فهرست مطالب

تحقیقات علوم قرآن و حدیث - سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 23، پاییز 1393)

مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث
سال یازدهم شماره 3 (پیاپی 23، پاییز 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/11/06
  • تعداد عناوین: 7
|
  • سید محمد علی ایازی*، مریم پور افخم صفحات 5-32

    توشی هیکو ایزوتسو، زبان شناس معروف ژاپنی، تحقیقاتی ارزنده در حوزه قرآن پژوهی انجام داده است. وی برای نخستین بار، قرآن را به صورت مستقیم، از عربی به ژاپنی ترجمه کرد و از ره گذر این ترجمه، به نکاتی دقیق درباره مفاهیم کلیدی قرآن دست یافت و موفق به تالیف دو کتاب مهم، یکی با عنوان خدا و انسان در قرآن و دیگری به نام مفاهیم اخلاقی - دینی در قرآن مجید شد. ایزوتسو در این دو اثر، بحث های معناشناسی جدید را در فهم و تفسیر معانی قرآن به کار گرفته است که به صورتی درخور توجه، بر پژوهش های بعدی در حوزه معناشناسی و تفسیر اثر گذاشت و مطالعات در این رشته را گسترش داد. از سوی دیگر، این زبان شناس در ره یافت معناشناسانه خود، مفاهیم مختلف قرآن را در ضمن یک شبکه معنایی گسترده نگریسته و بر اساس معیارهای علمی پذیرفتنی، روابط مفاهیم را شناسایی و در نهایت، معانی آن ها را کشف کرده است. این کار وی با وجود برخی کاستی ها، ماندگار و در نوع خود، کم نظیر است. در مقاله حاضر، نخست، ایزوتسو و دو اثر قرآنی وی را شناسانده و در ادامه، ضمن نگاهی اجمالی به مفهوم شناسی و اصطلاح شناسی قرآنی، این دو اثر را به لحاظ منابع، محتوا و روش نقد و بررسی کرده ایم؛ البته در این تحقیق، در پی توصیف نقاط قوت و ضعف کار ایزوتسو بوده ایم؛ نه ارزش گذاری بر کار وی. برای ارزش گذاری بر آثار این دانشمند می توان آن ها را با آثار دیگران مقایسه کرد.

    کلیدواژگان: توشی هیکو ایزوتسو، خدا و انسان در قرآن، مفاهیم اخلاقی، دینی در قرآن مجید، نقد و بررسی
  • اعظم پویازاده*، مریم پیروان صفحات 33-60

    جرالد هاوتینگ، از شاگردان ونزبرو، در کتاب بت پرستی و ظهور اسلام، محیط ظهور اسلام و قرآن را بررسی کرده و معتقد است تثبیت و تدوین قرآن را نمی توان به دو شهر مکه و مدینه و نیز دوران حیات پیامبر (ص) محدود کرد؛ زیرا در شکل گیری سنت دینی ای بزرگ مانند اسلام نمی توان صرفا بر نقش یک فرد و یک محدوده زمانی کوتاه تکیه کرد؛ بلکه ظهور چنین دینی نیازمند زمانی طولانی و منطقه ای کاملا وسیع است. او در کتاب خود، در کنار عرضه شواهد و قراین مختلف، از روش تحلیل ادبی متن قرآن نیز برای اثبات دیدگاهش استفاده کرده است؛ بدین صورت که مشرکان و ویژگی های این گروه را در قرآن بررسی کرده و کوشیده است نشان دهد آن ها افرادی بت پرست به معنای واقعی کلمه نبوده اند. وی این گروه را یکتا پرستانی دانسته است که قرآن در گفتمانی جدلی، آنان را «مشرک» خطاب کرده است؛ بنابراین، مخاطبان قرآن را یکتا پرستانی دانسته است که از قضا، در محیط زندگی پیامبر (ص) و به ویژه مکه، حضوری چندان درخور توجه نداشتند. جرالد در مقدمه کتابش گفته است این نظر را که قرآن به بت پرستان واقعی حمله کرده است، تنها می توان در تفسیر های روایی از این کتاب آسمانی یافت و از آیات قرآن، چنین مطلبی برداشت نمی شود. او معتقد است این فهم روایی که اسلام را نتیجه مجادله با بت پرستان حجاز می داند، اسلام را از کل سنت یکتا پرستی جدا می کند؛ زیرا همه ادیان مبتنی بر یکتا پرستی، در اثر مجادله با دیگر گروه های یکتا پرست شکل گرفته و سپس تکامل یافته اند. در این مقاله، دیدگاه هاوتینگ در این کتاب را بیان و نقد کرده ایم.

