فهرست مطالب

نقد کتاب میراث - پیاپی 3-4 (پاییز و زمستان 1393)

فصلنامه نقد کتاب میراث
پیاپی 3-4 (پاییز و زمستان 1393)

  • 300 صفحه، بهای روی جلد: 60,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1394/02/25
  • تعداد عناوین: 18
|
  • مجید غلامی جلیسه صفحه 3
  • نقد
  • نقدی بر تصحیح ناصحیح شوارق الالهام فیاض لاهیجی
    حمید عطایی نظری صفحه 5
    شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام نوشته متکلم و حکیم برجسته شیعی، ملا عبدالرزاق لاهیجی معروف به فیاض لاهیجی (وفات 1072ق.)، از جمله شروح مشهور و مهم نگاشته شده بر تجرید الاعتقاد خواجه نصیر الدین طوسی است که جایگاهی بس والا در میان متون کلامی امامیه دارد. چاپ اخیر این کتاب به تصحیح اکبر اسدعلی زاده که انتشارات موسسه امام صادق(ع) قم آن را منتشر کرده است، همراه با اغلاط و کاستی های چندگانه و چندگونه ای است که در نوشتار حاضر به پاره ای از آن ها اشاره می شود. اشتباهات متعدد مصحح در ضبط نص و تقویم متن، اشکالات ویرایشی گوناگون، و اغلاط چاپی فراوان موجود در این طبع نشانگر نااستواری این ویراست و ضرورت تصحیح دوباره این اثر به شیوه ای مدقانه و محققانه است.
    کلیدواژگان: شوارق الإلهام، فیاض لاهیجی، اکبر اسدعلی زاده
  • مسعود طالبی صفحه 15
    مقصد این گفتار رد ادعای مورخانی است که پیدایش مکتب حروفیه را در قرن نهم و به رهبری فضل الله استر آبادی منسوب و ارزیابی کرده اند و در مقابل، اثبات این واقعیت تاریخی که زمان شکل گیری این مکتب قرن ششم قبل از میلاد است و موسس آن فیثاغورس حکیم؛ کسی که در قرن چهارم هجری قمری با تلاش اخوان الصفا به ایران و جهان اسلام وارد شده و به همت ابن عربی به اوج کمال نظری خود رسیده و تا قرن نهم هجری از سوی شاگردان و شارحان وی سیر تکاملی و تکوینی خود را همچنان پیموده است و نظریه پرداز بزرگ حروفی قرن نهم، صائن الدین علی بن محمد الترکه است نه فضل الله استرآبادی. در حقیقت از قرن نهم هجری یک جریان موازی سطحی و عوام گرا و سیاسی و غیر اصیل و بعضا منحرف در برابر جریان اصیل و ناب مکتب عرفانی حروفیه ظاهر و بنیان نهاده شد که توجه بعضی از صاحبان تذکره را به خود جلب کرد. تفکیک این دو جریان موازی هدف نهایی این گفتار است؛ همچنین تحولات علوم تجربی و ریاضی و فلسفی و زبان شناختی در جهان معاصر غرب حقانیت آن جریان اصیل را بیش از پیش مکشوف ساخت.
    کلیدواژگان: حروفیه، فیثاغورس، اخوان الصفا، ابن عربی، ابن ترکه، فضل الله استرآبادی، جدول تناوبی مندلیف، منطق ریاضی
  • هاجرخاتون قدمی جویباری صفحه 35
    مجموعه تراث الشیعه القرآنی شامل رساله های مختصر و کم حجم قرآنی از میان نسخه های خطی آثار قرآنی شیعه امامیه است. از آن جا که این رساله ها معمولا به صورت مستقل، چاپ و نشر نمی شود، محققان گردآورنده این مجموعه بر آن شدند که در هر مجلد چند رساله را در کنار هم جای دهند. این مقاله به گزارش و توضیحاتی در معرفی رساله ها، مولف، و مصحح آن ها می پردازد. گفتنی است توضیحات این مقاله مبتنی بر هفت جلدی است که از این مجموعه منتشر شده و پرونده این مجموعه همچنان گشوده و مجلدات دیگر در دست تدوین و نشر است.
