فهرست مطالب

مطالعات سیاسی جهان اسلام - پیاپی 9 (بهار 1393)

نشریه مطالعات سیاسی جهان اسلام
پیاپی 9 (بهار 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/03/09
  • تعداد عناوین: 6
|
  • امیر عظیمی دولت آبادی، علیرضا شجاعی زند، سید احمد موثقی صفحات 11-34
    از زمان وقوع وقایع سیاسی اجتماعی در جهان عرب در سال 2011 که به تغییر رژیم های سیاسی کشورهای تونس، مصر، لیبی و یمن انجامید و نظام های سیاسی سایر کشورهای عربی را درگیر چالش و بحران کرد، تحلیل ها و آثار متعدد و متفاوتی درخصوص ماهیت، چرایی، چگونگی و پیامدهای این وقایع ارائه شده است. این تحلیل ها با یکدیگر تفاوت ها و اختلاف های عمده ای دارند و هر کدامشان نیز از زاویه متفاوتی به تغییرات کشورهای عربی می نگرند. درمجموع، همه این تحلیل ها و آثار را می توان در پنج رویکرد بیداری اسلامی، دموکراتیزاسیون، اقتدارگرایی، بیداری عربی و توطئه تفکیک و دسته بندی کرد. در میان این رویکردها، رویکرد دموکراتیزاسیون به عنوان مهم ترین رقیب رویکرد بیداری اسلامی، علی رغم مشکلات عمده مفهومی و تجربی، شایع ترین و پرنفوذترین رویکرد برای تبیین تغییرات سیاسی در جهان عرب بوده و بیشترین توجه تحلیل گران و محققان را به خود معطوف کرده است. این مقاله به بررسی و نقد این رویکرد پرداخته است و این مدعا را دنبال می کند که آثار مبتنی بر رویکرد دموکراتیزاسیون به لحاظ دستگاه نظری و مشکلات تجربی و مفهومی که دارند اساسا نمی توانند تبیینی مقنع، مجاب کننده و بی طرفانه از تغییرات سیاسی جهان عرب ارائه دهند. روش مقاله در مراجعه به آثار و آرا، اسنادی و در تایید مدعا، برهانی- منطقی است.
    کلیدواژگان: کشورهای عربی، دموکراتیزاسیون، نظریه موج، بهار عربی
  • حسین رفیع صفحات 35-60
    حمایت غرب از ایجاد اسرائیل و اشغال سرزمین های عربی توسط این رژیم، یکی از اساسی ترین عواملی بوده که به تقابل سیاسی بین خاورمیانه اسلامی و غرب دامن زده است. در این تقابل با غرب صنعتی و قدرتمند، خاورمیانه همه ابزارهای قدرت خود را وارد عرصه نموده است. با توجه به وابستگی اقتصاد غرب به نفت، کشورهای عربی خاورمیانه تحریم نفتی را در گذشته تاریخی علیه غرب حامی اسرائیل به کار گرفتند که به ویژه در سال 1973، به افزایش قیمت های نفت و بحران انرژی دامن زد، بحرانی که غرب را به شدت نگران کرد و حتی در تقابل با کشورهای نفتی خاورمیانه، غرب صنعتی آژانس بین المللی انرژی را شکل داد، اما تحول روابط قدرت فضایی را آفریده است که غرب که در گذشته نگران تحریم نفتی از سوی کشورهای خاورمیانه بود، در فضای جدید، با سلاح بایکوت خرید نفت به مقابله با کشورهای نفتی خاورمیانه می پردازد، مقابله ای که در بایکوت نفتی عراق پس از جنگ کویت، و بایکوت خرید نفت جمهوری اسلامی ایران در رابطه با پرونده هسته ای این کشور، به تصویر کشیده شده است. این مقاله به عنوان پژوهشی توصیفی-تحلیلی، با بهره گیری از روش کتابخانه ای- اسنادی، کوشیده است ضمن استفاده از منابع مختلف، پس از تبیین داده های نظری به چرایی تحول نقش سیاسی نفت منطقه خاورمیانه اسلامی در رابطه با غرب پاسخ گوید. حاصل تحقیق گویای آن است که: 1. پیشی گرفتن وابستگی کشورهای خاورمیانه به درآمدهای نفتی، بر وابستگی غرب به نفت خاورمیانه 2. تقویت هژمونی غرب در خاورمیانه در عصر پس از جنگ سرد و نظام دوقطبی و 3. واگرایی های موجود بین کشورهای نفتی این منطقه، عوامل عمده این تحول روابط قدرت بوده اند.