    کلیدواژگان: چند خدا پرستی، مشرکان، بت پرستی، روی کرد سنتی، روی کرد شکاکانه، گفتمان جدلی
  • محمد جانی پور*، محمدرضا ستوده نیا صفحات 61-86

    گونه شناسی انواع مختلف جهاد در قرآن کریم، بیانگر آن است که می توان این مفهوم را در دو گفتمان متفاوت بررسی کرد: نخست، جهاد سخت که با استفاده از واژه های «قتال» و «مرابطه»، از آن تعبیر شده است؛ دوم، جهاد نرم که زیر مجموعه واژه «جهاد» است. فلسفه و بنیاد جهاد در دین مبین اسلام، مشتمل بر اقداماتی است که از طریق نقد مبادی قدرت های نامشروع حاکم، به نفی رژیم ها و سیاست های آن ها منتهی می شود؛ از این روی می توان گفت جهاد در دین مبین اسلام، به مثابه راه بردی نرم افزار گرایانه مطرح شده است که امروزه، با استفاده از عنوان عمومی «جنگ نرم»، از آن تعبیر می شود.
    این راه برد، متناسب با وضعیت و مقتضیات زمان، به گونه های مختلف نمود یافته است و نمونه بارز آن را می توان در اقدامات جهادی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در مقابله با حکومت معاویه و یزید مشاهده کرد؛ بدان معنا که این دو امام بزرگوار در واقع، یک راه برد را در پیش گرفته بوده اند.
    در این مقاله کوشیده ایم از طریق معناشناسی و بررسی گونه های مختلف جهاد در قرآن کریم، نظریه قرآن درباره جنگ نرم جهادی را تبیین و راه بردهای نرم افزار گرایانه برای دست یافتن به آن ها را بررسی کنیم؛ بدان معنا که جهاد، راه بردی نرم افزار گرایانه و شمول آن به مراتب بیشتر از جنگ نرم با دشمن است؛ از این روی، جنگ نرم با دشمن، از مصداق های جهاد از منظر قرآن کریم به شمار می آید. برای تبیین دقیق این موضوع، اصل جهاد متناسب با گفتمان قرآنی را تحلیل، و مرز های مفهومی و کاربردی آن با قتال را ترسیم کرده ایم.

    کلیدواژگان: قرآن کریم، جهاد، قتال، جنگ نرم، قدرت نرم، راه برد
  • محمدرضا حاجی اسماعیلی*، داود اسماعیلی صفحات 87-116

    از مهم ترین مباحث مطرح در حوزه علوم قرآنی، نسخ است که در بسیاری از روایات، اشراف بر جوانب آن، از جمله ویژگی های مفسران قرآن به شمار آمده است. از سویی، قرآن پژوهان، این پدیده را بر سه قسم، شامل نسخ حکم و بقای تلاوت، نسخ حکم و تلاوت، و نسخ حکم بدون تلاوت تقسیم کرده و از این میان، تحقق یافتن مورد اول را بیشتر مفسران و پژوهشگران در حوزه علوم قرآن پذیرفته اند؛ اما بر سر دو قسم دیگر، اختلاف نظر وجود دارد؛ به گونه ای که می توان گفت متقدمان، بیشتر به تحقق یافتن آن تمایل داشته اند؛ ولی متاخران از جهات متعدد، ادله ایشان را نقد کرده اند. در این پژوهش، بعد از ذکر معنای لغوی و اصطلاحی «نسخ» و سخن گفتن درباره مکتب های سه گانه ای که دکتر مصطفی زید در این حوزه برشمرده است، مفهوم و محدوده نسخ را تبیین کرده و پس از ذکر شروط تحقق یافتن آن، نسخ تلاوت را بررسی و سر انجام، با نقد ادله موافقان و مخالفان نسخ تلاوت اثبات کرده ایم اعتقاد به نسخ تلاوت، حاکی از برداشت شتاب زده و نگاه سطحی به روایات است؛ زیرا تعریف نسخ و شرایط بیان شده از سوی ایشان، با تقسیم بندی نسخ به سه قسم یاد شده مطابقت ندارد و از سویی، دلیلی متقن مبنی بر تحقق یافتن نسخ تلاوت نداریم؛ هر چند دلیل محکم عقلی هم مبنی بر نفی آن در دست نیست.

