فهرست مطالب

نقد ادبی - پیاپی 28 (زمستان 1393)

فصلنامه نقد ادبی
پیاپی 28 (زمستان 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/11/05
  • تعداد عناوین: 9
|
  • نظری
  • لیلا آقایانی چاوشی، مریم حسینی صفحه 11
    توجه به ارزش های آثار والا و بررسی ویژگی های ادبی و هنری آنها همواره مورد توجه اندیشمندان و منتقدان بوده است. شارل آگوستن سنت بوو Charles Augustin Sainte-Beuve (1869-1804) از جمله پیشروان منتقدان این حوزه بود که به طور خاص و با رویکردی تازه به موضوع آثار کلاسیک در مفهومی نو پرداخت. وی در جستاری که از آثار برجسته ادبی به دست داد، به مولفه هایی توجه کرد که سبب می شود اثر ماندگار و به تعبیر خاص وی، کلاسیک شود. توجه به محتوای اثر و سهمی که در اعتلای روح انسانی دارد، از نکات مهمی است که مورد توجه سنت بوو در سنجش اثر کلاسیک قرار گرفته است. سنت بوو اثر کلاسیک را اثری خواند که به واسطه ظرفیت های برتر خود زمان را درمی نوردد. این نوشتار، به بررسی رویکرد سنت بوو درباره اثر کلاسیک و وجوه مختلف آن را پرداخته است.
    کلیدواژگان: اثر کلاسیک، شارل سنت بوو، اثر ادبی
  • ابوالفضل حاجی زاده، مصطفی مهرآئین صفحه 31
    در این پژوهش نظری تلاش داریم با توجه به اهمیت متن در پژوهش های ادبی و اجتماعی چارچوبی نظری جهت تفسیر انتقادی متن ارائه کنیم.سوال اصلی ما در این پژوهش عبارت است از اینکه: متن چگونه اعمال قدرت می کند؟ جهت پاسخ به این سوال به مرور نظریه های قدرت در علوم انسانی و اجتماعی خواهیم پرداخت. عمدتا دو دسته نظریه در این حوزه مطرح اند. نظریه های حاکمیت محور که در آنها به قدرت به مثابه زور فیزیکی، دولتی یا طبقاتی تاکید می شود ونظریه های دسته ی دیگر که قدرت را امری گفتمانی و زبانی درنظر می گیرند که از طریق فرایند های سوژه سازی و سوژه زدایی در متون اعمال می شود. برای این منظور آرا چهار تن از مهمترین نظریه پردازان معاصر، ارنستو لاکلائو و شانتال موفه، اسلاوی ژیژک و ژولیا کریستوا را با محوریت مهمترین مفاهیم آنها یعنی مداخله هژمونیک، فانتزی و آلوده انگاری و با توجه به پرسش این پژوهش خوانش خواهیم کرد.
    کلیدواژگان: متن، قدرت، مداخله هژمونیک، فانتزی، آلوده انگاری
  • عبدالله حسن زاده میرعلی، حسن اکبری بیرق، هادی یاوری، محمد صادقی صفحه 51
    «نظریه عام کلیشه ها» یکی از نگاه های صورت گرایانه قرن بیستم به ادبیات عامیانه است که به تاثیر از مطالعات عامیانه، عبارت شناسی و واژگان شناسی صورت گرفت. جی. ال. پرمیاکوف زبان شناس و نویسنده روسی، با نوشتن کتاب از مثل تا قصه های عامیانه (1968) چارچوب نظری این نظریه را بنیان نهاد و با بررسی عناصر بازتولیدی زبان از قبیل ضرب المثل ها، چیستان، کنایات، قصه ها، و هرگونه عبارت قالبی و فرمولوار زبان در تقابل با متون تولیدی و خلاق زبان، نظریه عام کلیشه ها را معرفی نمود. پرمیاکوف و برخی هم نظران وی برخلاف گروهی که عقیده داشتند در آفرینش های ادبی باید از عناصر کلیشه ای زبان پرهیز شود و چندان نظر مساعدی به این گونه عبارات نداشتند، تلاش کردند که علت وجودی کلیشه ها و فواید ساختار آن را توجیه کنند. و نشان دهند که کلیشه ها صرفا مشتی عبارات دست دوم، کهنه و پیش پا افتاده نیست.
