نشریه مطالعات قدرت نرم
پیاپی 11 (پاییز و زمستان 1393)

تولید دانش در هر کشور نشانه توانمندی آن کشور در خصوص درنوردیدن مرزهای علمی نوین بوده و بدون شک تولید دانش یکی از مهم ترین فرایندهای مدیریت دانش نیز بحساب می آید، و علوم و فنون هسته ای جزو فن آوری های پیشرفته و برتر در عصر کنونی می باشد. امروزه تاثیر این علوم در گسترش دانش بشری، تسلط بر طبیعت، تامین رفاه و پیشرفت زندگی بشر غیر قابل تردید بوده و به درستی می توان آن را از عناصر و محور های اصلی توسعه ی پایدار و از عوامل مهم اقتدار یک کشور به شمار آورد. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز همواره بر ضرورت و نیاز کشور بر استفاده صلح آمیز دانش هسته ای تاکید داشته اند، با این وجود قدرت های سلطه گر همواره ایران را متهم به ساخت بمب اتمی کرده اند.در این مقاله با استفاده از روش تحقیق کیفی رویش نظریه، دیدگاه ها و رهنمودهای مقام معظم رهبری مورد تحلیل قرار گرفته است و تلاش گردیده تا ضرورت تولید دانش به ویژه دانش هسته ای در ایران از سخنان ایشان استخراج گردد.

این مقاله بر آن است تا مولفه های قدرت نرم ترکیه پس از به قدرت رسیدن حزب اسلام گرای عدالت و توسعه در سال های 2002 تا 2012 را مورد مطالعه قرار داده و نشان دهد که چگونه ترکیه در این یک دهه بر خلاف دوره حاکمیت سکولارها تلاش کرده است تا به جای تاکید بر قدرت مادی به افزایش قدرت نرم خود در دو سطح ملی و فراملی بیفزاید. نویسنده این مقاله در صدد است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این سوال که مولفه های قدرت نرم ترکیه در دو سطح ملی و فراملی در سال های 2002 تا 2012 کدامند، پاسخ دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که مولفه های قدرت نرم ترکیه در دو سطح ملی و فراملی بر اساس هنجارها در فرآیند تعامل بین گروه ها و جریان ها در داخل این کشور و تعاملات این کشور با سایر کشورها شکل گرفته است. رفتار رهبران حزب عدالت و توسعه نشان می دهد که این کشور چون گذشته در تامین منافع ملی خود صرفا بر قدرت مادی تاکید نمی کند، بلکه بر هنجارها و ارزش هایی تاکید دارد که هویت این کشور را برساخته اند، هویتی که بر اساس آن منافع ملی این کشور در سطح منطقه ای و بین المللی تعریف می شود.

هدف اصلی از ارائه این مقاله، شناخت و بررسی «چالش های دیپلماسی دفاعی- امنیتی جمهوری اسلامی ایران در برابر دیپلماسی اجبار ایالات متحده آمریکا» بوده که در آن، برای تبیین بیشتر موضوع، ضمن واکاوی چگونگی به کارگیری راهبرد «دیپلماسی اجبار» توسط ایالات متحده آمریکا، علیه «جمهوری اسلامی ایران»، پژوهش گر سعی در ارائه و اخذ الگویی مناسب برای مقابله با چالش های ایجاد شده علیه منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، داشته است. با این حال، روش اجرای این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و ابزار گردآوری داده ها و اطلاعات، کتاب های ارزشمند در این زمینه و مقالات موجود در کتابخانه ها و سایت های اینترنتی معتبر و نیز منابع و گزارش های منتشر شده توسط مراکز تحقیقاتی و پژوهشی دفاعی- امنیتی، بوده است. با این وجود، یافته های مهم و اصیل مقاله مورد بحث، این بوده که با توجه به رویکرد دیپلماسی دفاعی- امنیتی کشور جمهوری اسلامی ایران و نیز با در نظر گرفتن تحفظ هرچه بیشتر منافع ملی کشور، ارائه «مدل مفهومی» مطلوب برای شناخت چالش ها، از نتایج ارزشمند و پایدار آنبه شمار می رود.

