فهرست مطالب

سیاست جهانی - سال سوم شماره 4 (پیاپی 10، زمستان 1393)

فصلنامه سیاست جهانی
سال سوم شماره 4 (پیاپی 10، زمستان 1393)

  • بهای روی جلد: 60,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1393/12/18
  • تعداد عناوین: 8
|
  • ارسلان قربانی*، حسینعلی توتی صفحه 7
    روابط مصر و اسرائیل از زمان تشکیل رژیم صهیونیستی همواره با فرازوفرودهای متعددی روبرو بوده است. طی سال ها مصر رهبری جهان عرب را در رابطه با منازعه اسرائیل و فلسطینی ها بر عهده داشته است و همین مسئله بر اهمیت این کشور برای اسرائیل در خاورمیانه افزوده است. در دوره طولانی ریاست جمهوری حسنی مبارک روابط مصر و اسرائیل در زمینه های سیاسی، اقتصادی و امنیتی گسترش یافت. پس از گسترش موج اعتراضات سیاسی و اجتماعی در کشورهای عربی از سال 2011 به بعد و با آغاز اعتراضات گسترده مردمی در مصر، حسنی مبارک از صحنه سیاست داخلی این کشور مجبور به کناره گیری شد و در اولین انتخابات ریاست جمهوری پس از خیزش های اسلامی اخوان المسلمین به عنوان باسابقه ترین گروه اسلام گرای مصر این منصب را در اختیار گرفت. با توجه به اینکه سیاست خارجی هر کشور در راستای سیاست داخلی آن تنظیم می گردد، به قدرت رسیدن اخوان المسلمین طبیعتا سیاست خارجی مصر را به طور عام و رابطه دو جانبه با اسرائیل را به طور خاص تحت تاثیر قرار داد. این مقاله به بررسی روابط مصر و اسراییل با تاکید بر نقش اخوان المسلمین مصر در دوره پس از مبارک پرداخته است.
    کلیدواژگان: مصر، اسرائیل، خیزش های اسلامی، اخوان المسلمین، رویکرد سازه انگاری
  • رسول افضلی*، مرجان بدیعی ازنداهی، یاشار ذکی، وحید کیانی صفحه 29
    قلمرو سازی در جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک به عنوان یکی از مباحث پایه ای به شمارمی رود. قلمروسازی، یک ساختار سیاسی انسان ساخت است که در پی تقسیم بندی فضا است. قلمرو سازی ذاتا سیاسی و یا ماهیتا مشاجره آمیز است و بدون تقسیم بی رحمانه فضا به بخش های جداگانه و تخصیص انحصاری فضا وجود نداشته است. ازاین رو، قلمرو سازی یک فرایند هدفمند است و اهداف مختلفی مثل اقتصادی، امنیتی، هویتی، انگیزشی و یا حتی عاطفی را ممکن است دنبال نماید. اما قلمرو سازی گفتمانی «فرایندی است که بر مبنای آن افراد، گروه ها یا کشورهای مسلط برای کنترل و مدیریت فضای جغرافیایی در راستای نظم سیاسی و ژئوپلیتیکی مطلوب خود، به تولید گفتمان هایی اقدام می کنند که در آن از اعمال قدرت صرف (قدرت سخت) برای کنترل فضا فراتر می روند، طوری که، کسانی که بر آن ها اعمال قدرت می شود، خود متوجه چنین فرایندی نمی شوند (قدرت نرم)». با این تعریف، مقاله حاضر درصدد است تا با استفاده از عناصرسه گانه «فضا»، «قدرت» و «هویت» به تبیین چگونگی فرایند شکل گیری قلمرو سازی گفتمانی و با استفاده از طبقه بندی سه گانه: زمینه (دائمی یا موقتی)، چارچوب تحلیلی (تبیینی – تفسیری یا پساساختارگرا) و موضع سیاسی (جانب دارانه یا بی طرف)، به روش تحلیل گفتمان سیستماتیک و هدفمند در ژئوپلیتیک انتقادی دست یافته و درنهایت با دستگاه سه گانه «گفتمان»، «سیاست» و «هویت» لاکلا و موف به این نتیجه دست یابد که چگونه دانش ژئوپلیتیک انتقادی با استفاده از تحلیل گفتمان درک و ساخته می شوند.
