فصلنامه إضاءات نقدیه فی الادبین العربی و الفارسی
پیاپی 14 (صیف 2014)

بررسی شهر به عنوان یک خوانش نقدی از پایان قرن نوزدهم تاکنون مورد توجه بسیاری بوده است و مشکل شهر، چه واقعی چه خیالی، همچون مدینه فاضله یا سرزمین آرزوها، یکی از مهم ترین ساختارها در بطن تکنیک های داستانی و روایی در رمان نویسی قرن بیستم به شمار می آید.
این پژوهش در پی آن است تا ابتدا معیارها و اصول نظریه جورج ولز درباره مدینه فاضله را ارائه کرده، آنرا برای تحلیل و نقد رمانی از سهیل ادریس با عنوان «اصابعنا التی تحترق» (دستانمان که آتش می گیرد) به کار گیرد. در پایان این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که نویسنده نامبرده در این رمان سعی می کند تا تصویر مدینه فاضله ای را مطابق دیدگاه بورژوازی و سوسیالیست خود ترسیم کند که شبیه معیارهای نظریه جورج ولز است. به همین دلیل معتقد است که عشق، امنیت، قانون، کاربرد صحیح ثروت، و احترام به زنان باید بر کشورهای عربی حاکم شود تا به شکل مدینه فاضله آرمانی نزدیک شوند.

اسطوره ها، بیانگر لایه های ناخودآگاه جمعی بشر هستند که خود در بردارنده بسیاری از مفاهیم سمبلیک، نمادین و رازوارانه یک ملت است. بانوگشسب نامه، منظومه یی اساطیری است که در آن با کارکردهای اساطیری مختلف مواجه هستیم. در این منظومه با کهن الگوی زن قهرمان و پیکارگر مواجه هستیم که در بانوگشسب تبلور یافته است. خویش کاری های او، یادآور دوران پرشکوه زنان در عصر کشاورزی است؛ عصری که به نام دوران مادرشاهی شهرت یافته. او در سراسر منظومه می کوشد تا قدرت و ماهیت خویش را به تصویر کشد. این مقاله در ضمن آن که می کوشد، شخصیت بانوگشسب را در این منظومه بنمایاند، در صدد است تا به کارکردهایی اساطیری چون؛ پیکرگردانی که خود از مضامین عمده در اساطیر است و نیز، به نمادینگی آب بپردازد. این مقاله دارای چارچوب نظری است و با چارچوب ارا شده می توان به تبیین و تحلیل کارکردهای اسطوره یی منظومه بانوگشسب نامه پرداخت.

پس از تحولاتی که مصر از نیمه قرن بیستم به بعد شاهد آن بود، داستان پردازان واقع گرا سعی نمودند در رمان های خود واقعیت های جدید موجود در جامعه را با دیدگاه های تازه تری نسبت به گذشته به تصویر بکشند، و نیز ساختار داستانی جدیدی در نگاشتن رمان های خود برگزیدند. در این میان عنصر شخصیت که در رمان های واقع گرا دارای نقشی برجسته بود در رمان های با رویکرد واقع گرایی نوین در چگونگی شخصیت پردازی و ترسیم صفات آن دچار تغییراتی شد. صنع الله ابراهیم از جمله بارزترین داستان پردازان در دهه شصت می باشد که رویکرد واقع گرایی نوین در آثارش مشهود است. رمان «ستاره آگوست» (1974م) نمونه ای از تلاش وی در فاصله گرفتن از شیوه شخصیت پردازی به سبک های رایج آن دوره می باشد. در این رمان دیگر اثری از شخصیت قهرمان بمعنای گذشته نیست و شخصیت اصلی رمان انسانی عادی است که نام و نشانی ندارد. شخصیت های فرعی داستان نیز به همین ترتیب تا پایان داستان ایستا هستند و فقط اسم و یا حرفه آنهاست که معرفشان می باشد.

