پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی
پیاپی 6-7 (زمستان 1381 و بهار 1382)

رویکرد بازار «نقد» از طرفی و ضعف «امر به معروف و نهی از منکر» در جامعه از دیگر سو، ما را بر آن داشت تا با بررسی روایت نادر موجود در این مورد (حدیث پشت جلد فصلنامه)، چگونگی شکل گیری زمینه های اجتماعی رویکرد «نقد» و نیز «امر به معروف و نهی از منکر» را شرح دهیم و به کیفیت رابطه بین آن دو و نیز به علل رونق کنونی «نقد» و اهمیت موضوع «امر به معروف و نهی از منکر» در احادیث و متون اسلامی اشاره کنیم.

جهان اسلام، به ویژه جهان عرب، در برابر تهاجم فرهنگی غرب عقب نشینی هایی کرده است. این عقب نشینی ها کاملا درادبیات معاصر عربی متجلی است. از طرفی، مدافعان اصالت، در برابر این تهاجم مقاومت کرده اند؛ و این مقاومت و پایبندی به اصالت در ادبیات معاصر عرب انعکاس دارد. در این مقاله، رویارویی اصالت و وابستگی در ادبیات معاصر عرب به طور مستند بیان شده است.

دیدگاه های متفاوتی درباره تقسیم عرب به عدنانی و قحطانی وجود دارد که با بررسی آنها، نسب هر یک تبیین شده است. سابقه ارتباط آنان به روزگار معینیان بر می گردد. این روابط گاهی بر اثر اختلاف های محیطی - زیستی، دینی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، چالش هایی را به دنبال داشت و گاهی نیز مسایل مشترک به ویژه وجود کعبه و عواطف دینی، آنان را به داشتن نوعی روابط حسنه وادار می کرد. در این میان، مناسبات مکه با تیره های اوس و خزرج - یمنی های کوچیده به یثرب - در محورهای دینی، فرهنگی، سیاسی نظامی، اقتصادی و خانوادگی نیز بررسی شده است.

هدف از تحقیق حاضر، بررسی انواع مشکلات و اختلالت روانی دانشجویان مراجعه کننده به مراکز مشاوره دانشگاه های دولتی شهر تهران بود؛ که برای کامل تر شدن کار، این پژوهش در دو بخش پرونده ها و مراجعان حضوری به اجرا در آمد. در این مقاله، نتایج مربوط به بخش اول تحقیق گزارش خواهد شد. در بخش اول، اطلاعات مربوط به 1907 نمونه از پرونده های بایگانی شده مراجعان به مراکز مشاوره دانشگاه تهران که از طریق پرسشنامه صورت گرفته و به کمک همکاران طرح تکمیل شده بود، بررسی شد.

خویشاوندی و قرابت فرهنگ عربی و فارسی که خاستگاه انسانی مشترکی دارد و باعث همگونی ادب دو ملت و مایه رویش و گسترش آثار فراوان متشابه منظوم و منثور شده، زمینه بررسی و تحلیل تطبیقی این آثار را فراهم آورده است. کتاب مضامین مشترک در ادب فارسی و عربی تالیف استاد گرانمایه جناب آقای دکتر سید محمد دامادی، یکی از غنی ترین آثار پدید آمده در این موضوع است. در این کتاب، نمونه های گوناگون و متنوع و بدیع از نظم و نثر فارسی و عربی با تحلیل ها و تطبیق های بایسته و شایسته صورت گرفته است.

در این مقاله، نگارنده ضمن اشاره به نکات مثبت کتاب حقوق مدنی - الزام های خارج از قرارداد: ضمان قهری تالیف دکتر کاتوزیان، و اهمیت آن، اشکالاتی را بر آن وارد دانسته و این اشکالات را در بخش شکلی و محتوایی مطرح کرده است. در بخش شکلی، به اغلاط تایپی، ناهماهنگی های موجود در نگارش پاورقی ها و مستند نبودن برخی مطالب اشاره شده در بخش محتوایی، برخی از استدلال ها با توجه به مبانی حقوقی و فقهی نقد و مواردیاز نظرهای متعارض در قسمت های مختلف کتاب مطرح شده است.

