فهرست مطالب

فصلنامه سیاست خارجی
سال بیست و هفتم شماره 1 (پیاپی 105، بهار 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/02/03
  • تعداد عناوین: 10
|
  • حامد مهاجرپور صفحات 1-26
    کاربرد دیپلماسی در تعامل با مجامع بین المللی دارای کارکرد تخصصی در حوزه انرژی را می توان دیپلماسی چند جانبه انرژی نامید. یکی از مجامعی که طی ده سال اخیر در حوزه انرژی تاسیس شده، مجمع کشورهای صادرکننده گاز طبیعی است، که سه نوع تصویر رسانه ای از آن وجود دارد. این سه برداشت در یک نگاه مجمع را به عنوان نهاد توسعه ای کشورهای در حال توسعه می داند، در نگاه دیگر آن را ابزار سیاست انرژی روسیه و در نگاه سوم به عنوان یک کارتل محقق شده یا کارتل در حال تحقق می بیند: هر یک از نگاه های مذکور وجهی از ملاحظات مربوط به موضوع را بازتاب می دهد. بر این اساس، ایران نیز به منظور تامین منافع ملی خود، اقداماتی را تاکنون در تعامل با این نهاد چندجانبه انجام داده است که شامل اقدامات شکلی و محتوایی می شود. به رغم تلاش های بسیاری که در تاسیس این مجمع انجام داده، ایران در کسب دستاوردها تاکنون موفقیت چندانی نداشته است که این موضوع می تواند با ابهام و تردید رویکردی درقبال این نهاد چندجانبه مرتبط باشد. در این مقاله ضمن بررسی دیدگاه های فوق الذکر، دستاوردها و ناکامی های ایران نیز بررسی و ارزیابی می گردد.
    کلیدواژگان: مجمع کشورهای صادرکننده گاز، نهاد توسعه ای، روسیه، کارتل، دیپلماسی چندجانبه انرژی
  • محمد مهدی احمدی معین صفحات 27-48
    از آنجا که نوع نگاه دیگر بازیگران به هر بازیگر، سیاست ها و رفتارهای آن ها نسبت به آن بازیگر را شکل می دهد، در عرصه روابط بین الملل هر بازیگر برای طرح ریزی موفق سیاست خارجی خود باید از نوع نگاه دیگر بازیگران نسبت به خود آگاه بوده و بر اساس تصویری که در منظر دیگر بازیگران ایجاد شده است رفتارهای کنشی و واکنشی آن ها را در برابر سیاست های خود پیش بینی کرده و بر این اساس دائما سیاست خارجی خود را بهینه سازی و بروزرسانی کند. این پژوهش با دسته بندی گروه های اصلی پیرامونی جمهوری اسلامی ایران در عرصه نظام بین الملل در سه گروه اصلی غرب، شرق و اعراب، با استناد به منابع رسمی و معتبر نوع نگاه این گروه ها نسبت به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را ارزیابی می نماید. اگرچه دیدگاه های مختلفی در میان این گروه ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و نظام بین الملل نیز تنها متشکل از این گروه ها نیست، اما بر اساس یافته های این پژوهش می توان گفت نگاه غالب این گروه ها در نظام بین الملل نسبت به جمهوری اسلامی ایران نگاهی تهدیدمحور و رفتار آن ها تقابلی و خصمانه است.
    کلیدواژگان: سیاست خارجی، غرب، شرق، اعراب، جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده، تهدید
  • علیرضا صالحی، سجاد محسنی صفحات 49-70
    هر چند بسیاری از کشورها اولویت های خارجی خود را به گونه ای مطرح می کنند که بعد امنیتی را از جایگاهی که در واقع در سیاست خارجی این کشورها دارد کمتر نشان دهند، امنیت همچنان جایگاه خود را به عنوان یک اولویت مهم در سیاست خارجی حفظ کرده است. امنیت به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته کانون توجه است. درک مفهوم امنیت از سوی کشورها متفاوت است به صورتی که منجر به تعارضاتی می شود که «معمای امنیت» را به وجود می آورد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بااهمیت ترین و قدرتمندترین کشورهای منطقه، باتوجه به تجربیات خود در دوران جنگ تحمیلی 8 ساله، به طور طبیعی در حال افزایش قدرت دفاعی بومی خود است. این روندی است که از سوی کشورهای عربی خلیج فارس که افزایش توان نظامی خود را در خریدهای تسلیحاتی کلان از بیرون جستجو می کنند، با نگرانی دنبال شده است؛ نگرانی که با انجام مانورهای نظامی ایران در بخش های مختلف افزایش می یابد. نمود این احساس تهدید را می توان در مناسبات کشورهای فوق با ایران و در موضع گیری های سیاسی آن ها مشاهده نمود. پژوهش حاضر درصدد بررسی تاثیر فعالیت ها و دستاوردهای نظامی ایران بر جهت گیری خاورمیانه عربی به ویژه اعضای شورای همکاری خلیج فارس است.