    کلیدواژگان: قلمروسازی گفتمانی، ژئوپلیتیک انتقادی، پساساختارگرایی، تحلیل گفتمان
  • سید امیر نیاکویی*، حسین بهمنش صفحه 57
    تحلیل و بررسی راهبرد امنیتی کشورها در نظام بین الملل همواره از دغدغه های دانشمندان سیاست بین الملل بوده است. یکی از نظریه های مطرح جهت تحلیل راهبرد امنیتی کشورها نظریه نوواقع گرایی کنت والتز است که از جنبه ای ساختاری و سیستمیک به این موضوع می پردازد. البته در گذر زمان محققان مختلفی به تعدیل وتقویت نظریه والتز پرداخته اند تا چارچوبی تحلیلی برای بررسی تطبیقی راهبرد امنیتی کشورها در دوره های مختلف یا در مقایسه با یکدیگر ارائه نمایند. نویسندگان در این مقاله قصد دارند با بهره گیری از مدل تعدیل شده برت هنسن و پیتر تافت و آندرس ویول به بررسی راهبرد امنیتی ایران در مقابل تحرکات ژئوپلیتیکی آمریکا در خاورمیانه پس از یازدهم سپتامبر بپردازند. نگاهی اجمالی به راهبرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران حاکی از آن است که راهبرد امنیتی این کشور در قبال حمله آمریکا به افغانستان ترکیبی از دنباله روی و موازنه نرم بوده در حالی که در اشغال عراق توسط آمریکا، موازنه نرم و در بحران کنونی سوریه، موازنه سخت وجه غالب راهبرد امنیتی ایران بوده است. بر این اساس، پرسش اصلی مقاله چنین است: راهبردهای امنیتی مختلف ایران در مقابل تحرکات ژئوپلیتیکی آمریکا در منطقه خاورمیانه را چگونه میتوان تبیین نمود؟ دوره زمانی این پژوهش پس از یازده سپتامبر 2001 بوده و سه واقعه حمله امریکا به افغانستان، اشغال عراق و تحرکات آمریکا در سوریه مورد توجه قرار گرفته اند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که امنیت نسبی و ایدئولوژی نسبی متغیرهای مستقلی می باشند که با بهره گیری تلفیقی از آنها می توان راهبرد امنیتی ایران در وقایع فوق را تبیین نمود.
    کلیدواژگان: امنیت نسبی، ایدئولوژی نسبی، دنباله روی، موازنه
  • سید عباس عراقچی* صفحه 91
    آب مادهای حیاتی و غیرقابل جایگزین است. تغییرات آب و هوایی، افزایش جمعیت وتغییر سبک زندگی موجب افزایش تقاضا برای آب و فشار برمنابع آب شیرین گردیده است. منابع آب درسراسرجهان در مرحله بحرانی است. با این حال شدت و ضعف آن در مناطق مختلف متفاوت است. مناطقی مانند خاورمیانه، ساحل در حاشیه صحرای بزرگ آفریقا و منطقه جنوب آفریقا بیشتردر معرض خطر کمبود آب هستند. به منظور شناخت وضعیت موجود و یافتن راه حلهای بحران آب، هیدروپلیتیک به عنوان یک دانش جوان وارد مطالعات دانشگاهی شده است. از آنجا که حل مشکلات ناشی از کمبود آب از عهده تک تک کشورها بر نمیآید، لذا همکاری های دوجانبه و چندجانبه و بین المللی در این زمینه اجتناب ناپذیراست. به این منظور دولتها نیازمند سیاست خارجی فعال، پویا و متناسب با شرایط جدید هستند. آب مجازی از دیگر راه های مدیریت چالش های آب در قرن بیست و یکم در نواحی خشک و نیمه خشک به شمار میرود. آب مجازی به معنای واردات هوشمند مواد غذایی یا کالاهای آب بر، بر اساس اصل مزیت نسبی است. در این خصوص دو راهبرد کلی قابل ذکراست: 1- واردات کالاهای آب بر؛ 2- تولید کالاهای آب بر در مناطق پر آب با سرمایهگذاری مشترک کشورهای کم آب. این مقاله کوششی است به منظور ارائه راه حلهای عملی در جهت تطبیق کشور با شرایط جدید آب و هوایی و کمبود منابع آب.