در مقاله حاضر، کتاب مقدمه ای بر انقلاب اسلامی در بوته نقد نهاده و در طی آن نتیجه گرفته شده است که در این کتاب در عین دارا بودن نقاط قوت شکلی و محتوایی، برخی کاستی ها وجود دارد که نیازمند رفع است؛ از مهمترین آنها، عبارت است از: اصلاح چارچوب نظری حاکم بر کتاب، تحلیل جامع حوادث انقلاب اسلامی، ارائه استدلال های کافی و استناد لازم.

در این مقاله کتاب تاریخ کیش زرتشت اثر مری بویس - استاد سابق دانشگاه لندن - بررسی شده است. از نظر نویسنده مقاله، مهمترین مبانی فکری و پژوهشی مولف کتاب مزبور عبارت است از: 1. مری بویس از معدود پژوهندگان غرب است که زرتشت را نه سیاستمدار و نه جادوگر، بلکه پیامبری الهام شده و اندیشمندی متفکر و روحانی می داند و همانند پیروان آن پیامبر، به اصالت وحیانی پیام او معتقد است.

در این مقاله، کتاب مبانی عرفان و احوال عارفان استاد حلبی با نگاهی انتقادی معرفی و ارزیابی شده است. از نداشتن دیدگاه خاص نویسنده در زمینه عرفان و تصوف انتقاد و متذکر شده که این اثر به همین جهت فاقد ساختار منطقی و انسجام لازم است و تا اندازه ای حالت کشکول پیدا کرده است. همچنین، نداشتن روش مندی مولف در قیاس با آثار استاد نیکلسون و استاد زرین کوب اثبات شده است.

در این مقاله، کتاب تاریخ زبان و فرهنگ عربی بررسی و مواردی از جهت محتوا نقد شده است. واژه «فرهنگ» و معنای آن در کتاب جایگاهی ندارد و در مورد نقش مهم شیعیان در تاریخ و تحول فرهنگ عرب، چندان بحث نشده است. در خصوص معرفی منابع نیز مواردی مطرح شده است.

این مقاله، پیرامون نقد و بررسی کتاب الادب العربی و تاریخه حتی نهایة العصر الاموی است؛ که در آن، کتاب مذکور، ضمن مقایسه با کتابهای دیگر تاریخ ادبیات عرب، هم از نظر حجم و سبک نگارش و هم از جهت ارزیابی موضوعات آن، به سه بخش تقسیم شده است: نخست: بخش هایی که در آن مباحثی جدید مطرح شده است. دوم: مباحثی که رد آنها بعضی نظریات و دیدگاه های نویسندگان دیگر که از نظر مولف کتاب، محل بحث بوده، بررسی شده و مولف نظرهای خاص خود را عنوان کرده است.

کتاب میزان الذهب فی صناعة شعر العرب، اثر ادیب مصری، سید احمد هاشمی، از جهات مختلفی حائز اهمیت است. این کتاب در شرایطی به متعلمان و پژوهشگران عرضه شده که ادبیات نوین عرب نیازمند آثار مدون و نوینی بوده است. کثرت مثال ها، فهم اثر را حول محور بحرهای شانزده گانه شعر عربی آسان کرد. درک بحرهای عروضی در عرصه دانشگاه ها بعضا با دشواری هایی رو به رو بوده است؛ اما گزیده گویی و زبان تعلیم در کتاب، مشکل را تقریبا بر طرف می کند.

چاپ و نشر «جزوات» با عناوین کمک درسی یا منبع اصلی آموزشی در دانشگاه ها یکی از موضوعات متداول و پر دغدغه در تعامل مدرس و متعلم به شمار می آید. با اینکه جزوات در قالب ها و قابیلت های مختلفی تدوین و نشر می یابد، گستردگی این پدیده با روح تولید علم و آموزش در دانشگاه ها در تعارض جدی است. برای برون رفت از رکود ناشی از جزوه محوری، اتخاذ سیاست و برنامه های تشویقی مبتنی بر پژوهش و تالیف، امری اجتناب ناپذیر در عرصه دانشگاه ها است.