    پرمیاکوف از منظر زبان شناسی، نظریه عام کلیشه ها را ارائه می کند و حدود طرح کلی نظریه اش از ضرب المثل ها (کوچکترین واحد ادبیات عامیانه) تا افسانه ها (بزرگترین واحد ادبیات عامیانه) را شامل می شود و بیشتر به دنبال تحلیل ساختاری واحد های ادبیات عامیانه است. با استناد به عنوان فرعی این کتاب: «یادداشت هایی درباره نظریه عام کلیشه ها» می توان ادعا نمود که این نظریه هنوز کامل نیست و پرمیاکوف بیشتر به دنبال طرح مقدماتی این نظریه بوده است.
    هدف ما از ارائه این نوشته، معرفی این نظریه و جایگاه آن در نقد ادبی است و برای این منظور، تلقی زبان شناسان و منتقدان ادبی را از منظر محققان شعر شفاهی و نیز صورتگرایان درباره ادبیات عامیانه جستجو نموده ا یم.
    کلیدواژگان: صورتگرایی روسی، نظریه عام کلیشه ها، ادبیات عامیانه، فرمولواره، جی، ال، پرمیاکوف
  • عباس واعظ زاده، ابوالقاسم قوام، عبدالله رادمرد، مریم صالحی نیا صفحه 76
    گونه شناسی ادبی یا نظریه انواع ادبی یکی از نظریات مطرح در حوزه نظریه ادبی است که در حیات حدودا دوهزار و چهارصد ساله خود محمل مناقشات، رد و قبول ها و جرح و تعدیل های فراوانی بوده است. در این مناقشات و مجادلات مسائل و مباحث مختلفی مطرح شده که سبب گسترش، تعمیق و امروزه تثبیت این نظریه شده است. این مقاله بر آن است تا از انبوه مباحث مطرح در این نظریه به مسائلی بپردازد که توجه به آنها در مطالعات گونه شناسانه ادبیات فارسی ضروری است؛ مسائلی چون: تعریف نوع ادبی، رابطه نوع ادبی با آثار ادبی، انواع انواع ادبی (انواع بنیادی)، قراردادهای نوع، نوع ادبی و ایجاد انتظارات، میزان رعایت قراردادهای نوع، نوع ادبی و بینامتنیت، زمان مندی انواع ادبی، نوع ادبی و فرهنگ، نوع ادبی و تاریخ ادبیات، دور در گزینش انواع ادبی، و تعریف و نام دهی انواع ادبی. این مقاله ضمن طرح این مباحث، به نقد رویکرد سنتی نظریه انواع ادبی فارسی پرداخته و ضرورت اتخاذ رویکرد جزئی نگرانه به انواع ادبی را متذکر می-شود.
    کلیدواژگان: نظریه ادبی، نظریه انواع ادبی، نوع ادبی، ادبیات فارسی
  • نقد عملی
  • سرو رسا رفیع زاده صفحه 99
    رمان نقره، دختر دریای کابل نوشته ی حمیرا قادری نویسنده ی مطرح و جوان افغانستان یکی از رمان های مهم معاصر افغانستان است که در آن به مسائل اجتماعی و سیاسی از دیدگاه زن و با محوریت زن پرداخته شده است. این رمان حوادث و وقایع سالهای پرالتهاب(1308-1357)، را با دیدی متفاوت توصیف می-کند.