    کلیدواژگان: آب، هیدروپلیتیک، منازعه، همکاری، سیاست خارجی
  • علی امیدی*، سعیده مرادی فر صفحه 121
    برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران از سال 2002 تاکنون از مهم ترین مباحث مطرح در سطح بین المللی است. از زمان مطرح شدن این برنامه، کشورهای غربی و در راس آنها ایالات متحده، واکنش شدیدی علیه این برنامه ابراز و به تبع آن رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز سعی در بزرگنمایی و تهدید جلوه دادن آن دارند. لذا نوشتار حاضر به تببین و بررسی کنش کلامی رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی در امنیتی ساختن و بزرگنمایی برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران در طی ده سال گذشته پرداخته است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش ها می باشد: رویکرد رسانه های غربی و آژانس بین المللی انرژی اتمی در امنیتی ساختن فعالیت هسته ای ایران چگونه است؟ چرا روزنامه های پر مخاطب غرب و آژانس بین المللی انرژی اتمی از واژگان و عباراتی حاوی بار منفی برای بزرگنمایی برنامه هسته ای ایران استفاده می کنند؟ فرضیه نوشتار بیان می کند که رسانه های غربی و آژانس در برساختگی بار امنیتی برنامه هسته ای ایران نقش موثری داشته اند. این رسانه ها و آژانس با انتخاب واژگان و عبارات حاوی بار منفی، به عنوان ابزاری برای امنیتی ساختن برنامه هسته ای ایران، در تلاش ا ند که فضای ذهنی مخاطبان و بازیگران منطقه ای و جهانی را از برنامه هسته ای ایران منفی نمایند. در این پژوهش به روش تحلیل محتوا، تعدادی از سرمقاله های چهار روزنامه پرمخاطب واشنگتن پست، گاردین، وال استریت ژورنال، دیلی تلگراف و اسناد صادره توسط آژانس بین المللی انرژی هسته ای مورد بررسی قرار گرفته و همچنین در این پژوهش از مکتب کپنهاگ به عنوان چارچوب تئوریک استفاده شده است.
    کلیدواژگان: امنیتی ساختن، مکتب کپنهاگ، برنامه هسته ای ایران
  • هادی صادقی اول*، جعفر نقدی عشرت آباد صفحه 151
    به موازات پیروزی انقلاب اسلامی در فوریه 1979 بازتاب منطقه ای و بین المللی این انقلاب با توجه به رخداد آن در منطقه حساس خاورمیانه اهمیت یافت. بازتاب این انقلاب برای برخی امیدوار کننده و برای برخی نیز نگران کننده بود. در این بین کشورهای عربی منطقه که به لحاظ فرهنگی و اقتصادی ایران را رقیب خود می دانستند، درصدد مقابله با تاثیرات احتمالی انقلاب ایران برآمدند. یعنی اگر نمود اصلی برخورد مستقیم اعراب علیه ایران حمله نظامی رژیم عراق به ایران بود، اما نشان اقدام غیرمستقیم کشورهای عربی منطقه، شکل گیری ائتلافی منطقه ای با عنوان شورای همکاری خلیج فارس در ماه مه 1981 در شهر ابوظبی امارات متحده عربی بود. البته اگرچه به موازات فاصله گرفتن از شرایط خاص انقلاب اسلامی، روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس دچار تغییر و تحولاتی گردید، اما در ادامه نیز دو طرف و خصوصا کشورهای عرب منطقه رقابت را بر همکاری ترجیح دادند. با در نظر داشتن این مهم این جستار درصدد است با بهره گیری از تئوری جامعه امن و نظریه دژ منطقه ای الکس جی بلامی، مناسبات ایران و شورای همکاری خلیج فارس را به بوته بحث گذاشته و نشان دهد بر اساس آن، چگونه دولت های درون شورا، روابط درونی خود را مبتنی بر انگاره جامعه امن تعریف کرده و جمهوری اسلامی ایران را مطابق با انگاره دژ منطقه ای بلامی به چشم دگر خود و تهدیدی برای قواعد و هویت های خود پنداشته اند.