    کلیدواژگان: دکترین نظامی ایران، معمای امنیت، تهدید، رئالیسم تهاجمی، رئالیسم تدافعی، توسعه نظامی، خلیج فارس
  • قاسم اصولی، رویا رسولی صفحات 71-98
    علاوه بر اهمیت اقتصادی روابط با ایران از نگاه روسیه، ایران تاثیر به سزایی در تحولات جهان اسلام دارد و همکاری با این کشور می تواند موازنه لازم برای روسیه در محیط پیرامونی آن که توسط کشورهای اسلامی احاطه شده است را به وجود آورد. در همکاری های ایران و روسیه عوامل بسیاری دخالت دارند. علاوه بر وضعیت سیاسی، عوامل دیگری از قبیل ثروت های طبیعی عظیم موجود در دو کشور به ویژه نفت و گاز، نیروی انسانی، توانایی های نظامی، تاثیرات منطقه ای و عوامل بین المللی باعث شده تا روابط مسکو تهران اهمیت ویژه ای به خود بگیرد. سئوال اصلی این پژوهش این است که چالش ها و فرصت های روابط ایران و روسیه تا سال 2018 در حوزه های مختلف روابط دوجانبه، منطقه ای و بین المللی کدامند؟ و چه سازوکار های عملی برای بسط و توسعه روابط ایران و روسیه وجود دارد. در این پژوهش در یک بخش به فرصت ها و در بخش دیگر به چالش ها و در نهایت با نگاه آینده پژوهانه به سازوکار های عملی روابط دو کشور به روش تبیینی پرداخته می شود.
    کلیدواژگان: ایران، روسیه، روابط دوجانبه، روابط منطقه ای، تعاملات بین المللی، خزر، خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز
  • قاسم ترابی صفحات 99-118
    راهبرد هسته ای خاورمیانه ای آمریکا بر چه اصول و محورهایی استوار است؟ آیا دولت اوباما راهبرد هسته ای بوش در قبال خاورمیانه را تغییر داده است، یا همچنان همان اصول را به اشکال دیگری پی گیری می کند؟ راهبرد هسته ای آمریکا با روی کارآمدن دولت بوش و بروز رویدادهایی چون حملات 11 سپتامبر و آشکار شدن توانمندی های هسته ای جمهوری اسلامی تغییرات اساسی نمود. دولت بوش با درک تهدید گسترش توانمندی هسته ای و آگاهی از این موضوع که نمی توان سایر کشورها را از داشتن انرژی هسته ای محروم کرد، الگوی جدید از هسته ای شدن را ارائه نمود. در این الگوی جدید، کشورها با کنارگذاشتن غنی سازی اورانیوم می توانند از حمایت های مشروط آمریکا برای داشتن انرژی صلح آمیز هسته ای استفاده کنند. با روی کار آمدن اوباما این راهبرد به شکل دیگری مورد پی گیری قرار گرفت که در آن عناصری از تغییر و تداوم مشاهده می شود. هدف مقاله حاضر تبیین الگوی هسته ای مورد نظر آمریکا و بررسی تداوم و تغییر در سیاست های دولت اوباما در این زمینه است.