قدرت نرم واژه ای است که در نظریه های روابط بین الملل برای توصیف توانایی یک مجموعه سیاسی، مانند دولت به کار می رود. توانایی ای که به طور مستقیم بر رفتار یا منافع سایر نهادهای سیاسی از طریق شیوه های فرهنگی و ایدئولوژیکی تاثیرگذار است. مقوله قدرت نرم در نظریات جدید مفهومی ترکیبی بوده و فراتر از چارچوب قدرت سخت است و شامل مولفه هایی نظیر فرهنگ، ارزش ها، سیاست خارجی و تولیدات علمی و فنآوری می شود. در همین راستا دولت بریتانیا به دلیل برخورداری از ظرفیت های داخلی و بین المللی یکی از شاخص ترین بازیگران جهانی در عرصه تولید و بکارگیری قدرت نرم می باشد. بنابراین در پژوهش پیش رو به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که مهم ترین منابع قدرت نرم بریتانیا در سیاست خارجی این کشور کدام است؟ در پاسخ به این پرسش مبادرت به شناخت منابع و سازمان های متولی تولید و کاربست قدرت نرم بریتانیا کرده ایم. براین اساس تقسیم منابع قدرت نرم به دو حوزه منابع جامعه محور و دولت محور راه شگای شناخت جامع و کاربردی این پژوهش است.

تغییرات گسترده و جریان ساز محیط جهانی طی دهه های اخیر و کاهش مقبولیت کاربرد قدرت سخت، توجه به مظاهر قدت نرم را برای کنش گران اجتناب ناپذیر ساخته است. لذا کشورهای مختلف حتی در سطوح منطقه ای سرمایه گذاری های قابل توجهی به منظور ارتقاء منابع قدرت نرم خود انجام داده اند. امروزه سرمایه گذاری در حوزه ی استحصال قدرت نرم امری نیست که هیچ کشوری از جمله جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از اعضای نظام جهانی که لاجرم باید خود را با اقتضائات این نظام سازگار سازد از آن مستثنی باشد. مقاله ی پیش رو شناسایی و بررسی منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران را در دستورکار دارد. سوال اصلی مقاله در خصوص چیستی منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است و نگارندگان با کاربرد روش توصیفی تحلیلی و در چارچوب نظریه ی قدرت نرم جوزف نای این فرضیه را مطرح می سازند که جمهوری اسلامی ایران در سه سطح فرهنگ، ارزش ها و سیاست خارجی منابعی برای اعمال قدرت نرم در اختیار دارد که در صورت شناخت دقیق و سرمایه گذاری مناسب، به خوبی قابل استحصال هستند. نوآوری مقاله ی حاضر بیش تر ناشی از توجه به کنش سیاست خارجی به عنوان یک منبع مولد قدرت نرم است. نگارندگان با طرح شاخص عدم منفعت محوری در سیاست خارجی مدعی هستند رفتارها و کنش های غیرمنفعت محورانه ی یک کشور در ارتباط با سایرین می تواند منجر به ارتقاء وجهه و در نتیجه افزایش قدرت نرم آن در جوامع مخاطب گردد. در این زمینه به مصادیقی از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران استناد شده است.

با توجه به تحولات سریع و پیچیدگی روزافزون سازوکارهای ارتباطات بین المللی در زمینه های مختلف که منحصر به مرزهای جغرافیایی کشورها نیست و نیز با توجه به پدیدار شدن مفاهیم جدیدی از دیپلماسی مانند دیپلماسی رسانه ای و دیپلماسی فرهنگی، برای تنظیم مناسبات بین المللی در حیطه علم و فناوری نیز مجموعه ای از دیدگاه ها، سازوکارها، و عوامل مورد نیاز است که در مجموع از آن می توان به «دیپلماسی علمی» تعبیر کرد. با اینکه از نظر ارائه تعریفی جامع و مانع هنوز دیپلماسی علمی مفهوم قابل بحثی دارد، اما به طور کلی می توان آن را در چارچوب وسیع تر قدرت نرم و به عنوان بخشی از جریان سلطه و مقاومت تحلیل کرد. با توجه به چنین نگرشی نسبت موضوع دیپلماسی علمی و نیز نبود سابقه بررسی قابل توجه در این زمینه در کشورمان، دو مساله اصلیمد نظر در پژوهش حاضر عبارتند از بررسی بخش های مربوط به همکاری های بین المللی علم و فناوری در اسناد کلان کشور و نیز آسیب شناسی وضعیت موجود سیاست ها، فعالیت ها، و برنامه های علم و فناوری کشور از منظر دیپلماسی علمی. در این راستا، سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران، برنامه پنج ساله پنجم توسعه کشور، و سند راهبردی کشور در امور نخبگان به همراه نقشه جامع علمی کشور از طریق روش کیفی تحلیل محتوی مورد بررسی قرار گرفت و داده های حاصل از مصاحبه با برخی مسئولین و صاحب نظران علم و فناوری کشور نیز بررسی شد که بر این اساس، پیشنهادات و اصولی کلی برای جهت دهی دیپلماسی علمی کشور ارائه می شود.