ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 119 (دی 1393)

نقش و جایگاه تاثیرگذار مدیریت داده در تمام عرصه ها بر کسی پوشیده نیست. اهمیت این موضوع زمانی خود را بیشتر نمایان می کند که در صنعت بزرگی مثل بخش بالادستی صنعت نفت نقش آفرینی نماید. از همین رو، در این مقاله سعی شده است تا تعریفی دقیق و علمی از داده، اطلاعات، دانش و خرد و مصادیق آنها در بالادستی صنعت نفت ارایه شده و اثرات اقتصادی عدم قطعیت ناشی از کمبود یا فقدان داده بررسی شود. در ادامه، دلایل کیفی این نقش پراهمیت بیان و با ارائه مثال هایی کمی و ملموس، ضرورت برنامه ریزی برای مدیریت، سیاست گزاری و کنترل صحیح این مقوله تبیین می شود. با معرفی تجربیات موفق جهانی در عرصه مدیریت داده، بررسی روند فزاینده تمایل به فعالیت در این حوزه و آشنایی با نهادها، سازمان ها و رویه های اجرایی ایجاد شده در این خصوص، استدلال خواهد شد که تصمیم گیری عاجل توسط مراجع ذیصلاح شرکت ملی نفت ایران در مورد مدیریت داده، ضروری است.

بسیاری از تولیدکنندگان نفت وگاز، الزامات بومی سازی(داخلی سازی) را در چارچوب قانون گذاری خود جای داده اند. این الزامات، هدف های ایجاد شغل، توسعه سازمان ها و شتاب بخشدن به انتقال فناوری و تخصص ها را دنبال می کنند. بنابراین، بومی سازی، موضوعی راهبردی در صنعت نفت و گاز است. سیاست های بومی سازی در صنعت نفت و گاز، بخشی از این مقاله است، با این رویکرد که مباحث کلان مرتبط با این موضوع را به منظور طراحی و نظارت بر اجرای سیاست های بومی سازی ارائه نماید و به جمع بندی سیاست های بومی سازی بپردازد. در ادامه و پس از تشریح بومی سازی در زنجیره ارزش نفت و گاز، به تبیین اصول کلی طراحی سیاست های بومی سازی پرداخته می شود که از آن جمله می توان به مواردی چون تعریف اهداف واضح و قابل سنجش، محاسبه سطح هم ترازی فناورانه، بیشینه کردن تدریجی ارزش آفرینی بومی و ایجاد محیطی با قابلیت توانمندسازی صنعتی اشاره کرد. در نهایت، پیشنهادهایی به منظور تبیین سیاست ها و برنامه های راهبردی در زمینه بومی سازی ارائه می گردد.

غالبا این عبارت گفته می شود که عربستان سعودی نقش موثر و منحصربه فردی در بازار جهانی نفت دارد. اما شایان ذکر است که این نقش در میان مدت کمرنگ خواهد شد؛ زیرا عربستان با این حقیقت تلخ روبه رو خواهد شد که فقط می تواند 9/1 میلیون بشکه در روز نفت خام برای صادرات خود اختصاص دهد. به این ترتیب تصمیم گیران عربستان سعودی گزینه های محدودی در مقابل خود خواهند داشت. این گزینه ها عبارت از این است که امیدوار باشند رشد بالای اقتصادی بتواند در بلندمدت تقاضای جهانی نفت را افزایش دهد و یا این که ناآرامی ها بتواند از افزایش ظرفیت تولید نفت در منطقه خاورمیانه جلوگیری کند. این موضوع نشان می دهد که چرا عربستان از ناآرامی های این منطقه حمایت می کند. در عین حال، مصرف کنندگان عمده در بلندمدت به نفت عراق نیاز دارند تا بتوانند منابع واردات نفت خام خود را متنوع سازند و کمبود نفت روسیه راکه در اثر تحریم ها ایجاد خواهد شد، جبران کنند. سیاست عربستان برای پایین آوردن قیمت های نفت به منظور جلوگیری از تولید نفت های رستی به خوبی نمی تواند عمل کند و فقط می تواند چشم انداز سرمایه گذاری در تولید نفت رستی را در میان مدت تخریب نماید. اما در بلندمدت با سیاست استقلال انرژی در آمریکا مغایر است. بنابراین، با مداخله سیاسی آمریکا مواجه خواهد شد. سیاست پایین آوردن قیمت های نفت در کوتاه مدت با خوش آمد آمریکا روبه رو می شود زیرا منابع مالی ایران و روسیه را کاهش می دهد.