آنچه که زبان ادبی را از دیگر زبان ها متمایز می سازد بر خورداری زبان ادبی از معانی ظریف و رمز آلود است که سطح آن را ارتقا بخشیده و ظرفیت الهام بخشی آن را افزایش می دهد تا آن جا که خواننده می تواند با مطالعه علائم و نشانه هایی که زبان ادبی را در بر گرفته و بدان غنایی خاص بخشیده، فهم و بینش تازه ای را از زبان ادبی حاصل نماید.
آنچه که در فرآیند فهم و تفسیر زبان ادبی نقش بسزایی دارد رمز گشایی و پی بردن به جنبه های زیباشناختی آن است. بنابراین تحلیل نشانه شناسی مهم ترین ابزار برای نفوذ به لایه های درونی معنا و غور نمودن در اعماق مفاهیم آن است. بر همین اساس پژوهش حاضر با تکیه بر شیوه وصفی تحلیلی و با بهره برداری از دانش نشانه شناسی که از شاخه های زبان شناسی جدید است به تحلیل قصیده لامیه العرب شنفری پرداخته است. مهم ترین نتیجه این تحقیق این است که: در سایه روی کرد نشانه شناسی می توان به کشف زیبایی های پنهان و معانی رمزآلود قصیده مذکور دست یافت. ازجمله عناصر نشانه شناسی در قصیده لامیه العرب می توان از: قبیله، سفر، حیوانات وحشی، صحرا، گرگ، تحمل سختی ها، و ظلم ستیزی نام برد.

«غلام بازرگان»نام حکایتی است در باب دوم کتاب«مرزبان نامه». قهرمان حکایت، برده یی است که به دستور ارباب خود از راه دریا سفر تجارت در پیش می گیرد و در راه گرفتار حوادثی مرگبار می گردد که با زیرکی از آنها نجات می یابد و در نهایت به پادشاهی می رسد. غلام از یک زاویه، چهره یی افسانه یی است از اسطوره «آدونیس» و نماد خدای طبیعت است که در راه بندگانش می میرد و آنگاه تجدید حیات می یابد و از سویی دیگر قهرمان نظام اجتماعی برون قبیله یی است که از وطن خود دور شده، در سرزمینی بیگانه به شاهی می رسد.

قیاس ادبیات فارسی با ادبیات عربی، قیاس دو ادبیات مشابه و همانند یکدیگر است. با این تفاوت که تاثیر ادبیات فارسی در شعر عربی در مقایسه با تاثیر شعر عربی در شعر فارسی، اندک تر است. تاثیر پذیری شاعر مورد بررسی ما، حسین مجیب المصری از شعر پارسی در دو مظهر جلوه گر است: یکی نمادگرایی و دوم دنبال کردن مسیر شاعران فارسی در روش ادبی آنان.
این مقاله برش کوتاهی از جریانات داد و ستد فرهنگی میان ادبیات عربی و فارسی در شعر مجیب المصری به عنوان ادیبی زبردست در عرصه ادبیات تطبیقی، با تکیه بر مساله تاثیر و تاثر در پرتو روابط فرهنگی است.
در این مقاله برخی مظاهر تاثیر فرهنگ و ادبیات فارسی در شعر مجیب المصری نمایان گردید و روشن گردید که این تاثیر تا حدی پا را فراتر از قالب های شکلی می گذارد و باعث تغییر درون مایه اشعار او می شود. مصری روی کرد شاعران پارسی در شعر عرفانی نمادگرایانه را پی می گیرد، اما در صدد بیان خطورات ذهنی خویش است و از مظاهر تاثیرپذیری او توصیف زلف محبوب و تشبیه قد رعنای او به درخت سرو است. این شاعر در بسیاری موارد به اضطرار و نه از روی اختیار، درون مایه را از شعر فارسی وام ستانی می کند، بدون اینکه به عملکرد خود پی برده باشد.

واج عنوان کوچک ترین واحد صوتی، نقش متمایز ساختن کلمات از یکدیگر را به عهده دارد. موضوع ارتباط میان واج و معنا در چارچوب ارتباط میان دال و مدلول قرار می گیرد، و اختلاف میان زبان شناسان در مورد ماهیت این ارتباط از گذشته تا حال ادامه یافته است. برخی معتقدند که واج از طریق دلالات مخرج و صفاتش نقش معناسازی در اثر ادبی ایفا می کند. و برخی دیگر قائل به وجود ارتباط میان واج معنا نیستند.
در این تحقیق ما ابتدا به شمارش واج ها در معلقه طرفه و بیان نسبت آشناییت زدایی حضوری و غیابی آن در مقطع وصف شتر می پردازیم و سپس تلاش می کنیم ارتباط آشناییت زدایی حضوری و غیابی واج ها با معنا در مقطع وصف شتر را تحلیل کنیم. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که واج، نقشی معناساز در متن شعر ایفا می کند و در وصف شتر در معلقه طرفه واج هایی که دلالات صفات و مخارج آن ها با این مقطع متناسب و هماهنگ است حضوری چشم گیر در این بخش از معلقه دارند، در حالی که واج هایی که با این مقطع تناسب ندارند حضور اندکی دارند.