    کلیدواژگان: الگوی آمریکا، برنامه هسته ای، خاورمیانه، غنی سازی، راهبرد هسته ای، اوباما، کشورهای عربی
  • ناصر زمانی صفحات 119-146
    در شرایط گذار کنونی حاکم بر جهان، کشورها و قدرت های اقتصادی مطرح هر کدام به دنبال آن هستند تا از طریق تشکیل اتحادیه و بلوک های سیاسی و اقتصادی منطقه ای و بین المللی جایگاه خود را در نظم نوین جهانی بیش از پیش تقویت و تحکیم نمایند. یکی از این تشکل های نوظهور که درحال حاضر بیشتر جنبه اقتصادی دارد، گروه «بریکس» است. این گروه شامل پنج کشور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی می گردد. پنج عضو بریکس سی درصد از مساحت کره زمین، بیش از چهل وسه درصد از جمعیت دنیا و بیست وپنج درصد تولید ناخالص جهان را در اختیار دارند. ذخایر ارزی پنج کشور یادشده بالغ بر 4/4 تریلیون دلار برآورد شده است. مقاله پیش رو سعی دارد با توجه به ویژگی ها و ظرفیت های بالقوه و بالفعل گروه مذکور، چشم انداز اقتصادی سیاسی بریکس را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.
    کلیدواژگان: بریک، بریکس، بانک جهانی، صندوق بین المللی پول، قدرت های نوظهور اقتصادی
  • طاهره زندی علی آبادی صفحات 147-174
    موافقت نامه راهبردی مشارکت فراپاسفیک از سال 2005 با هدف و ابتکار یک بازار تجاری برای مبادله آزاد کالا، خدمات، تشویق سرمایه گذاری، ترویج نوآوری، رشد اقتصادی، توسعه، حمایت و تولید مشاغل میان کشورهای عضو این موافقت نامه شکل گرفته است. موافقت نامه تجارت آزاد در حوزه اقیانوس آرام به منظور ایجاد یک ساختار تجاری جدید و غالب بر روابط تجاری منطقه تنظیم شده است. موافقت نامه اخیر با حضور 12 کشور مقرر شده تا پایان سال 2013 اجرایی شود. نوشتار حاضر بر این اعتقاد است که چین به عنوان بزرگ ترین اقتصاد در حال توسعه و آمریکا به عنوان بزرگ ترین اقتصاد توسعه یافته دو قدرت برجسته در حوزه منطقه ای کرانه اقیانوس آرام محسوب می شوند و عملکردهای تجاری، اقتصادی و سیاسی هر یک از آن ها را نمی توان بدون بررسی رفتار طرف دیگر بررسی نمود. علاوه بر آن سیاست اعلامی بازگشت به آسیا توسط دولت اوباما را باید در چارچوب نگرانی های واشنگتن از سرعت ظهور و توسعه دولت پکن در سایر بخش های اقتصادی، تجاری، دیپلماتیک، فناوری، نظامی و غیره جستجو نمود. بیش از نیمی از کل تجارت خارجی آمریکا و چین در سال 2012 با کشورهای عضو یا متقاضی عضویت در موافقت نامه راهبردی مشارکت فراپاسفیک انجام گرفته است. حال سئوال این است که چرا مدیران سیاسی چین برای پیوستن به موافقت نامه راهبردی مشارکت فراپاسفیک تردید دارند؟ مقاله حاضر در پاسخ به این سئوال، ابعاد این موافقت نامه راهبردی را بررسی می کند.