تاقدیس رگ سفید با روند 115-N105 به عنوان یکی از میادین نفتی اصلی زاگرس، در بخش جنوبی فروافتادگی دزفول در ساحل شمالی خلیج فارس واقع شده است. بخش غربی این ساختار ضمن تحمل خمشی راست گرد، دارای روند 170-N160 گردیده است. تفسیر داده های لرزه ای، ادامه عمقی گسل رگ سفید را در یال جنوب غربی تاقدیس با هندسه قاشقی نشان می دهد. عملکرد این گسل رانده، سبب رانده شدن یال جنوب غربی و ایجاد تاقدیس رگ سفید شده است. گسل مدفون هندیجان، یک گسل عرضی راست زاویه با مولفه راست بر می باشد که با عبور از غرب تاقدیس رگ سفید و تاثیر بر آن، سبب خمش ساختاری راستگرد دماغه تاقدیس شده است. در این مطالعه، با استفاده از تکنیک های GIS، رابطه بین ساختارهای سطحی و داده های زیرسطحی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که روند غالب شکستگی ها در بخش شرقی دارای امتداد 110-N90 (همروند با گسل رگسفید)، در بخش مرکزی 140-N120 و در بخش غربی(بخش خمش یافته) دارای امتداد 170-N160 (همروند با گسل هندیجان) هستند. به این ترتیب، نتایج تحلیل های ساختاری نشان می دهد که روند شکستگی های ایجاد شده در سطح و عمق تقریبا یکسان است. همچنین، کنترل شکل تاقدیس در سطح و عمق نشان می دهد که الگوی دگرریختی ها در سطح و عمق نیز (تقریبا) از هم تبعیت می کنند.

شرایط ترمو-باریک(فشار و دما) که تشکیل و پایداری هیدرات های گازی را ممکن می سازد، به گونه ای است که امکان حضور این کریستال ها را در رسوبات حاشیه شیب قاره فراهم می نماید. در این شرایط، روش های لرزه ای به عنوان یک ابزار کاربردی در ارزیابی این ذخایر اهمیت می یابند. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬وارون سازی مقاومت کشسان(EI) از جمله ی این روش هاست که امکان تعیین خواص کشسان و شناسایی جنس سنگ و سیال رسوبات حاوی هیدرات و گاز آزاد را از مقاطع برانبارش با زاویه ی محدود فراهم می سازد. در مقایسه با مقاطع برانبارش، تفکیک محدوده های زوایای تابش مختلف دارای این مزیت است که اثر تغییرات دامنه در هر محدوده به صورت جداگانه ارزیابی می شود. حضور هیدرات های گازی در رسوبات دریای عمان بر اساس شواهد لرزه ای به اثبات رسیده است. هیچ چاه دریایی در منطقه موردنظر حفر نشده و داده های لرزهای دو بعدی، تنها اطلاعات در دسترس در این منطقه هستند. در این شرایط، برای ساخت مدل فرکانس پایین از سرعت برانبارش، برای تعیین سرعت موج تراکمی از نمودارهای متقاطع نشانگرهای عرض از مبداء و گرادیان، برای تعیین سرعت موج برشی، و از روابط تجربی، برای تعیین چگالی استفاده گردید. در مقایسه با مقطع لرزه ای اصلی، مقطع EI قدرت تفکیک بالاتری داشت و تفسیر پدیده هایی که در مقطع لرزه ای قابل مشاهده نبودند، را ممکن نمود.