    کلیدواژگان: شورای همکاری خلیج فارس، جامعه امن، دژ منطقه ای، هنجارها، ایران
  • احمد جالینوسی، هنگامه البرزی*، یگانه طباطبایی صفحه 183
    منطقه خلیج فارس به لحاظ ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی، یکی از مهم ترین مناطق دنیاست که به دلیل وجود منابع سرشار انرژی و موقعیت حساس جغرافیایی وسیاسی نقش و جایگاه مهمی در ساختار امنیت بین الملل داشته و فضای مناسبی را برای ایفای نقش بازیگران فراهم میکند. این موقعیت برجسته خلیج فارس سبب شده است که در طول تاریخ مورد توجه قدرتهای فرامنطقه ای قرار بگیرد. آمریکا نیز بخصوص پس از یازده سپتامبر سعی نموده است تا جایگاه قوی و با ثباتی را در ترتیبات امنیتی و سیاسی منطقه خلیج فارس پیدا کند. باتوجه به این امر سوال اصلی پژوهش این است که علل ایفای نقش واگرایانه آمریکا در منطقه خلیج فارس پس از یازده سپتامبر تا کنون چه بوده است؟برای روشن شدن ابعاد مساله، مقاله حاضر با کاربرد رویکرد رئالیسم تهاجمی این فرضیه را مطرح می نماید که باتوجه به موقعیت مهم ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خلیج فارس و منافع آمریکا در این منطقه، یکی از اهداف مهم ایالات متحده، تسلط و نفوذ بر این منطقه است (برتری بر رقبا) و از آنجا که یکی از راه های افزایش قدرت و نفوذ طبق نظریه واقع گرایی، تضعیف اتحادها و ائتلاف ها در بیرون می باشد، آمریکا در پی این است که با ایجاد واگرایی در بین کشور های منطقه موازنه را در خلیج فارس حفظ نماید و مانع تسلط دولت های رقبیب بر خلیج فارس شود.
    کلیدواژگان: خلیج فارس، آمریکا، واگرایی، رئالیسم تهاجمی، یازده سپتامبر
  • ستار عزیزی*، خاطره نظری صفحه 215
    با افزایش تعداد کنش گران غیردولتی و ازدیاد نقش آن ها در جامعه بین المللی، فراوانی جنگ میان دولت-ها به تدریج جای خود را به جنگ میان دولت ها و کنش گران غیر دولتی داد و دولت ها در معرض حملات این بازیگران جدید حقوق بین الملل قرار گرفتند. در نتیجه، ضرورت دفاع مشروع علیه آن ها به روشنی مشخص گردید اما از آن جا که این کنش گران در خاک دول دیگر اقدام به ایجاد پایگاه و فعالیت علیه دیگر دولت ها می نمایند لازم است حدود دفاع مشروع دولت قربانی علیه آن ها و در محدوده سرزمینی دولت میزبان بررسی گردد و به این سوالات پاسخ داده شود که چگونه اعمال این حق ذاتی در خاک دولت میزبان با اصل حاکمیت و تمامیت سرزمینی دولت مذکور قابل جمع خواهد بود؟ و مسئولیت یا عدم مسئولیت دول میزبان چه تاثیری در حدود اعمال دفاع مشروع توسط دولت قربانی دارد؟ در این مقاله پس از بررسی رویه دولت ها و نظرات علمای حقوق به این نتیجه رسیدیم که چنان چه حمله مسلحانه کنش گران غیردولتی، قابل انتساب به دولت میزبان باشد، در اقدام به دفاع «علیه» دولت میزبان، تردید نمی توان کرد و اگر این حمله منتسب به دولت میزبان نباشد(صرف نظر از مسئولیت غیر مستقیم دولت یا عدم مسئولیت آن) تنها می توان به دفاع مشروع «علیه کنش گران اما در سرزمین دولت میزبان»، قائل شد. دیگر ابعاد این موضوع نیز در این مقاله تجزیه و تحلیل خواهد شد.