    کلیدواژگان: چین، آمریکا، اقتصاد، راهبرد، مبادلات تجاری، مشارکت فراپاسفیک، چالش
  • مجید عباسی، امیر قیاسی، زهرا باباجانی پور صفحات 175-198
    اعلام تاسیس رژیم صهیونیستی در 14 می 1948، واکنش و مخالفت شدید کشورهای عربی را در پی داشت و اتحاد اعراب و آغاز جنگ های اعراب و اسرائیل امنیت و بقای این رژیم تازه تاسیس را مورد تهدید جدی قرار داد. این وضعیت، سبب شد رژیم صهیونیستی برای خروج از انزوا و مقابله با اعراب، اقدامات و راهبردهای متفاوتی را درپیش بگیرد. شدت یابی بحران بین اعراب و رژیم صهیونیستی بعد از به قدرت رسیدن عبدالناصر، جنگ 1956 سوئز و وحدت سوریه و مصر، امنیت این رژیم را بیش از پیش کاهش داد. دیوید بن گوریون نخست وزیر وقت این رژیم (19631955)، راهبردی تحت عنوان «اتحاد پیرامونی» که بر اتحاد و برقراری روابط با کشورهای مسلمان غیرعرب نظیر: ایران، ترکیه و اتیوپی مبتنی بود را طراحی و در اولویت سیاست خارجی خود قرار داد. این پژوهش در پی بررسی علل و اهداف اتخاذ راهبرد اتحاد پیرامونی براساس تئوری«موازنه تهدید» استفن والت که یکی از نظریه های روابط بین الملل است، می باشد و درصدد پاسخ به این سئوال اصلی است که چرا رژیم صهیونیستی راهبرد اتحاد پیرامونی را به عنوان مبنا و اساس حفظ امنیت و بقای خود برگزیده است؟
    کلیدواژگان: قدرت، مجاورت، نیات تهاجمی، موازنه تهدید، اتحاد پیرامونی، امنیت، بقا
  • محمد رئوف حیدری فر صفحات 199-226
    جریان بین المللی مهاجرت امروزه فضای ژئوپلتیک جهانی را با تحولات زیادی مواجه کرده است. از یک طرف دولت ملت ها در راستای کنترل و مدیریت جریان مافیایی جهانی مهاجرت تلاش می کنند؛ از طرف دیگر نیز مهاجرت همان نیروهای ملی زدا و فراقلمروگرایی است که به مرزها، سرزمین، قوانین، حاکمیت، امنیت و اقتدار کشورها احترام نمی گذارد. این مقاله بیان می کند که جهان پیش روی ما از تعادل و ایزوستازی[1] بین این دو نیرو شکل خواهد گرفت. همچنین، در این مقاله بیان می شود که ما در دوران گذری هستیم که هنوز قوانین آن ثابت نشده و تعادل نیروهای حکومتی و غیرحکومتی به سرانجام نرسیده است. امروزه مهاجرت به جریانی امنیتی تبدیل شده است و پاره ای از کشورها در کنترل، مدیریت و مقابله با آن در درون مرزها و یا بیرون از مرزهای خود با چالش جدی مواجهند. به علاوه، این جریان دارای پیامدهای ناگوار و مخاطرات انسانی عظیمی هم برای افراد مهاجر و هم برای کشورهای مبدا و مقصد می باشد. مثال های ارائه شده در متن مقاله براساس فرض تقویت مرزها و تاثیرات حکومت در جهت مقابله و کنترل جریان فراملی مهاجرت می باشد.
  • حسین پوراحمدی، مقداد قنبری مزیدی صفحات 227-252
|
  • Pages 1-26
    One of the forums in the field of energy which has been established in last ten years is the forum of ''natural gas exporting countries''. There are three visions and media images of this forum. In one description، this forum is perceived as a forum of developing countries. Another view looks at it as leverage for Russian energy policy. The third view depicts it as a cartel. Each view، indeed، reflects a part of the reality. In order to sustain its national interest، Iran has adopted policies in interaction with this multilateral entity. However، in spite of its efforts in creating this forum، Iran has not achieved yet substantial benefits from this organization. The present article reviews the above mentioned observations and evaluates the achievements and failures of Iran in this regard.
  • Pages 27-48
    This is a fact that each player's perceptions of another player shape its behavior, treatment and policies toward that player. Accordingly, in international relations, one should be aware of other’s perception and position toward himself. This makes a state capable to plan a successful foreign policy, as it could foresee the actions and reactions of other states and players, and to customize and promote its foreign policy. The present article classifies the major groups surrounding the Islamic Republic of Iran in international system, as the West, the East and the Arab countries, and tries to have an assessment of their depiction of Iran's foreign policy. Though their views are diverse in some extent, this research indicates that the dominant perception within these players toward the I. R. Iran is hostile and threat-oriented.
  • Pages 49-70
    Security has kept its status as the most important priority in state foreign policy. However, since there are different understandings of the notion of security among states, it creates conflict of perceptions which leads to 'security dilemma'. The Islamic Republic of Iran as a major power in the Middle East, relying on its experiences of the eight-year-war imposed on it by Saddam Hussein, is enhancing its defense capabilities. This trend has made concerns among Arab states of the Persian Gulf who seek for their security and defense enhancement through huge arms purchases from abroad. The output of this threat perception is seen in their relations and political positions toward Iran. The present article aims to assess the impacts of Iran’s homegrown military achievements on political positions of Middle East countries, in particular the members of the Persian Gulf Cooperation Council.