    این مقاله با هدف بررسی جایگاه اجتماعی و نقش زن افغانستانی در داستان نویسی معاصر فارسی این کشور، به بررسی رمان مذکور به شیوه ی تحلیل گفتمان پرداخته و پس از معرفی روش پژوهش و مبنای نظری فرکلاف، تحلیل متن را در سه مرحله پی گرفته است. نتایج حاصل از واکاوی متن نشان داد که سراسر رمان عرصه ی تقابل گفتمان های سنت و مردسالاری در برابر گفتمان زنانگی(فمینیستی) و گفتمان قدرت در برابر گفتمان روشنفکری است. نگرش نویسنده در بازنمایی وقایع و حوادث داستان جریان های فکری جامعه را درباره ی مسایل سیاسی و اجتماعی در برهه ی خاصی از دوره ی معاصر به نمایش می گذارد؛ بدین ترتیب واکاوی مولفه های تشکیل دهنده ی رمان به شیوه ی تحلیل گفتمان انتقادی، علاوه بر این که نگرش نویسنده را در بازنمایی وقایع داستان آشکار می کند، خواننده را با بخشی از تحولات فکری جامعه ی افغانستان که در این داستان نقش آن به زنان داده شده آشنا می سازد. تاکید قادری بر یک برهه ی خاص از تاریخ نیز بیان گر گرایش های ملی و ضد استبدادی و استعماری وی است که با توجه به حضور نیروهای خارجی و دخالت احتمالی و پنهانی آنان هشدار می دهد و در کنار آن با طرح مسایل اجتماعی و عاطفی زنان، سوگیری آشکار وی را در برابر گفتمان سنتی و مردسالارانه نشان می دهد.
    کلیدواژگان: تگا، افغانستان، قادری، زن، روابط قدرت
  • ساناز مجرد صفحه 140
    حکایت های اعتقادی دسته ای از پاره روایت ها هستند که راوی برای روشن ساختن اصول اعتقادی و پاسخ گویی به مخالفان عقیدتی اش آن ها را پردازش می کند. این حکایت ها غالبا در بخش آغازین و خارج از ساختمان محتوایی اصل منظومه قرار دارند. از میان آثار عطار نیشابوری، در بخش آغازین منظومه ی مصیبت نامه، ده حکایت اعتقادی وجود دارد. محتوای این ده حکایت، دفاع از حقانیت اعتقادهای مذهبی عطار و پاسخ گویی به مخالفان و تبیین ارزش شعر و شاعری است. ساختار حکایت ها از طرح «بحران، تلاش، نتیجه» و دو زیر مجموعه ی این طرح پیروی می کند و حذف یا تغییر آگاهانه ی این اجزای ساختاری در برجسته کردن اعتقاد راوی نقش داشته است. راوی، فضای اعتقادی حکایت ها را با تمهیدات نشانه شناختی موثر برجسته کرده است و نشانه ها در شکل دادن به ساختمان این نوع از حکایت ها، کارکرد بیشتری داشته است. تمهیدات نشانه ای موجود در حکایت ها عبارت اند از: انتخاب شخصیت، انتخاب زمان و مکان، آغازشدن حکایت با حرف ربط «چون»، سرعت کنش و واکنش، طراحی معادله ی ارزشی، استفاده از ضمیر متصل شخصی، نقل کلام از سوی مقدسان.
    کلیدواژگان: بررسی ساختاری، بررسی نشانه شناختی، حکایت اعتقادی، مصیبت نامه
  • مونا هوروش صفحه 165
    یکی از نیاز های اساسی نقد ادبی فمینیستی امروز ایران، توجه به مفهوم زنانگی در روایت، و بازنمایی آن به عنوان یک قابلیت ادبی مضاعف است. پژوهش حاضر کارکرد بازی در رمان بازی آخر بانو نوشته بلقیس سلیمانی را با استفاده از خوانش روانکاوانه پساساختارگرا، به ویژه نظریه های فاز آینه و زنانگی در لاکان، و تئوری های تقلید، تفاوت و شکوفایی سوژه زنانه در ایریگارای بررسی می کند. گل بانو، شخصیت محوری رمان، در بازی های آگاهانه و ناخودآگاه خود، به روندی جامه عمل می پوشاند که از دیدگاه ایریگارای یگانه راه مبارزه با قدرت گفتمان نرینه محور است، راهی مبتنی بر تقلید خرابکارانه از این گفتمان و گشودن بازیگوشانه فضایی جهت زایش مفهوم جدیدی از زنانگی. گل بانو در تلاشی بی پایان برای شناخت و پرورش خود، درگیر بازی هایی می شود که گاه موفق است و گاه ناموفق، گاه با تقلید آینه وار ساختار فکری جامعه را مشروعیت می بخشد و گاه با تقلید خرابکارانه آن را به چالش می کشد. در این روند آزمون و خطا، به تدریج راهی برای بروز هویت زن به عنوان یک سوژه انسانی (و نه یک شئ و کالا) از طریق بازی ها باز می شود. بازی آخر بانو که بازی با روایت است، در حقیقت شروع پیروزی گل بانو است. او و نویسنده در مقام سوژه با درهم آمیختن تقلید و خلق، زنانگی خود را در فضایی آبستن از خلاقیت و آفرینش شکوفا می کنند.
