فصلنامه راهبرد
پیاپی 29 (پاییز 1382)

طی دو دهه اخیر و به ویژه پس از پایان جنگ سرد، جهانی شدن به یک پدیده و روند غالب در عرصه روابط بین الملل تبدیل شده است. جهانی شدن پدیده ای تک بعدی نیست، بلکه گستره آن به گستردگی همه موضوعات مهم اجتماعی و بین المللی است. در واقع سرنوشت کلیه بخش های نظام بین الملل در حوزه های مختلف اجتماعی به واسطه پیوندهایی از وابستگی متقابل فزاینده و نفوذ و رسوخ در روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در ورای مرزهای موجود جغرافیایی به هم گره خورده است. تا جایی که این پرسش مطرح می شود که آیا روند جهانی شدن منجر به فرسایش حاکمیت دولت ها می گردد و آیا اقتدار داخلی آنها را در چارچوب واژه حقوقی تعریف شده ملت- دولت به چالش می طلبد؟

عراق از جمله کشورهایی است که سیاست خارجی آمریکا در قبال آن طیف متفاوت رفتاری را همراه داشته است. حمایت کامل نظامی، تسلیحاتی و اطلاعاتی از عراق در جهت «مهار ایران» در مقطع زمانی جنگ ایران و عراق در زمان ریاست جمهوری ریگان، قطع حمایت های مذکور از عراق و تلاش در جهت مهار همزمان ایران و عراق در مقطع زمانی دهه 1990 در قالب دکترین «مهار دو جانبه» و نهایتا جمع بندی رییس جمهوری سابق آمریکا (بیل کلینتون) مبنی بر تغییر رژیم عراقی و برقراری حکومتی دموکراتیک، میراثی به یادماندنی از روسای جمهور آمریکا بر روی میز ریاست جمهوری جورج بوش بوده است

مفهوم کارآمدی و کارایی از مهم ترین مفاهیم علوم مدیریت و اقتصاد محسوب می شوند و تقریبا از چند دهه گذشته در عرصه علم سیاست نیز به طور جدی پای نهاده و مطرح گشته اند. از آنجا که هر سامانه مدیریتی و هر سازمانی به دنبال بیشینه کردن کارآمدی و کارایی خویش است، بدیهی است که گسترده ترین و مقتدرترین سازمان موجود، یعنی نهاد دولت هم به دنبال دستیابی به این هدف حیاتی باشد تا با داشتن پیشینی مشروعیت اولیه، به مشروعیت سازی جدیدی دست یازیده و مشروعیت ثانویه و یا کارآمدی را نیز کسب کند و بدین وسیله دوام و پایمندی خویش را، با تحصیل رضایت افزون تر شهروندان، بیش از پیش تضمین نماید

به طور کلی پول و سیاست های پولی نقش مهمی در تعیین سطح فعالیت های اقتصادی، ایجاد تعادل و رهایی از بحران های اقتصادی ایفا می کند. بنابراین اگر دولت بتواند در کنار سایر ابزارهای سیاستی، حجم پول را به نحو موثری تحت کنترل خود درآورد و آن را برای تامین اهداف یاد شده، هدایت کند، حصول این اهداف دور از دسترس نخواهد بود. یکی از عواملی که کنترل دولت بر حجم پول را تحت تاثیر قرار می دهد، مقدار اسکناس و مسکوک نگهداری شده توسط مردم است. افزایش حجم اسکناس و مسکوک نگهداری شده توسط مردم ضریب فزاینده پول و عرضه را کاهش می دهد

نماگرهای ادوار تجاری در سه دسته نماگرهای آینده نگر، همزمان و گذشته نگر بر مبنای تیوری ادوار تجاری در دهه 1980 توسط کشورهای OECD توسعه داده شده است. این نماگرها، نماگرهایی هستند که با ادوار تجاری (اقتصاد) در اقتصاد ارتباط معنی داری دارند. در حال حاضر از 11 نماگر آینده نگر، 4 نماگر همزمان و 7 نماگر گذشته نگر به عنوان مهم ترین نماگرهای ادوار تجاری در ادبیات موضوع تحقیق نام برده می شود