    کلیدواژگان: دفاع مشروع، کنش گران غیردولتی، مسئولیت بین المللی، حاکمیت دولت ها
|
  • Arsalan Ghorbani*, Hosseinali Tooti Page 7
    Egyptian-Israeli relations have been filled with ups and downs since the state of Israel formed in 1948. Egypt was the leader of Arab world in Palestinian-Israeli conflict and this issue has increased the importance of Egypt for Israel. During the long time of president Hosni Mubarak bilateral Political, economic and security ties between the two countries increased. After Arab Spring in 2011 and widespread protests in several Arab countries, The protests were drawn in Egypt and president Hosni Mubarak stepped down. In the first presidential election after ousted Hosni Mubarak, The Muslim Brotherhood came to power, as the oldest Islamist group in Egypt. Since the foreign policy of every country set along with its internal policies, this political change will affected Egypt's foreign policy in general and bilateral relations with Israel in particular. The purpose of this study is to investigate the influence of Muslim Brotherhood on Egypt's relationship with Israel through constructivism theory.
    Keywords: Egypt, Israel, Arab Spring, Muslim Brotherhood, Constructivism
  • Rasuol Afzali*, Marjan Badiee Azandehie, Yashar Zaki, Vahid Kiani Page 29
    Territoriality is considered in the political geography and geopolitics as one of the fundamental issues. Territoriality is man making political structure that seeks to divide space. Territoriality is political nature or the nature of the dispute and no existed without ruthless dividing of space into separate parts and the exclusive allocation of space. Therefore, territoriality is purposeful process and may pursue various purposes, including economic, security, identity, stimulus or even emotional. This paper intends to use the three elements of "space", "power" and "identity" to explain the formation process of discursive territoriality and using three categories: the context (proximate or distal), analytic form (post-/structuralize or interpretive-explanatory) and political stance (involved or detached), achieved the systematic and purposeful discourse analysis in critical geopolitics. And finally, with local and mouffe's theory of discourse divided into three interdependent apparatuses: the discourse apparatus, the identity apparatus and the politics apparatus this result is achieved the ways in which critical geopolitics scholarship has understood and made use of discourse analysis.
    Keywords: Discourse Territoriality, Critical Geopolitics, Post, Structuralism, Discourse Analysis
  • Seyed Amir Niakooee*, Hossein Behmanesh Page 57
    The analysis and examination of security strategies of different states is an important analytical task in political science and international relations and many theories have been put forward to dealing with this concern. Undoubtedly, the theory of Kenneth waltz and its modification by scholars such as birth Hansen, Peter Toft and Anders Wiwel are very important analytical tools for this matter. In this paper, authors are going to examine Iran's different security strategies towards Unites State’s geopolitic advances in the Middle East since 2001by applying the theory of Hansen and his collegues.The findings of the paper demonstrate that Iran adopted the combination of soft balancing and soft bandwagoning in the aftermath of the United States attack to Afghanistan, while in Iraq’s crisis and Syria developments soft balancing and hard balancing were, respectively adopted by the Islamic government of Iran. Moreover, the relative security and relative ideology are the independent factors which determine and explain the reasons behind the adoption of these strategies.
    Keywords: Balancing, Geopolitics, Bandwagoning
  • Seyed Abbas Araghchi* Page 91
    Water is a vital and irreplaceable material. Climate changes, population increase and life style changes have leaded to the increase of water demands. At the time being, the situation of water resources in all over the world is critical. However, some regions such as the Middle East and the south of Africa are more vulnerable. Hydro politics is a young knowledge which deals with the examination of water resources and finding solutions for water crisis. Since the solving of water problems is difficult for individual states, bilateral and multilateral cooperation seems inevitable. Accordingly states have to pursue active and dynamic foreign policy to overcome the challenges. Virtual water is one of the methods for managing the water problems in arid and semiarid regions. Virtual water means the smart import of water dependent food or goods according to relative advantage. Accordingly two strategies have been mentioned: 1) import of water dependent goods and 2) production of water dependent goods in watery regions with the common investment of arid and semiarid countries. The present paper is an endeavor to submit practical solutions for overcoming the water crisis in our country.