    کلیدواژگان: بایکوت نفتی عراق، تحریم اقتصادی ایران، تحریم نفتی، خاورمیانه اسلامی
  • علیرضا سمیعی اصفهانی، جعفر نوروزی نژاد صفحات 61-95
    جنبش های سیاسی همواره یکی از عوامل پویایی اجتماعی در جوامع انسانی بوده و شکل گیری آنها در هر کشوری موجد تغییرات مهمی در راستای تامین خواسته های مردمی بوده است. در این میان، جنبش های اخیر خاورمیانه که با عنوان بیداری اسلامی شناخته شده است از جمله جنبش های اجتماعی مهم در قرن حاضر است که منشا تغییرات بنیادی تری در کل این منطقه بوده است؛ ازاین رو، پرداختن به علل شکل گیری این جنبش ها از دیدگاه جامعه شناسی سیاسی بسیار حائز اهمیت است، به طوری که بررسی آنها حتی سمت وسوی بعدی جنبش ها را نیز آشکار می کند. بر این اساس، نوشتار حاضر از منظر جامعه شناسی سیاسی شکاف های اجتماعی و با به کارگیری روش پژوهش کیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، اسنادی و اینترنتی، ابتدا دلایل شکل گیری جنبش های اخیر در کشورهای خاورمیانه را مورد بررسی قرار داده، سپس با ارائه دو مدل «انقلابی» جمهوری اسلامی ایران و «اصلاحی» و گام به گام جمهوری ترکیه به عنوان مدل های موفق برای مدیریت شکاف های اجتماعی، به علل تاخیر جنبش ها در رسیدن به اهداف انقلاب پرداخته است. فرضیه مطرح شده در این مقاله عبارت است از اینکه قطبی شدن شکاف های موجود در کشورهای منطقه و ناتوانی دولت ها از تراکم زدایی آنها، مهم ترین عامل بروز انقلاب در این کشورها بوده و از سوی دیگر، ناتوانی دولت های انقلابی برای کاهش روند قطبی شدن شکاف ها نیز به نوبه خود باعث تاخیر انقلاب ها در رسیدن به اهدافشان شده است.
    کلیدواژگان: شکاف های اجتماعی، بیداری اسلامی، خاورمیانه
  • مهسا ماه پیشانیان صفحات 97-115
    تحولات و دگرگونی های سیاسی مصر، تونس و لیبی پس از انقلاب های عربی و تغییر رژیم های استبدادی، موج تازه ای از به قدرت رسیدن اسلام گرایان نظیر اخوان المسلمین را به دنبال داشت. این تحول مهم سبب شکل گیری نظم سه قطبی منطقه ای در خاورمیانه بر مبنای نظم اسلام گرایی انقلابی، نظم اخوانی و نظم سلفی شد، اما مشکلات داخلی و کارشکنی های خارجی که اخوان المسلمین را از عرصه سیاسی قدرت در مصر خارج کرد، یکی از پایه های مهم این نظم سه قطبی در خاورمیانه را فروریخت. مسلما وقوع این رخداد مهم، نه تنها پیامدهایی را در بعد داخلی برای مصر به همراه خواهد داشت، بلکه با تاثیر بر روابط بازیگران منطقه ای، بر محیط امنیتی خاورمیانه و شمال افریقا نیز تاثیرگذار خواهد بود. بر همین مبنا، مقاله مذکور می کوشد به بررسی تاثیر افول نظم اخوانی بر نظم امنیتی خاورمیانه و شمال افریقا بپردازد. در همین راستا می توان سوال اصلی مقاله حاضر را این گونه طرح کرد که فروپاشی نظم اخوانی، موید کدام تغییرات در نظم منطقه ای خاورمیانه خواهد بود؟ در پاسخ به این سوال می توان این فرضیه را مطرح کرد که به نظر می رسد فروپاشی نظم اخوانی موجب شکل گیری نظم امنیتی خاورمیانه در قالب قطب بندی میان بازیگران منطقه ای بر مبنای الگوی موازنه قوا شده است.