جهانی شدن، به عنوان روندی غیرقابل انکار در دهه پایانی قرن بیستم حضور خود را به رخ کشیده و تاثیر عمیق و گسترده خود را بر حوزه های مختلف اقتصاد، سیاست و فرهنگ گسترانده است. به واسطه ی بستر تاثیرگذاری بر همین حوزه های مهم، جهانی شدن داری تبعات و آثار غیرقابل انکار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی شده و یا خواهد شد. از آنجا که پدیده جهانی شدن همچنان در حال سریان در محیط بین المللی و نفوذ در کشورهاست، برخی آثار آن که جنبه ی ملموس تری دارند، نمود بیشتری داشته و بعضی دیگر در ظرف زمانی کندتری جلوه خواهند داشت

به دنبال برگزاری انتخابات ریاست جمهوری خرداد 1376، یکی از مشخصات اصلی فضای سیاسی ایران تولد، رشد و رقابت احزاب سیاسی با یکدیگر بوده است. اهمیت این مهم در حیات سیاسی ایران، نه به خاطر تکوین آن برای نخستین بار، بلکه از جهت حیات مقطعی احزاب در تاریخ معاصر ایران پس از اعلان هر فضای گشوده سیاسی و خاموشی چراغ حیات آنها پس از گذشت اندک زمان و بازگشت شرایط انسداد سیاسی بر جامعه ایران است

در مطالعات امنیت ملی آن چه بیش از همه برای محققان جالب توجه بوده است، وجود تفاوت و حتی تناقض در تعریف امنیت ملی است. برخی پژوهشگران بر بقای فیزیکی و بعد نظامی امنیت ملی تاکید ورزیده و برخی دیگر فراتر از آن، به موقعیت سیاسی و رفاه اقتصادی توجه کرده اند. البته بعضی نیز منافع خارجی و ارزش های ایدیولوژیکی را در تعاریف خود گنجانده اند. یکی از دلایل این اختلاف نظرها و تفاوت ها، نسبی و انتزاعی بودن پدیده ی امنیت ملی است که تقریبا مشکل عمومی تحقیقات علوم اجتماعی و سیاسی به شمار می رود

عصری را که در آن زیست می کنیم عصر «جهانی شدن» نامیده اند. علت نام گذاری به گسترش ارتباطات جهانی باز می گردد. پیشرفت خیره کننده تکنولوژی های ارتباطی، جهان فراخ ما را به دهکده ای جهانی تبدیل نموده و به همین دلیل، آگاهی اجتماعی و عمومی ساکنان کره زمین افزایش یافته و امروزه ما شاهد انفجار انتظارات هستیم. بررسی روند این مسئله در مورد قومیت ها و گروه های قومی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه این ام نگرانی دولت ها را از حاکمیت و وحدت ملی خود برانگیخته است. از آن جا که گروه های قومی در طول تاریخ وارث محرومیت های سیاسی و اجتماعی عمده بودند. دغدغه و نگرانی امنیتی افزایش می یابد

در دو دهه اخیر، جهان ابتدا شاهد نوعی افزایش ناگهانی احساسات و گرایش های قومی در غرب و بعد از آن، اروپای شرقی و اتحاد جماهیر شوری سابق بوده است. چندین کشور آفریقایی (چاد، سودان، اتیوپی، آنگولا و آفریقای جنوبی) در آتش درگیری های قومی گرفتار آمده اند. در سال های اخیر، منازعات قومی در خاورمیانه و آسیا افزایش یافته است: دروزی ها، کردها، آذری ها، ارمنی ها، سیک ها، تامیل ها، تبتی ها، ایغوری ها و موروها خواهان خودمختاری -و نه استقلال کامل و مطلق- می باشند. در همین حال، درگیری های بزرگ تر میان هند و چین، هند و پاکستان، اعراب و اسراییل نیز همچنان ادامه دارند

وجود قومیت و نژاد، نمونه بارز شکست فراگیر متخصصان در پیش بینی تحولات اجتماعی در انواع جوامع مختلف است. تا چندی پیش، در میان بسیاری از دانشمندان مارکسیست و غیرمارکسیست این اتفاق نظر وجود داشت که قومیت مربوط به شرایط جامعه سنتی بود که در آن مردم در اجتماعات کوچک مجزا از یکدیگر زندگی می کردند و ارتباطات و حمل و نقل همگانی محدود بود. عده زیادی از دانشمندان انتظار داشتند که صنتعی شدن، شهرنشینی و گسترش آموزش، خود- آگاهی قومی را کاهش دهد و جهان گرایی جای محلی گرایی را بگیرد. مارکسیست ها معتقد بودند که سلطه سوسیالیسم موجب پایان یافتن تنش های قومی خواهد شد و خود- آگاهی قومی مختص جوامع ما قبل سوسیالیستی است