    Keywords: Water, Hydro Politic, Conflict, Cooperation, Foreign Policy
  • Ali Omidi*, Saeedeh Moradifar Page 121
    Since 2002, Iran's nuclear program has been the most important topics in international level. Since the introduction of this program, led by the United States and other Western countries, a backlash against it has been started and consequently the Western media and the International Atomic Energy Agency have aggrandized it and have tried to show it as threat. The aim of this paper is to study the role of Western media and the International Atomic Energy Agency on securitization and aggrandizement of Iranian nuclear program to their audience in the past ten years. This study seeks to answer the questions; how were the Western media and International Atomic Energy Agency's approach in securitization of Iran’s nuclear activities? Why top Western newspapers and International Atomic Energy Agency have used negatively charged words and phrases to show Iranian peaceful nuclear program as threat? The Research hypothesis states that the selected Western media editorials (Wall Street Journal, Guardian, Washington Post, and Daily Telegraph) as well as IAEA have tried to construct a connection between world security and Iran's nuclear program. The questions and hypothesis would be evaluated in a cross-sectional manner. In this study, the Copenhagen school is used as a theoretical framework.
    Keywords: Copenhagen School, Securitization, Iran's nuclear program, IAEA
  • Hadi Sadeghi Aval*, Jafar Naghdi Eshrat Abad Page 151
    The Islamic revolution of 1979 has different reflections in the Middle East. It was inspiring for oppressed people and disturbing for many repressive governments. Meanwhile, the Arab regimes have been attempting to confront the potential impacts of the Iranian revolution. They announced officially the establishment of the Persian Gulf Cooperation Council in May 1981 with the aim to confront Iran. Although the relationship between Iran and the Persian Gulf Cooperation Council has been unsteady and complicated, it seems that both sides especially the Persian Gulf Cooperation Council prefer competition rather than cooperation. In the present paper, the theory of "security community" and "regional Fortresses” (Alex Bellamy) was used To better understand the relationships between Iran and PGCC. Based on this approach, the authors demonstrate that how PGCC Suppose Iran as a threat to their identity and act in accordance with this supposition.
    Keywords: PGCC, Security Community, Regional Fortresses, Norms, Iran
  • Ahmad Jalinusi, Hengame Alborzi*, Yeganeh Tabatabai Page 183
    Persian Gulf region due to geopolitical, geostrategic and geo-economics, one of the most important regions of the world. Because the energy sources and geographical location of sensitive political, have an important role in the structure international security and provides an atmosphere to play a starring role. The dominant position in the Persian Gulf is due to take place in the history of the Trans regional powers. A major extera_regional power in the U.S is dominate the Persian Gulf region, this is because consolidation strengthen its hegemony, for this reason, the U.S, especially after the September eleven has attempted to place strong and stable political and security arrangements in the Persian Gulf region to find. United States to achieve this important goal with chanting slogans such as: development democracy, resolve crises and security intended role of regional planning. But in fact, the U.S and its role in the region cause divergence between countries in the region. According to this is the main question in this study: "Divergent role of the U.S in the Persian Gulf region in the wake of what has been since September eleven?" to clarify the issue this paper using power-driven approaches neoclassical realism, this hypothesis implies that: "Considering the important position of geopolitical, geostrategic and geo-economics Persian Gulf and American interests in the region, a major U.S dominance over the region and one of the ways to increase the power and influence, according to the theory of realism undermine alliances and coalitions outside, the U.S is followed by the divergence between countries in the region to prevent the creation of a strong alliance."
    Keywords: Importance of the Persian Gulf, Objectives of the U.S, Divergence, Offensive Realism
  • Sattar Azizi*, Khatereh Nazari Page 215
    With the increase of the number of non-state actors in international community, the frequency of wars between states gradually was replaced by wars between states and non-state actors and states were challenged by these new actors. However, since these actors in the territory of other states create a base and act against them, it is necessary to legally examine the scope of victim’s state self-defense within the territory of the host states. The authors are going to answer these questions: how can justify the right of self-defense of victim states according to the principle of territorial sovereignty of host states? And responsibility or non-responsibility of host state has what impact in scope of self-defense? In this article in addition to answering these questions, we will also study practice of states and the opinions of legal scholars.
    Keywords: Self, Defense, Non, State Actors, International Responsibility, Sovereignty of States