    کلیدواژگان: نسخ، نسخ تلاوت، قرآن، شروط نسخ، انواع نسخ
  • فتحیه فتاحی زاده*، محمد کاظم رحمان ستایش، فاطمه ونکی صفحات 117-140

    بحث درباره قواعد تعارض جرح و تعدیل، همواره از مباحث مهم و درخور توجه در حوزه دانش رجال بوده است؛ زیرا درباره برخی راویان مهم و برجسته شیعه، آرای رجالی ای متعارض در دست است. تعیین وضعیت این دسته از راویان، به کاربرد این قواعد برای حل تعارض و رسیدن به نتیجه درست، وابسته است. آیت الله خویی آرای رجالیان را از باب حجیت خبر واحد، معتبر دانسته است؛ از این روی، در اندیشه او، تعارض جرح و تعدیل در آرای رجالیان متقدم، همواره به تساقط آرا و در نتیجه، مجهول الحال شدن راوی انجامیده و به هیچ عنوان، ترجیح یکی از دو طرف تعارض با استفاده از مرجحاتی همچون اخذ قول متاخر، تعدد جارح یا معدل و یا تقدم قول اضبط، در عمل کرد ایشان، جایگاهی نداشته است.

    کلیدواژگان: معجم رجال الحدیث، آیت الله خویی، تعارض، جرح و تعدیل، تساقط، مجهول الحال
  • حمیدرضا فهیمی تبار*، مهدی آذری فرد صفحات 141-172

    بیشتر اهل سنت، تمام صحابه رسول خدا (ص) را عادل می دانند؛ از این روی، در نگاه آن ها، هر روایتی که به یکی از صحابه ختم شود، به شرطی که سند آن، متصل باشد و وثاقت راویانش احراز شود، از نوع صحیح دانسته می شود و باید از هر گونه نقد و ارزیابی متن آن خودداری کرد؛ بنابراین، عدالت صحابه از مبانی رجالی اهل سنت است. اهل سنت برای اثبات عدالت صحابه، به آیاتی از قرآن و روایاتی از پیامبر (ص) استناد می کنند. در این نوشتار، منابعی را معرفی کرده ایم که در آن ها، برای اثبات عدالت تمام صحابه، به این روایات استناد شده است؛ آن گاه راویان این روایات را از نگاه علمای رجالی اهل سنت بررسی کرده و در نهایت نشان داده ایم بیشتر این روایات به دلیل نقل شدن از سوی راویان ضعیف، بر اساس مبانی رجالی اهل سنت، از نوع غیر صحیح دانسته شده اند.

    کلیدواژگان: عدالت صحابه، اهل سنت، منابع، روایات، اعتبار، سند
  • رسول محمد جعفری*، مهدی جلالی صفحات 173-198

    بعد از رحلت پیامبر (ص)، جریان های فکری و کلامی متعدد و معارض با یکدیگر که بیشتر، از اهل سنت بودند، پدیدار شدند که در هر یک از آن ها، برای تبیین اندیشه ها، علاوه بر قرآن، به روایات نبوی (ص) استناد می شد. در اثنای این تکاپوها، برخی آیات، دچار تحریف معنوی شدند و روایات نیز دست خوش تحریف لفظی و تبیین ناصواب (تحریف معنوی) و یا گرفتار وضع شدند. اهل بیت (ع) در مواجهه با چنین روایاتی که دست مایه عقاید جریان های فکری و کلامی بودند، گاه مواضع تحریف روایات را آشکار می کردند، گاه با تبیین صحیح روایات، سوء برداشت ها را می زدودند و گاه با استناد به ادله عقلی و نقلی، جعلی بودن حدیث را نشان می دادند.

    کلیدواژگان: روایات کلامی، اهل بیت (ع)، اهل سنت، تحریف، تصحیح، جعل
|
  • Pages 5-32

    Toshihiko Izutsu, famous Japanese linguist has worthy researches on realm of Quran. For the first time,he translated Quran directely from Arabic to Japanese and through his translation , he achieved a deep understanding of essential quranic concepts leading to his two important books entitled “God and human being” and “ethical - religious concepts in glorious Quran”. In these two works, ,he has employed semantic methods in his study of Quran which s have had a great impact on further studies in this field, extending its scope. Izutsu, in his two works, has considered various concepts of Quran in a vast conceptual network, and has identified their relations based on acceptable scientific standards. His studies, in spite of little deficiencies, are everlasting and unique. In this article, in addition to introducing Izutsu and his two Quranic works, we have criticized his methods and sources. it is necessary to mention that our aim in this survey was just bringing to light the advantages and disadvantages of this study without any judgment on the value of his works for which we are in need to compare his works with that of the others .