    کلیدواژگان: نقد روانشناختی، زن، ژاک لاکان، لوس ایریگاری، بلقیس سلیمانی
  • نقد مقاله
  • مصطفی جلیلی تقویان صفحه 186
    در مقاله ای با عنوان «بررسی خلاقیت های شعری حافظ در مفهوم سازی عشق»(فصلنامه نقد ادبی، س6، ش 23، پاییز 1392، صص (82-59)) تلاش شده است تا با استفاده از نظریه استعاره مفهومی نوآوری ها و خلاقیت های حافظ در مفهوم سازی عشق بررسی شود. نویسندگان مقاله بر آن هستند که:«خلاقیت استعاری در مفهوم سازی عشق با دو دسته از استعاره های مفهومی عشق پیوند دارد:الف. استعاره های قراردادی و رایجی که با کمک شاخص های چهارگانه ترکیب، گسترش، پیچیده سازی و پرسش از یک سوی پیوستار قراردادی بودن به سوی دیگر آن حرکت می کنند و بدیع تر و تخیلی تر از گونه عامیانه خود می شوند. ب. دسته دیگری از استعاره ها که در بدو امر خلاقانه و بدیع هستند»(همان: 78)
    کلیدواژگان: استعاره مفهومی عشق، حافظ، استعاره های تکراری
  • مجاهد غلامی صفحه 193
    خرده گیری بر سنت گونه بندی سبک های شعر پارسی و تقسیم آن به خراسانی، عراقی، هندی و بازگشت، پیشنهاد مدل نوینی در این باره و بحث بر سر سبک هندی و کیفیت تکوین آن، موضوع سه مقاله از دکتر کورش صفوی است: «پیشنهادی در سبک شناسی ادب فارسی»، «نگاهی تازه به نظام سبک شناسی زبان و هنر»، و «نگاهی به چگونگی پیدایش سبک هندی در شعر منظوم فارسی». نگاه صفوی در این مقالات، نگاهی زبانشناسیک و معطوف به نظریه های هاورانک، یاکوبسن و لیچ است. با وجود ستایش برانگیز بودن کوشش صفوی در این باب، می نماید که انتقاداتی به نظریه وی وارد باشد. چنانکه برخی از ایرادات صفوی بر سنت گونه بندی سبک های شعر پارسی، از الگوی پیشنهادی وی نیز برطرف نشده. همچنین به واسطه برخی پارادکس ها و نیز امکان استنباط های خلاف واقع بر مبنای برخی گزاره ها و مواردی دیگر، نظریه صفوی از جهاتی آسیب مند شده است. در این جستار، پس از گزارشی اجمالی از نظریات صفوی در سه گانه مذکور، کاستی های کار مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: گونه بندی سبک های شعر پارسی، سبک هندی، کورش صفوی
|
  • Page 31
    In this study we have tried -to comment on the importance of text in social and literary research - to provide a theoretical framework for critical interpretation. Question of this research is: H ow text power does. To answer this question، we will review the theories of power in the humanities and social sciences. Two main theories have been proposed in this field. Rule-based theories in which emphasize power as a physical or class or governmental force. Other theories emphasize power as the discoursive or the lingual that applay Through subjective and desubjective processes. at For this purpose will read the votes of four of the most important contemporary theorists، Ernesto Laclau and Chantal Mouffe، Slavoj Žižek and Julia Kristeva until will be given research question. Finally، the responses of these theories will be presented.