نمودارهای فشار-عمق، در ارزیابی مخازن جهت به دست آوردن سطوح تماس، ارتباط هیدرودینامیکی لایه ها و تغییر خواص سیال در عمق1، کاربردهای زیادی دارند. تعیین سطوح تماس در مخازن هیدروکربوری جهت محاسبه مقدار هیدروکربور درجا و برنامه ریزی های توسعه یک میدان بسیار حائز اهمیت است، به طوری که عدم قطعیت در نوع سیالات درجا و سطوح آنها اثرات مهمی در تخمین مقدار نفت و گاز درجا و عمق تکمیل چاه خواهد داشت. جهت ارزیابی مخازن از این دیدگاه، لازم است پروفایل فشاری بر حسب عمق را داشته باشیم که نیازمند راندن ابزار آزمایش فشار مکرر است. داده های این ابزار به شدت تحت تاثیر عوامل مختلف قرار گرفته و باعث می شوند فشارهای قرائت شده صحیح نباشند و ما را در تفسیر آنها دچار مشکل کنند. اهمیت آنالیز دقیق اطلاعات به دست آمده از آزمایش مکرر فشار سازند زمانی بیشتر می شود که اطلاعات، مربوط به چاه اکتشافی باشد؛ چرا که این آزمایش در چاه اکتشافی زمانی انجام می شود که هیچ گونه اطلاعاتی از شرایط دینامیکی مخزن در دست نیست و باید براساس نتایج آنالیز داده های فشاری و دیگر اطلاعات مانند تفسیر نمودارهای مخزنی، تعداد و فواصل آزمایش های ساق مته موردنیاز تعیین گردد. در بعضی از موارد، مشخص شده که تفسیر نمودارهای مخزنی جهت تعیین فواصل آزمایش های ساق مته و همچنین، تشخیص سطوح تماس به تنهایی کافی نبوده و آنالیز دقیق اطلاعات فشاری، در تعیین تکلیف بسیاری از قسمت های مبهم مخزن بسیار کمک کننده است. در این مقاله، روش فشار مازاد به منظور تفسیر داده های فشاری معرفی گردیده و در ادامه، چند مورد داده های واقعی از چاه های اکتشافی و توسعه ای مورد مطالعه قرار می گیرد. در پایان، نحوه اثبات وجود Compositional Grading در یک مخزن با داشتن داده های فشاری و با استفاده از روش معرفی شده بررسی می گردد.

هیدارت های گازی ترکیباتی بلورین با ظاهری شبیه یخ، ولی از لحاظ ساختاری، متفاوت با آن هستند. درحال حاضر، این ترکیبات به عنوان یکی از منابع تامین سوخت جهان محسوب می شوند. هرچند داده های لرزه نگاری در اکتشاف و تشخیص هیدرات های گازی اهمیت بهسزایی دارند، از اطلاعات پتروفیزیکی مربوط به چاه ها نیز می توان در تشخیص و ارزیابی آنها استفاده کرد. در این مطالعه، تاثیر انواع نمودارهای پتروفیزیکی نظیر کالیپر، مقاومت الکتریکی، صوتی، نوترون، چگالی و نهایتا NMR بر روی هیدرات های گازی به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس، نمودار کالیپر قطر چاه را در منطقه حاوی هیدرات گاز معمولا بزرگتر از حد معمول نشان می دهد. در مناطق حاوی هیدرات گازی، نمودار SP انحراف نسبتا کمتری(منفی کمتر) در مقایسه با منطقه حاوی گاز آزاد دارد. هیدرات گازی می تواند تخلخل محاسبه شده از نمودار چگالی را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در تخلخل های مخزنی بالا، تخلخل محاسبه شده با استفاده از نمودار نوترون بیش از حد تخمین زده می شود. این مناطق در مقایسه با افق های اشباع شده از آب، مقاومت بالایی نشان می دهند و زمان عبور امواج صوتی در مقایسه با منطقه ی اشباع شده با آب یا زون گازی کاهش می یابد. همچنین، تخلخل کل به دست آمده از نمودار NMR در این مناطق، کمتر از تخلخل واقعی است.