شارحان بسیاری، شباهت های بین اندیشه ی هایدگر و سنت های آسیایی نظیر: ودانته، بودیسم مهایانه و تایوییسم را مورد توجه قرار داده اند. در نوشتار حاضر، من (زیمرمن) به نحو انتقادی، برخی ابعاد همدلانه ی میان اندیشه ی هایدگر و بودیسم مهایانه را مورد آزمون قرار خواهیم داد. یک دلیل برای گرایش جدید به اندیشه ی هایدگر و بودیسم این است که این هردو، انتقادی بوده و مدعی ارایه آلترناتیو برای انسان مداری و دوگانی -که به زعم برخی منتقدان، مسیول بحرانی کنونی محیط زیست به شمار می آیند- هستند

ادیان آسمانی در تکوین و تثبیت فکر سیاسی، نقش غیرقابل انکاری داشته اند، به طوری که زندگی با دین یا زندگی منهای دین، بنیادی ترین چالش متفکران سیاسی بوده است. برخی از متفکران، پیام الهی را که از طریق وحی (Revelation) بر پیامبر نازل شده، قابل تعبیر و حتی تغییر عقلانی دانسته اند و برخی دیگر چنین دخالتی را نوعی تحریف جوهره دین قلمداد کرده اند. به نظر می رسد ساختار دموکراتیک یا غیردموکراتیک نسبت مستقیمی با تقدم عقل بر وحی یا بالعکس نداشته اما ملاحظه و مقایسه نظام های سیاسی مبتنی بر مسیحیت نشان می دهد که تفسیر عقلانی وحی و دین بیشتر از تعبیر وحیانی امور عرفی، جوامع مدرن را راضی ساخته است

سه قرن قبل از میلاد حضرت مسیح، یکی از دانشمندان یونان به نام «دموکریت» پس از دقت فراوان و مطالعات زیاد پیرامون اشیاء مختلف و بررسی های همه جانبه نتیجه گرفت که: تمامی اشیاء از ذرات ریز به نام «اتم Atom» تشکیل شده است. دموکریت می گفت اتم غیرقابل شکستن است. نزدیک به دو هزار سال پس از «دموکریت» دانشمندان انگلیسی «جان دالتون» با مطالعه علمی بر روی اشیاء و با توجه به نظریه دموکریت گفت: تمامی اشیاء از ذرات گوی مانند بسیار ریزی درست شده اند. وی برخلاف دموکریت که تفاوت اشیاء را در شکل اتمی آنها می دانست. در جرم و اندازه آنها اعلام کرد. دالتون همچون دموکریت معتقد بود که اتم را نمی توان شکست و تجزیه کرد

شناخت «بحران» ها و چالش ها از جمله مقولاتی است که بررسی ابعاد و زوایای آن به صورت علمی، از دهه 1960 میلادی آغاز گردیده است. لوسین پای، بایندر و... از جمله افرادی هستند که به بررسی انواع بحران های مبتلا به دولت های مدرن پرداخته اند. این مقاله نیز در پی آن است تا نگاهی نظری به بحران نموده و آن را از ابعاد علمی مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. بحران ها و چالشها در نزد دولت ها، دارای اهمیت وافری هستند، چرا که به طور بالقوه می توانند ثبات و هستی دولت ها و رژیم ها را مورد تهدید قرار داده و از این منظر، مهار و «مدیریت بحران ها» و چالش ها از اهمیت زیادی برای تصمیم گیرندگان سیاسی برخوردار می باشد

کلمه ی امنیت ماخوذ از کلمه لاتینی Securitas است که از Securus به معنای «فراغت از نگرانی» گرفته شده است. بنابراین امنیت وضعیت یا حالت رهایی از تهدیدات زیانبار است. در یک کتاب دو جلدی که اخیرا توسط دانشگاه دفاع ملی آمریکا درباره جهانی شدن و امنیت ملی منتشر شده است، یکی از نویسندگان این معنای اساسی از امنیت را ارایه کرد: «برای افراد، گروه ها و ملت ها، امنیت همیشه به معنای آزادی پیگیری یک شیوه زندگی آزادانه انتخاب شده ی بدون خطر، بدون دخالت (دیگران) و فارغ از دغدغه است