    کلیدواژگان: قرآن، آثار قرآنی، شیعه، رساله، نسخ خطی معرفی اثر
  • حامد ناجی اصفهانی صفحه 55
    روضه تسلیم یکی از آثار منسوب به خواجه نصیر الدین طوسی است که نخستین بار در نیمه سده بیستم میلادی به کوشش محقق روسی، ولادیمیر ایوانف، تصحیح شد و از آن پس مورد استفاده دانش پژوهان قرار گرفت. پس از نشر این اثر، وجود پاره ای از آموزه های اسماعیلی در آن و ناهماهنگی نثر پارسی این نگاشته با سایر آثار طوسی برخی از دانشوران را بر این داشت که انتساب این اثر را به خواجه طوس ناروا دانند. خوشبختانه چندی قبل استاد محترم، سید جلال حسینی بدخشانی، این نگاشته را مورد توجه قرار داد و تصحیح مجددی از آن را روانه بازار کرد. گفتار حاضر، با وجود کمال امتنانی که از مصحح این اثر دارد، بر آن است که این تصحیح و نگاشته را مورد واکاوی مختصری قرار دهد.
    کلیدواژگان: خواجه نصیر طوسی، روضه تسلیم، اسماعیلیه، تصحیح
  • مهدی رحیم پور صفحه 65
    یکی از تذکره های مهم زبان و ادب فارسی تذکره خزانه عامره، تالیف ادیب و شاعر برجسته شبه قاره هند، میرغلامعلی آزاد بلگرامی است. او این کتاب در سال 1176ق. در اورنگ آباد تالیف کرد. به رغم اهمیتی که این تذکره دارد، تا کنون چاپی از آن در اختیار نبوده، ولی یک باره، سه تصحیح همزمان از این تذکره صورت گرفته است که دو تصحیح از آن ها چاپ شده و سومی نیز در دست انتشار است. یکی از این تصحیح ها را منصوره تدینی انجام داده و نشر میترا آن را منتشر کرده است. این تصحیح ایرادات و اشکالاتی دارد که در این مقاله به گزیده ای از آن ها می پردازیم.
    کلیدواژگان: خزانه عامره، آزاد بلگرامی، مقدمه، تصحیح متن، دست نویس شفیق اورنگ آبادی
  • رضا خبازها صفحه 85
    میرزا محمدکاظم بن زین العابدین شاعر اصفهانی نیمه دوم سده سیزدهم هجری قمری است که ناصرالدین شاه، ظل السلطان، و سی و چند نفر از دیگر رجل سیاسی آن عهد را ستایش کرده است. دیوان اشعار او به کوشش مژگان اسماعیلی (کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت های تاریخی، و رئیس کنونی پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری) و سجاد اسفندیاری که تصحیح دیوان الفت موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد او بوده و از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی منتشر شده است. این دیوان دربردارنده غزلیات، قصاید، ترکیب بندها، مسمطات، قطعات و رباعیات الفت اصفهانی است. پدیدآورندگان این اثر یک مقدمه 19صفحه ای، واژه نامه، و کتاب نامه را نیز با اشعار همراه کرده اند. نوشته پیش روی که به سفارش فصلنامه نقد کتاب میراث به اختصار هرچه تمام تر تهیه شده است، کیفیت انتشار این دیوان و ارزش ادبی آن را با دیدگاهی نقادانه ارزیابی خواهد کرد.
    کلیدواژگان: تصحیح، الفت اصفهانی، تصحیح قیاسی، اشتباهات حروفچینی، فاصله گذاری، تناقض های تاریخی، عیوب شعر
  • عباسعلی مردی صفحه 99
    این نوشتار ضمن معرفی مختصر علی بن محمد لیثی واسطی، از علمای قرن ششم هجری، چاپ های مختلف کتاب عیون الحکم و المواعظ او را شناسانده است. این کتاب در 30بخش تدوین شده که 29بخش آن شامل حدود 13 هزار حدیث از سخنان حکمت امیرالمومنین (علیه السلام) است، و تاکنون سه بار چاپ شده است.