  • Pages 33-60

    Gerald R. Hawting, John Wansborough’ student, in his book "The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam" Hawting speaks about the environment in which Islam and Quran emerged. He believes that the composition and canonization of Quran is neither limited to the two city of Mecca and Medina nor the life of the Prophet (SAWA). In the development of such vast religious tradition like Islam , we cannot emphasize on the role of one person or a limited period; rather, this is in need of a longer period of time and a much vaster region. In his book, he applies literal criticism to Quran, besides many different arguments to verify his claim. For example he has discussed about the term” mushrikun” and their attributes in Quran, claiming they were not real idolaters. He believes that they were monotheists, but they were called mushrik polemically whereas there were not any monotheists in Hijaz at the time of the Prophet (SAWA); therefore Quran belongs to another time and place. In the preface of his book, Hawting has declared that only on the basis of traditional exegesis of this scripture, it can be said that Quran has confronted real idolaters, otherwise this cannot be understood from the verses themselves. He maintains that this traditional understanding ,detaches Islam from the whole monotheist tradition; whereas all monotheist religions have emerged from confronting other monotheist groups. This article argues about the main ideas of Hawting in his book "The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam".

  • Pages 61-86

    Typology of different types of jihad in the Holy Qur'an suggests that this concept can be studied in two different discourse: First, Hard jihad which has been mentioned with the words "fight" or "morabetah", Second, the soft jihad which is the subset of the word "Jihad". As the philosophy and foundation of Jihad in Islam consists actions that can be accomplished through criticizing the principles of illegitimate ruling and ending with the rejection of these regimes and its policies and it can be argued that, Jihad in Islam is considered as a software strategy which today is mentioned in short by the general name ”soft war”. According to different circumstances and situations, this strategy has different manifestations. A good example is the measurements taken by Imam Hassan (AS) and Imam Hussain (AS) against the rule of Mu’awiya and Yazid, considering their different measurements as identifying strategy. In this article, employing semantic analysis of the text, we have studied different types of jihad in Quran , elaborating this theory and studying its strategies i.e. Jihad is a software oriented strategy, with a broader meaning than soft war with the enemies. For a detailed elaboration of the subject, jihad has been studied according to Quranic discourse and its difference - in both concept and usage – with “qetal” (killing) has been illustrated.

  • Pages 87-116

    Naskh is one of the most an important issues in Quranic studies and in many hadiths, been knowledgable about this issue is is considered as one of the qualifications for an interpreter of the Quran. Islamic scholars have divided naskh (abrogation) to three types: a) the abrogation of the ruling only; b) the withdrawal of both text and ruling; c) the withdrawal of text not ruling. Most interpreters and scholars have approved the occurrence of the first type but that of the other two are subject to disputes: while in the early centuries they were considered more likely to have taken place, their occurrence has been criticized later on. Studying the meaning and definition of the term ‘naskh’ and considering what Mostafa Zayd has said in this regard, this article defines the concept of ‘naskh’ and its boundaries and proves that the belief in “naskh al-telawah” is result of misunderstanding particular hadiths since the definition provided by these scholars is not consistent with the above-mentioned classification of naskh. Furthermore, there is no good reason for occurrence of naskh al-telawah, although there is no good logical reason against it, either.

  • Pages 117-140

    one of the important topics in the science of Rijal has always been the principles for resolving the conflict of weakness and authenticity of narrators as many of very famous and important Shiite personalities are subject to such conflicts. Therefore applying these principles in attaining a correct result is necessary. Aytollah Khoee Has considered the viewpoint of rejal experts as authoritative therefore in case of conflict, has put aside both view leading to the anonymity of the narrator. in his opinion there is no room for preferable evidences in benefit of one side, evidences such as accepting the latest view or considering the number of attesters to each view, or preferring the view of the one more precise.

  • Pages 141-172

    Most Sunni scholars consider all the companions of the holy Prophet (SAWA) as authentic. Hence, in their view, any tradition that is narrated on the authority of a companion, provided its chain of transmitters is not broken and its narrators verified, it is evaluated sound and is in no need of text review. Therefore the authenticity of the Companions is one of the principles of Sunni Rejal study. To prove the mentioned principle, they refer to Quranic verses and Prophetic traditions. In this paper, we have cited sources which have referred to these verses and traditions; then, these traditions have been evaluated on the basis of Sunni Rejal science. Ultimately we have shown that most of these traditions, because they have been narrated on the authority of weak narrators, are not authoritative.

  • Pages 173-198

    After the demise of the Holy Prophet (SAWA), there appeared numerous yet opposing intellectual and theological movements – mostly comprising from Sunni Muslims. In order to justify their thoughts, each of these groups referred to Quran as well as Prophetic traditions. Amid these efforts, some Quranic verses came to be semantically distorted, while traditions experienced verbal and semantical distortions (i.e. incorrect explanations) and even some were forged. To deal with such traditions which were used by the intellectual and theological movements, Ahlolbayt (the Prophet’s Family) (SAA) adopted several techniques. Due to the occasion, they disclosed the cases of distortion, corrected the misinterpretations of the verses, or based on reasoning and narrative proofs, revealed the fictitious traditions.