    کلیدواژگان: انقلاب های عربی، نظم اخوانی، نظم سلفی
  • جلال میرزایی، صیاد صدری علی بابالو صفحات 117-135
    وقوع تحولات سیاسی سریع در کشورهای اسلامی و عربی در سال 2011 و روش برخورد هیئت حاکمه این کشورها با مطالبات سیاسی شهروندان و سرکوب آنان، نگاه ها را متوجه مجامع حقوق بشری کرد و آنها را در معرض آزمون دشواری قرار داد. این موج گذار به مردم سالاری در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا که از تونس آغاز شد، در نیمه فوریه 2011 به بحرین رسید و تقابل بین هیئت حاکمه و بخش اعظم جامعه، این کشور را وارد مرحله جدیدی ساخت که طی آن حکومت به جای برآورده ساختن مطالبات آزادی خواهانه و مدنی شهروندان خود، به سرکوب آنان روی آورد. این وضعیت، کشورها و مجامع بین المللی را در موقعیت سختی قرار داد و آن ها را مجبور به واکنش کرد، اما در این میان، مواضع و عملکرد سازمان غیردولتی دیده بان حقوق بشر در بحرین جای تامل و بحث دارد. با توجه به این مسائل، دغدغه اصلی پژوهش حاضر پاسخگویی به این سوال است که «عملکرد سازمان دیده بان حقوق بشر در ارتباط با تحولات بحرین طی سال های 2011 تاکنون چگونه بوده است؟» بر این اساس، فرضیه مقاله عبارت است از اینکه «سازمان دیده بان حقوق بشر با وجود اعمال نظارت و ارائه گزارش های سالانه ادواری درخصوص موارد نقض حقوق بشر در بحرین، پیگیری موثری نزد مجامع بین المللی نداشته است.»
    کلیدواژگان: حقوق بشر، بحرین، سازمان های غیردولتی، دیده بان حقوق بشر
  • سید امیر نیاکویی، علی اسمعیلی، علی اصغر ستوده صفحات 137-164
    اتحاد استراتژیک سوریه با ایران در سه دهه گذشته یکی از دیرپاترین اتحادها در منطقه خاورمیانه بوده است. ریشه های این اتحاد را می توان در تهدیدات و اهداف استراتژیک مشترک این دو بازیگر در منطقه جستجو کرد. البته، این روابط در دوره بشار اسد نسبت به دوره حافظ اسد عمق و گستردگی بیشتری داشته، به طوری که برخلاف دوره حافظ که دو کشور دارای مشارکت استراتژیک هم ترازی بودند، مشارکت با ایران در زمان بشار اسد شکل حامی- پیرو (ایران حامی و سوریه پیرو) به خود گرفته است. چرایی تعمیق سطح روابط دو کشور، موضوعی است که در این مقاله بدان پرداخته خواهد شد. بر این اساس، سوال اصلی پژوهش چنین است: چرا روابط استراتژیک سوریه با ایران در زمان بشار اسد نسبت به دوره حافظ اسد عمق و گستردگی بیشتری پیدا کرده است؟ در این راستا، این فرضیه مطرح می شود که تغییرات ساختاری در نظام بین الملل و تفاوت شخصیت حافظ با بشار اسد، چرایی گسترش روابط استراتژیک سوریه با ایران در زمان بشار اسد را تبیین می کند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و بر مبنای روش کیفی و گردآوری داده های منابع کتابخانه ای و اینترنتی است.
    کلیدواژگان: سوریه، ایران، بشار اسد
|
  • Pages 11-34
    Since the socio-political events in the Arab world in 2011 that led to change the political regimes in Tunisia, Egypt, Libya and Yemen and challenges and crises other political systems in Arab countries, the different analysis and works are presented about the nature, causes, and consequences of these events. These analyzes are important differences. Each of them see the changes in the Arab countries from a different perspective. In sum, all of these analyzes and works, can be classified into five approaches: Islamic Awakening, democratization, authoritarianism, Arab Awakening and Conspiracy. Among these approaches, the democratization approach as the main rival Islamic awakening approach, despite major conceptual and empirical problems, has been the most common and influential approach for explaining political change in the Arab world. This paper will review and critique this approach and the claim that the works on democratization in terms of theoretical and empirical and conceptual problems can not fundamentally provide the impartial, convincing and knock-down explanation from political change in the Arab world.