    کلیدواژگان: واسطی لیثی، علی بن محمد، لیثی واسطی، علمای شیعه قرن ششم، عیون الحکم و المواعظ (کتاب)، کلمات حکمت امیرالمومنین، کتاب های مستقل
  • محمدحسن شرفی صفحه 105
    تصحیح علمی دیوان حافظ از سید علی محمد رفیعی، با استفاده از روش احتمالات و تکیه بر اقدم و اکثر نسخ مدعی به دست دادن کلام راستین حافظ است و در این ادعا گاه به این نتیجه رسیده است که اگر ضبطی اشتباه و ضعیف باشد از زیر دست شخص حافظ بیرون آمده است و با توجه به این که حافظ معصوم نیست پس اشتباه خود اوست. بررسی گزینش هایی که مصحح بر این اساس آورده می تواند حدود توانایی محدود و لغزش ها و نواقص روش متکی بر احتمالات را نشان دهد. افزون بر ایرادهایی که بر ترتیب ابیات هر غزل و تعداد آن ها که به سبب درمتن نشاندن ابیات افزوده و آشفته سازی ساختار غزل ها را به دنبال داشته است، مقایسه ضبط های اختیاری مصحح با آن چه در دیگر نسخه هاست و آنچه مصححان و محققان دیگر اختیار کرده اند نشان می دهد در اغلب مواردی که ضبطی مغایر با آن چه دیگر مصصحان آورده اند برگزیده شده است چه اندازه از ویژگی های منطقی و بیانی حافظ و شعر فارسی به دور افتاده اند. افزون بر این، مقدمات کار مصحح نیز نقدپذیر هستند؛ از جمله دسترسی نداشتن به نسخه های بسیاری که در محدوده زمانی مورد اعتنای مصحح بوده اند و با توجه به نگهداری آن ها در کتابخانه های بیرون از کشور و نبودن دسترسی به آن نسخ یا عکسی از آن ها در بررسی مصحح جایی ندارند و نیز برآوردی من عندی از تقدم و تاخر نسخه هایی که در اختیار داشته است و نیز اکثریت و اقلیت آن ها و همچنین شناسایی دو نسخه بی تاریخ به عنوان نسخ هایی نزدیک به زمان حافظ. آمار و احتمالات که مصحح ابتنای کار خویش را بر آن ها نهاده نیز از این نظر که در ابتدا به جز گزارش ضبط های چند نسخه اختیاری و سپس نمایاندن احتمال بیشتر برخی از آن ها نسبت به بقیه چیز دیگری نیستند و نیازمند ذهنیت مصحح و در واقع دانش و آگاهی او از دست مایه هایش هستند ابطال پذیر هستند. از دیگر نواقص کار مصحح ارائه توضیحات و معانی اشتباه برای برخی دشواری های اشعار حافظ است. اشاره نکردن به فضل تقدم و تصحیح های پیشین و مصصحانی که نویسنده خود سراسر وامدار گزارش آن ها از نسخه های خطی و بررسی هایشان است از دیگر موراد قابل تامل انگیز است که جای افسوس دارد.
    کلیدواژگان: حافظ، دیوان حافظ، غزلیات خافظ، تصحیح علمی، نسخه های خطی، ضبط نسخه ها، قرن نهم هجری، شعر و ادب فارسی، نسخه های کهن
  • محمد وفادار مرادی صفحه 149
    در سطور آتی، سعی شده است ضمن معرفی گذرا و مجمل کتابخانه ملی ملک تهران، وابسته به آستان ملک پاسبان سلطان دو سرا حضرت علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثنا، همراه با بازخوانی مختصر فهارس دوازده گانه تالیفی روانشادان ایرج افشار و محمدتقی دانش پژوه 1352ش. مرورنامه ای بر مندرجات و مطاوی فهرست جدید الانتشار کتابخانه، جلد 14، اثر دانشور فاضل، سید محمدحسین حکیم ترقی ام شود تا فراروی مطالعه کنندگان فرهیخته قرار گیرد، بمنه و کرمه.
    کلیدواژگان: کتابخانه ملی ملک، آستان قدس رضوی، ایرج افشار، محمدتقی دانش پژوه، فهرست نسخه های خطی، سید محمدحسین حکیم، نسخه های نفیس، شیوه نامه فهرست نگاری کتب خطی
  • محمد جواد احمدی نیا صفحه 157
    زکریای قزوینی مجموعه ای از واقعیت تا خیال، دیده ها تا نادیده ها، تاریخ تا افسانه، و علم تا جادو را در کتابی گرد آورده و آگاه از عمل خویش، آن را عجائب المخلوقات و غرایب الموجودات نامیده است. این اوج و فرود واقعیت تا تخیل خواننده آن روزگار را که هنوز میان این دو امر مرزی محسوس قائل نبوده است، به اندیشیدن وا می داشت؛ زیرا همان گونه که برای اثبات آن دلیلی وجود نداشته، برای تکذیب آن نیز دلیلی در دست نبوده است. کتاب عجائب المخلوقات قزوینی در تصاویر چاپ سنگی علیقلی خویی دربردارنده مجموعه مطالبی است که به تصویرسازی موجودات خیالی و اسطوره ای این اثر در کتابی با چاپ سنگی به تاریخ 1264ق. می پردازد. این پژوهش با توجه به بخش های گوناگون این اثر، به بررسی آن پرداخته و پیشنهادهایی را نیز برای سامان دهی پژوهش هایی دیگر در این حوزه ارائه کرده است. از این روی، تلاش شده است ضمن معرفی اولین کتاب ها در حوزه عجایب نامه نویسی، همه فصل های کتاب مورد نقد به دقت معرفی شوند تا مخاطبان این گونه آثار با شناخت بهتری به منابع مورد نیاز خود دست یابند.