این مقاله اهمیت کلاینیلیسم سیاسی را به عنوان تبیینی از ریشه شکست استراتژی های توسعه درونگرا که توسط اکثر کشورهای جهان سوم از پایان جنگ جهانی دوم به بعد اتخاذ شد بررسی می کند. در حالی که جزییات آن از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، اما این استراتژی ها با رشد و گسترش دولت نسبت به بخش خصوصی و نظارت جامع و کامل آن بر این بخش مشخص می شود. این نظارت شامل صدور مجوز به شرکت هایی که در بازار داخلی فعالیت می کنند، مداخله در تخصیص اعتبار، تجارت بین المللی و جریانات مالی است که آشکارا علاقه مند به سیاست جایگزینی واردات است

حال جنگ سرد به پایان رسیده است، آمریکایی ها در تلاش هستندد جایگاه خود را در جهان بدون تهدید شوروی تعریف کنند. آرای مردم نشانگر این است که نزدیک به نیمی از مردم معتقد به سقوط کشور آمریکا هستند. این عده، از یک سو به پرهیز از تعهدات بیش از حد بین المللی تایید می کنند و از سوی دیگر علاقه مند به جانبداری از سیاست های گمرکی می باشد. در جهانی با وابستگی متقابل فزاینده، چنین توصیه ای نه تنها بی فایده است، بلکه می تواند منجر به همان افولی شود که در آغاز در صدد دفع آن بودند؛ از همین رو اگر قدرتمندترین کشور نتواند از عهده اینا امر برآید، پیامدهای آن برای جامعه بین الملل، می تواند غیرقابل جبران باشد

بیش از یک دهه است که مقامات آمریکایی در کنگره و حکومت های پیاپی بر تهدید کسب تسلیحات هسته ای توسط ایران تاکید کرده اند. ایالات متحده بر چین، روسیه و دیگران فشار آورده است که از ارایه تکنولوژی حیاتی، مواد و دانش فنی به ایران خودداری ورزند. این استراتژی عدم تکثیر مبتنی بر جنبه ارایه ملزومات، به موفقیت هایی نیز دست یافته است و هنوز می تواند دستیابی ایران را به توانمندی های تسلیحات هسته ای کند سازد و باید ادامه پیدا کند. این کار باید تلاش هایی را برای ممانعت از انتقال آشکار یا پنهان تجهیزات و دانش فنی هسته ای به ایران شامل می شود

خوشحالم که در جمع محققان ارجمند و همکار هستم. نکته نخستی که به آن اشاره می کنم این است که جهانی شدن معاصر را باید رویدادی مهم تلقی کرد، چرا که تمامی قلمرو تفکر و دکترین های مبتنی بر ساختارهای متمرکز را درهم ریخته و یا در حال ریزش آنها است. متذکر می شوم که جهانی شدن همواره وجود داشته است. تنها تفاوت جهانی شدن این عصر با اعصار دیگر، تغییر پشتوانه نیرویی است که جهانی شدن معاصر را به طور جدی در دستور کار خود قرار داده است

تشکر می کنم از فرصتی که در اختیار من قرار گرفت. می دانیم که در ده سال منتهی به 1356- یعنی در یک دهه به طور متوسط- درآمد سرانه ما 30% بالای متوسط دنیا بوده است، ولی هر یک از دهه های بعد را که در نظر بگیریم. یعنی یک دهه که بد و خوب نفت هم توی آن بیاید، درآمد سرانه ما دست کم سی درصد زیر متوط دنیا می شود. این امر نشان می دهد که یک تحول بنیادی اتفاق افتاده است و این تحول بنیادی قابل تعمق است. برای ریشه یابی وضعیت برمی گردیم و به گذشته نگاه می کنیم و می بینیم که اقتصاد تک محصولی بودیم و امروز نیز هستیم. هیچ تردیدی نداریم که در دوره هایی دنیا به ما بد کرده و درآمدمان پایین افتاده، یعنی سرانه نفتمان پایین افتاده است. با وجود این، در یک دهه و یک دوره طولانی تر چنین گفته ای قابل دفاع نیست