  • Mohammad Sadeqi Page 51
  • Abbas Waezadeh, Abolqasem Qawam Page 76
    Genology or genre theory is one of the oldest، most controversial and most problematic branches of literary theory. Approximately two thousand four hundred years in the life of this theory، many controversies surrounding the concept of genre has been and in these controversies، different problems and issues have been raised. Among the many topics of the theory، this article will talk about the issues that need attention in generic studies of Persian literature; such as the definition of the genre، genre and literary works، types of genres (the main forms)، generic conventions and expectations، measure of regard to conventions، genre and intertextuality، genre and time، genre and cultures، genre and literary history، the vicious circle in the selection of genres، and definition and naming of genres. The article also criticizes the traditional approach to genre theory in Persian literature and notes the necessity of retrospective component approach to literary genres.
    Keywords: literary theory, genre theory, genre, Persian literature
  • Sarw Rafizadeh Page 99
    The Novel Noghreh، daughter of Kabul River، written by Humaira Qaderi، one of the young and proposed Afghanistan novilist that it is one of the most important novels of contemporary Afghanistan. Here social and political issues have been addressed from the standpoint of women، with a focus on women. The purpose of this article is to study the status and role of Afghan women in contemporary Persian fiction in this country and explore this novel via Critical Discourse Analysis. After the introduction of research methods and theoretical bases of Norman Fairclough، we will analysis the text in three stages. The results of our analysis show that context of novel representations two types of conflict: the Conflict between traditional patriarchal discourses and discourses of femininity (feminist) and the contrast between the intellectual discourse and the discourse of power. The author represents all events of the story about political and social issues in a particular period of history; thus، the method of analysis components of Critical Discourse Analysis، besides to the specific and targeted approach to the representation of the events of the story in author perspectives، introduced reader with some of the developments in this story that its role is played by the women in Afghan society. Author''s emphasis is on a particular period of history than any other time also reflects national trends and anti-authoritarian and colonial. Due to the presence of foreign forces and interference potential and secretly warns and in addition to the design of social and emotional issues of women، her apparent bias against traditional patriarchal discourse shows.
    Keywords: CDA, Qaderi, Afghanistan, women, power relationships
  • Sanaz Mojarrad Page 140
    There is a tradition in Persian poems which poet at the beginning of his poem express his beliefs and answer to his opponents. Some poets represent these beliefs as tales. These parts mostly are out of the main body of the poem. Among Attars Neishaboury poems there are ten tales at the beginning of Mosibat-nameh. The content of these tales are defending of truth of his religious beliefs، answering to his opponents، explaining the value of poem and poesy. the structure of these tales are the form (tension، trying، conclusion) and two subsidiaries of this form and eliminate or changing these parts highlight the narratives opinion. Signs have more important role in making the structures. The signs which are used in these tales are: choosing the character، choosing the time and place، starting the tales with conjunction، the speed of act and react. Designing value equaition، Use the pronoun and quoting the speech of saints.
    Keywords: structural study, signs, tales, Mosibat, Name
  • Mona Hoorvash Page 165
    In spite of the growing acceptability of the works of women novelists in Iran، literary criticism of these works suffers from significant shortcomings and limitations. The most prominent of these shortcomings is the critics’ lack of interest in separately analyzing each novel as a distinct literary unit in order to appreciate its singular literary excellence and uncover those aspects that are less likely to appear in the literature of men. Above all، feminist literary criticism of Iranian novels lacks an approach to focus on the notion of femininity as an indispensible part of the narration that can offer new literary potentials both for the writer and the reader. The present study uses concepts from poststructuralist psychoanalysis، especially Lacan’s theories of mirror stage and femininity as pretense and Irigaray’s theories regarding mimesis، difference and the development of the feminine subject، to discuss the function of game playing in Belgheis Soleimani’s novel، The Last Game of the Lady. Golbanoo، the protagonist، through her games and theatricality، manages to take what Irigaray believes to be the first step in challenging the phallocentric discourse: the strategy of subversive mimesis of that discourse to open a space for a new definition of femininity that allows for the development of the female subject. Her last game، which is the game of the narrative، is in fact the beginning of her victory. Golbanoo and the novelist join forces to playfully crack the phallocentric mindset and achieve feminine subjectivity by means of creative production.
    Keywords: Psychoanalytical criticism, woman, Lacan, Irigaray, Belgheis Soleimani
  • Page 186