    کلیدواژگان: عجائب المخلوقات، میرزا علیقلی خویی، زکریای قزوینی، چاپ سنگی، موجودات خیالی
  • علی بوذری صفحه 169
    کتاب شرح مختصری بر چاپ سنگی به قلم مجید غلامی جلیسه و محمدجواد احمدی نیا که اخیرا انتشارات عطف منتشر کرده است، از واپسین پژوهش ها در حوزه چاپ سنگی به شمار می رود. این کتاب در دو فصل اصلی، تاریخ و تکنیک چاپ سنگی، تدوین شده است. در این گفتار ضمن معرفی این کتاب، به شکلی اجمالی به منشورات پیشین در دو موضوع اصلی کتاب اشاره، و در پایان دو پیشنهاد برای تکمیل این پژوهش در چاپ های بعدی ارائه شده است.
    کلیدواژگان: چاپ، تاریخ چاپ در ایران، تکنیک چاپ سنگی، میرزا صالح شیرازی
  • بررسی
  • احسان الله شکر اللهی طالقانی صفحه 183
    وقتی از سوی دانشی مردان جلیس در «خانه کتاب» مژده رسید که فصلنامه ارجمند «نقد کتاب میراث» به زودی لباس نشر می پوشد و پوشش اخبار و آگاهی ها و پژوهش های حوزه نسخه های خطی و کتاب های نادر و نایاب را در دستورکار خود دارد، به جا دیدم وجیزه ای را که چندی پیش در عیارسنجی عملکرد میراث بانان کتابخانه مجلس نگاشته بودم تقدیم این فصلنامه کنم. ابتدا بنا نداشتم این نگاشته را منتشر کنم، اما وقتی دیدم داستان پرآب چشم افراط وتفریط و فراموشی وظایف اصلی و اولویت های کاری همچنان ادامه دارد، صلاح را در نشر آن دیدم؛ و امیدوارم اگر عمری باقی باشد، نقد عملکرد میراث بانان کنونی این کتابخانه گرانسنگ را در شماره بعدی تقدیم خوانندگان محترم کنم.
  • ترجمه: احمدرضا رحیمی ریسه صفحه 263
  • گوناگون
  • عبدالرسول فروتن صفحه 275
    کرمانشاه از جمله مناطق ایران است که تاریخ ادبی آن نسبت به برخی مناطق مشهورتر چندان مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است؛ با این حال، آثار ادبی قابل اعتنایی از دوره های مختلف تاریخی این سرزمین به یادگار مانده است. تذکره شعرای کرمانشاه از آثار میرزا الله دوست سالک کرمانشاهی است که نمونه هایی از این میراث ادبی را معرفی می کند و به کوشش دکتر محمدابراهیم مالمیر و عبدالرضا نادریفر در سال 1391 منتشر شده است. این تذکره به احوال و اشعار 10 شاعر مقیم این دیار می پردازد. در مقاله حاضر بخش های مختلف این کتاب (مقدمه، متن، حاشیه و منابع) را بررسی و نقد می کنیم و علاوه بر انعکاس جوانب مثبت این تحقیق، سعی در تکمیل و رفع اشتباهات موجود داریم. در پژوهش پیش رو، با مقابله متن تصحیح شده با تنها نسخه خطی بازمانده از تذکره، حدود هشتاد مورد بدخوانی و/یا اشتباه تایپی در تصحیح شناسایی شده است.
    کلیدواژگان: تذکره شعرای کرمانشاه، سالک کرمانشاهی، شاعران دوره قاجار، نقد، تصحیح
  • نقد النقد (نقدی بر مقاله کوتاه و بی پرده 3، نوشته ع.مستعار)
    محمد جواد جدی صفحه 291