    Keywords: Arab Countries, Democratization, Wave Theory, Arab Spring
  • Pages 35-60
    The West’s protection of establishment of Israel and occupation of Arabic lands by this regime has been one of the most essential factors that intensified the political encountering between Islamic Middle East and West. In this encountering with industrial and powerful west, Middle East has offered all its power tools. Considering the dependence of western economy to the oil, Middle East Arabic countries utilized oil sanction in the historical past against West as supporter of Israel particularly in 1973 which caused inflation of oil prices and energy crisis; a crisis that worried intensively the West. Even, industrial west to contrast with Middle East oil countries, incorporated International Energy Agency, but evolution of relations has created an environmental power so that the West that formerly was concerned about oil sanction by Middle East countries, in the new environment copes with oil countries of Middle East by the oil boycott weapon; a coping which was seen in the oil boycott of Iraq after Kuwait war and oil boycott of Islamic Republic of Iran in relation to nuclear file. This paper as a descriptive-analytical research benefitting from library-documentary method attempted to use different references and after expressing the theoretical data to respond the cause of evolution in political role of Islamic Middle East region's oil in relation to the West. Results obtained from this study indicate that 1- The transcending Middle East countries dependence on oil revenues to west dependence on Middle East oil; 2- Hegemonic reinforcement of west in Middle East at the age after cold war and bipolar system; 3- Divergences existing in oil countries of this region, all are assumed as major causes of this evolution in power relations.
    Keywords: Islamic Middle East, Oil Boycott, Oil Sanction, Political Encountering
  • Pages 61-95
    Political movements have always been one of the social dynamics in the formation of human society and bring about significant changes in each country in order to meet the demands of the people. The recent movements in the Middle East known as the Islamic awakening of the social movements of the present century is the origin of fundamental changes in the whole region. Addressing of causes of these movements from the perspective of political sociology is very important so that they can detect the direction of the next movement. Accordingly, the present paper from the perspective of political sociology and social gaps using qualitative research methods first deals the formation of the reasons for the recent movement in the Middle East and then examined with two Iran "revolutionary" and Turkey "reformation” as a successful model for the management of social divisions.
    Keywords: Social Cleavages, Political Movements, Middle East
  • Pages 97-115
    Developments and changes after the Arab Revolutions that resulted in overthrowing totalitarian regimes in Egypt, Tunisia and Libya, followed by a new wave of Islamists’ rise to power - like in the case of Muslim Brotherhood. This dynamic formed a three-dimensional regional order in the Middle East: (1) revolutionary-Islamist order; (2) Muslim Brotherhood order; and (3) Salafi order. However, the Egypt internal problems and foreign interventions that kept Muslim Brotherhood out of power, led to the collapse a pillar of this order. Certainly, this important event not only had implications for Egypt’s own internal setting, but also will have a great impact on the relations of regional actors and the Middle East and North Africa (MENA) security environment. Accordingly, the main question of this paper is that “what are the impacts of Muslim Brotherhood fall on the Middle East regional order?” In answering this question, the assumption is that “it seems that the collapse of Muslim Brotherhood in Egypt has also brought about a security order in the Middle East in the form of polarity among regional actors based on the balance of power.”
    Keywords: Arab Revolutions, Regional Security Complex, Muslim Brotherhood Order, Salafi Order, Revolutionary, Islamist Order
  • Pages 117-135
    The rapid political changing in Islamic and Arabic countries in 2011, and the way the authorities of these states treated with political demands of civilians and suppressed them, focused the concerns over human rights organizations and put them under serious trial. This transferring wave toward democracy in Middle East and northern Africa which began from Tunisia, reached to Bahrain in the second half of 2011 and drove the discrepancies between political authorities and the majority of the people of this country into new phase, during which the regime instead of fulfilling the demands of the people for freedom and civil rights began to suppress them. This status put the international societies in a real predicament and made them react and announce their stance. But during this time the stance and reaction of nongovernmental Human Right Watch in Bahrain have the room for thought and discussion. Considering these events, the main attempt of this paper is to answer the following question: how is the function of the organization of Human Right Watch in relation to Bahrain events from 2011 to the current year? Based on this question, the aims of the present paper are: the organization of Human Right Watch, beside supervision and providing periodical, annual reports on the disruption of human rights in Bahrain has not done any effective act through international communities.
    Keywords: Human Rights, Bahrain, Nongovernmental Organization, Human Rights Watch
  • Pages 137-164
    Strategic alliance between Iran and Syria is a viable alliance in the Middle East which is rooted in the shared threats and purposes of these actors. However, this special relationship strengthened after Bashar Assad ascended the power in 2000. It must be noted that while Iran- syria relationship was an equal partnership under Hafez Assad, it has turned to a patron- client one in which Iran has been the patron under Bashar Assad. The present paper explores the reasons behind this transformation. Accordingly the main question of the paper is as follows: why Iran- syria relationship has been strenghened under Bashar Assad? The findings of the paper demonstrate that the strengthening of relationship is explained by structural changes in international system as well as the different characters of policy makers in Syria (Hafez and Bashar). The research methodology is analytical descriptive approach.
    Keywords: Syria, Iran, Bashar Assad