64%، 52%، 49%، 47% و 39% به دست آمد که نشان دهنده ضریب مثبت و بالا بود. نتیجه نهایی لیزرل 53/8 نیز نشان داد که چون نسبت خی دو 732/07 به درجه آزادی 337 برابر با 2/172، کوچک تر از 3، میزان RMSEA0018/. کوچک تر از سطح استاندارد 0/01، میزانP-value 0/2132، بزرگ تر از سطح استاندارد 0/05، میزان(GFI (0/91 و (AGFI (0/90 مساوی یا بزرگ تر از 0/90به دست آمده، از یک سو، نشان دهنده برازش خوب نهایی مدل بوده و از سوی دیگر، نشان دهنده ارتباط معنادار بین 5 عامل شناسایی شده است.

هدف پژوهش حاضر، شناخت چگونگی درک و فهم و ارائه بازخوردهای توصیفی (کیفی) معلمان مدارس ابتدایی شهرستان آران و بیدگل است. روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدار شناسی است.جمع آوری اطلاعات بر اساس سه ابزار مصاحبه نیمه ساختار یافته، مشاهده وتحلیل محتوا است. این پژوهش در چارچوب منطق نمونه گیری در روش پدیدار شناسی و به صورت هدفمند انجام شد و تعداد 32 نفراز برای مصاحبه انتخاب شدند. همچنین 10 کلاس مورد مشاهده قرار گرفت. در راستای مثلث سازی، محققان از یکصد نمونه بازخورد نوشتاری معلمان نیز تحلیل محتوا به عمل آوردند. نتایج نشان داد که بیشتر معلمان نمونه (66 درصد) تحقیق، فهم درستی از مفهوم باز خورد داشتند و بخش کوچکی (18 درصد) از آنان برداشت ناقصی داشتند. همچنین بخش محدودی (16 درصد) از آنان، فهم درستی از چیستی و چگونگی مفهوم بازخورد نداشتند. در زمینه چگونگی بازخورد دادن در کلاس درس مشاهدات نشان داد که معلمان از انواع بازخوردها استفاده نموده اند که بازخوردهای عاطفی، کلامی فردی، کلامی گروهی و کتبی به ترتیب بیشتر موارد بوده اند. تحلیل محتوای بازخوردهای کتبی نیز نشان داد که معلمان عمدتا از بازخوردهای ملاکی، توصیفی و تشویق آمیز استفاده می نمایند.

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب های درسی علوم تجربی دوره ابتدایی از لحاظ میزان پرداختن به انواع پرسش های درسی بود. در این پژوهش، از روش توصیفی جهت مشخص شدن انواع پرسش ها و از روش تحلیل محتوا به منظور بررسی و تحلیل میزان پرداختن کتب علوم تجربی به انواع پرسش ها استفاده شد. بدین منظور، واحد تحلیل، جملات پرسشی کتاب بود. با توجه به محدود بودن جامعه آماری که شامل کتب علوم تجربی دوره ابتدایی می شد، روش نمونه گیری اتخاذ نشد و کل جامعه آماری جهت بررسی انتخاب گشت. ابزار جمع آوری اطلاعات چک لیست تحلیل محتوا بود که روایی آن توسط متخصصان علوم تربیتی تعیین گردید. همچنین پایایی ابزار به وسیله فرمول ویلیام اسکات محاسبه شد که ضریب توافق 81% را نشان داد. یافته ها حاکی از آن است که در کتاب درسی علوم تجربی سال اول ابتدایی، سوال های هم گرا و فردمدار، بیشترین فراوانی و سوال نتیجه مدار، کمترین فراوانی را دارا هستند. در کتاب درسی علوم تجربی سال دوم ابتدایی، سوال های هم گرا و زمینه ای، بیشترین فراوانی و سوال نتیجه مدار، کمترین فراوانی را دارا هستند. در کتاب های درسی علوم تجربی سال سوم و چهارم ابتدایی، سوال های هم گرا و عملی، بیشترین فراوانی و سوال نتیجه مدار، کمترین فراوانی را دارا هستند. در کتاب درسی علوم تجربی سال پنجم ابتدایی، سوال های هم گرا و موضوع محور، بیشترین فراوانی و سوال های نتیجه مدار و پیش بین، کمترین فراوانی را دارا هستند. همچنین نتایج آزمون خی دو نشان داد که بین مقادیر مشاهده شده و مورد انتظار در انواع سوال های درسی در کلیه کتاب های درسی علوم تجربی دوره ابتدایی، تفاوت معنادار وجود دارد.