آمونیاک یکی از مهم ترین آلاینده های آبهای زیرزمینی به شمار میرود و فاضلاب صنعتی نقش مهمی در وارد کردن این آلاینده به محیط زیست ایفا می کند. در این تحقیق، شبیه سازی دوبعدی و ناپایای حذف آمونیاک از فاضلاب های صنعتی با استفاده از سیستم تماسده ندهی غشاء الیاف توخالی با کمک نرم افزار شبیه ساز کامسول انجام شده است. خوراک، درون لوله جریان دارد و اختلاف غلظت خوراک درون لوله و سیال جاروب کننده، نیرو محرک های برای انتقال آمونیاک از طریق غشاء الیاف توخالی به پوسته ایجاد می کند. معادلات حاکم(جرم و حرکت) بر سیستم به طور همزمان با استفاده از روش حل عددی المان محدود حل شده است. همچنین، با موازنه جرم حول مخزن تغذیه، غلظت درون مخزن با زمان به طور همزمان حل گردیده است. نتایج شبیه سازی برای حذف آمونیاک از فاضلاب نشان می دهد که میزان دفع آمونیاک با افزایش سرعت افزایش می یابد. همچنین، با گذشت زمان، غلظت مخزن کم می شود و شیب کاهش در غلظت های اولیه ی متفاوت، نسبتا یکسان می باشد. در انتها، مقایسه نتایج شبیه سازی با داده های آزمایشگاهی تطابق خوبی نشان داد که این امر بر صحت مدل می افزاید.

در تحقیق حاضر، تاثیر حضور بنتونایت بر رفتار رئولوژی و همچنین میزان افت صافاب سیالات پلیمری بررسی شده است. برای تهیه ی نمونه سیالات مورد آزمایش، از دو نوع پلیمر با دو منشا متفاوت که کاربرد زیادی هم در سیالات حفاری دارند، استفاده شده است: نشاسته ی سیب زمینی که پلیمری طبیعی است؛ و پلی آنیونیک سلولز که با نام PAC در صنعت حفاری شناخته می شود و جزء پلیمرهای طبیعی اصلاح شده محسوب می گردد. همچنین از 3 نوع آب متفاوت(آب فاقد افزودنی یا همان آب شیر، آب دریا و آب اشباع از نمک سدیم کلراید) به عنوان فاز پیوسته ی نمونه سیالات استفاده شده است. تعداد 30 نمونه سیال (15 نمونه از آنها حاوی پلیمر نشاسته و 15 نمونه ی دیگر حاوی پلیمر PAC) تهیه و تحت آزمایش قرار گرفتند. خواص رئولوژی و میزان افت صافاب نمونه سیالات، قبل و بعد از افزودن مقادیر مختلف بنتونایت به ترکیب سیالات، اندازه گیری و نمودارهای مربوط به آنها رسم شده و با مقایسه ی آنها، تاثیری که حضور بنتونایت و نیز نوع آب مورد استفاده به عنوان فاز پیوسته، بر رفتار نمونه سیالات گذاشته، بررسی شده است. نتایج نشان دادند که افزایش بنتونایت در ترکیب نمونه سیالات پلیمری، باعث افزایش خواص رئولوژی این سیالات می شود؛ ولی پارامتر افت صافاب در مقادیر کم بنتونایت، کاهش یافته و با افزایش بنتونایت، مقدار این پارامتر نیز بیشتر می شود. همچنین، میزان شوری فاز پیوسته ی سیال، بر کارایی نشاسته، بر خلاف پلی آنیونیک سلولز، تاثیر چندانی ندارد.

افزایش تولید تجمعی از چاه های گاز میعانی، افتفشار در این چاه ها را به دنبال دارد. این کاهش فشار نه تنها باعث کاهش نرخ تولید از مخزن می شود، بلکه منجر به پدیده ی مهم دیگری به نام تجمیع مایعات می گردد. در این مطالعه، پارامترهای مختلف بهینه سازی تولید بحث شده و برای تصمیم گیری، با استفاده از نرم افزار پایپ سیم1 و با ترکیبی از شرایط موثر، بهترین روش انتخاب می شود. با شبیه سازی سیالات مخزن و ستون چاه، پارامترهای مختلفی همچون منحنی های عملکرد درون چاهی، اندازهی مناسب لوله مغزی، نرخ سرعت خوردگی ستون چاه، نرخ بحرانی تجمع مایعات، نرخ بحرانی سرعت خوردگی و انتخاب بهترین معادله حالت افت فشار ستون چاه محاسبه می گردد. درپایان، بهترین نتایج به دست آمده پس از شبیه سازی، انتخاب و نتایج حاصله گزارش می گردد.