  • Pages 71-98
    In addition to the economic value of its relations with Iran, Russia could substantially benefit from its ties with Iran, who enjoys significant social capital and impact in the Islamic World, to generate the necessary balance within its peripheral environment. There are different key factors in making Iran-Russia cooperation increasingly important; political elements, huge natural resources of the two countries – particularly the energy resources, significant human resources potentials, homegrown military capabilities and the regional and international developments which enhance their scope of maneuver. Taking into consideration those elements, the present article addresses the challenges as well as opportunities in Iran-Russia relations in bilateral, regional and international levels up to 2018 and, adopting a future-based approach, suggests ways and mechanisms to enhance and develop the Iran-Russia relations.
  • Pages 99-118
    What are the principles of the US Middle East nuclear strategy? Did Obama change Bush’s nuclear strategy toward the Middle East or follows the same approach in principle? With the prevailing neo-conservative agenda in the Bush administration, the September 11 attacks significantly influenced the US nuclear strategy. Unfolding the nuclear capabilities of the Islamic Republic of Iran and the orchestrated allegations in this regard pushed this change a step forward. This resulted in a new pattern of US nuclear strategy in the Middle East. In this pattern, the non-nuclear states putting aside the enrichment of uranium would benefit from the conditional support of the US to have peaceful nuclear energy. In Obama administration this strategy continued with a different shape. This article aims to analyze the bases and principles of the US nuclear strategy and to track its continuity and change in the Obama administration’s policies.
  • Pages 119-146
    In the current world, states and rising powers aim to enhance their position through establishing political and economic unions and alliances at both regional and global levels. The group of BRICS is an emerging actor which is now mostly oriented on economic issues. This group includes Brazil, Russia, India, China and South Africa. The five members of BRICS hold 30 percent of the earth, more than 43 percent of the world population and 25 percent of the world GDP. The currency reserves of these five countries amounts to 4/4 trillion US dollars.
  • Pages 147-174
    Trans-Pacific Partnership (TPP) was an initiative formed in 2005 to create a trade-oriented milieu for free flow of commodities and services, and to encourage investment, economic growth, development and employment among and within its member states. With presence of 12 countries, this agreement is due to be implemented at the end of 2013. The present article believes that China, as the biggest developing economy, and the United States, as the biggest developed economy, are the two major powers in the Pacific region whose political and economic functions could not be assessed separately and without considering the dynamics and impacts of their mutual interactions. This article addressed the question that why, despite Chinas substantial economic interactions with most of the members states of the TPP, the Chinese political leaders hesitate to join this mechanism.
  • Pages 175-198
    To tackle its dilemma of isolation and encounter the Arab states in its immediate neighborhood, the Zionist Regime has adopted different strategies since its inception in 1948. Some early developments in the region such as taking the power in Egypt by Nasser, the 1956 Suez war and Egypt-Syria unification, deteriorated the crisis between Arabs and the Zionist regime and diminished further its sense of security. In response to this predicament, David Ben-Gurion introduced a foreign policy strategy named ‘the alliance of periphery’ based on friendship with non-Arab Muslim countries including Iran, Turkey and Ethiopia. The present article aims to study the rationale behind adoption of this strategy by the Zionist regime based on Stephen Walt’s theory of ‘balance of threat’ in international relations.
  • Pages 199-226
    Many observers believe that the United Nations has failed to achieve its most important goal which is maintaining international peace and security. The present article, assuming that neo-idealist approach is appropriate for studying the causes of the crisis in the UN functionality, aims to assess the United Nations performance. Based on this approach, elements such as developments in the structure of international relations, the notion of security, global political players, inability of the UN to adapt itself with these developments, undemocratic structure of the UN Security Council, and the US unilateralism are identified as root causes behind functional crisis of the UN. It is also suggested that a fully-reformed UN structure striped of ‘veto power’ could be a functional body to cherish and sustain global peace and security.