نشریه دانش انتظامی خراسان جنوبی
سال سوم شماره 1 (پیاپی 8، بهار 1393)

گسترش افراط گرایی، در اطراف ایران جریان های هدفمند نزاع مذهبی در منطقه را تشدید می کنند که پیامدهای منفی آن برای ایران نیز تهدیدات امنیتی به همراه دارد و عملا تمامی نوار مرزی شرقی ایران را با این چالش مواجه ساخته است. افراط گرایی، امری منطقه ای است که از توان بی ثبات سازی بالایی برخوردار می باشد. ترکیب قومی و مذهبی موجود در استان های مرزی شرق کشور به نحوی است که نوعی ضعف ژئوپلیتیک را در این مناطق برای نظام جمهوری اسلامی فراهم آورده است. غفلت از این موضوع از طرفی و هوشیاری دشمنان در آن سوی مرزها و بهره برداری آنان از موقعیت ایجاد شده، به نوعی تهدید محسوب می گردد. از دیدگاه وهابیت این بخش از ایران به دلیل، اکثریت اهل تسنن، فقر اقتصادی و فرهنگی، خروج روحانیون اهل تسنن برای ادامه تحصیل به کشورهای عربستان و پاکستان و... دارای شرایط مناسب برای تبلیغ و توسعه فرقه گرایی مذهبی و گسترش وهابیت است. مهمترین پیامدهای گسترش فرقه گرایی وهابیت، یارگیری نهادهای جاسوسی مخالف علیه نظام است که بایستی مورد توجه نهادهای اطلاعاتی و امنیتی قرار گیرد. بویژه که، یکی از اهداف راهبردی حامیان این فرقه تاسیس یا نفوذ بر مدارس مذهبی اهل سنت، بویژه در استان های مرزی در جهت ترویج عقاید ضد شیعی است. به نظر می رسد با یک برنامه ریزی مناسب که بیشتر می بایستی متکی به تغییر نگرشی بر مرز باشد می توان این نقاط ضعف را به نقاط قوت تبدیل نمود. در مقاله حاضر بر آنیم که با روشی توصیفی-تحلیلی به بررسی تهدیدات گسترش و نفوذ وهابیت بر ساختار قومی-مذهبی در مرزهای شرقی کشور بپردازیم.

در آغاز هزاره ی سوم میلادی تامین و توسعه ی امنیت پایدار و کسب قدرت برتر مبتنی بر قدرت نرم می باشد. به همین دلیل اقتصاد برتر، فناوری و دانایی، منابع انسانی برتر، سرمایه ی اجتماعی، پیوستگی مردم و حاکمیت مهم ترین منابع قدرت و امنیت تلقی می شوند. احساس امنیت در امان بودن یا در امان حس کردن جان، مال، هویت و ارزشهای خود از تهدید، صدمه، آسیب و نبود دغدغه تامین نیازهای مفعول حال و آینده می باشد. سرمایه ی اجتماعی به عنوان ظرفیت و قابلیت مشارکت مردم در توسعه نظم و امنیت عمومی در سال های اخیر توجه نظریه پردازان مختلف را به خود جلب کرده است. این مقوله افراد و گروه ها را در دست یابی به منافع عمومی نظیر امنیت و احساس آن و عملکرد موثر نهادهای حکومتی یاری می رساند. پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش سرمایه ی اجتماعی بر میزان امنیت عمومی شهروندان با روش همبستگی انجام شده است. جامعه ی آماری پژوهش حاضر عبارتست از کلیه ی شهروندان شهر نهبندان خراسان جنوبی که سن آن ها بیش از 18 سال (در سال 1389 برابر با 56089 نفر) می باشد. با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایاست. 251 نفر بر اساس فرمول کوکران انتخاب شدند. از ضریب همبستگی چندگانه، ضریب همبستگی کانونی، تحلیل مسیر و اندازه گیری مکرر برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. بر اساس نتایج تحلیل همبستگی کانونی از بین مولفه های سرمایه ی اجتماعی ساختاری، مولفه ی ارتباطات اجتماعی با وزن 301% نسبت به مولفه ی شبکه های اجتماعی با وزن 212% از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است.

در روابط بین الملل، کشورهای همسایه جزو عمق استراتژیک محسوب می گردند به طوری که هر تغییر و تحولی در کشور همسایه، تاثیرات دومینویی بر همسایگان و حتی منطقه دارد. کشور افغانستان در طول چند دهه گذشته دچار تحولاتی شده است که تاثیرات آن تحولات، جمهوری اسلامی را متاثر کرده است، ظهور طالبان در دهه هفتاد شمسی به همراه رشد افراط گرایی و القاعده، حمله نیروهای غربی و متحد به افغانستان به رهبری آمریکا و ناتو و همچنین عدم استقرار حاکمیت دولت مرکزی در بعضی از بخش های کشور بخش عمده ای از تحولات کشور همسایه در طول سالهای گذشته بوده است که نتایجی مانند افزایش قاچاق مواد مخدر، کالا و سوخت، ایجاد شرارت و آدم ربایی به همراه ناامن کردن مناطق مرزی چه به صورت واقعی و چه به صورت تصوری را به صورت منفی و فرصت هایی مانند استفاده از حضور مهاجران به منزله عاملی برای همگرایی فرهنگی و کارکردی به عنوان پدافند غیر عامل به صورت مثبت و نیروی انسانی مفید به صورت دو وجهی به همراه داشته است. این مقاله در صدد است تا با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی روند تحولات در افغانستان در طول دوره مورد مطالعه، به تاثیرات مثبت و منفی این تحولات بر امنیت جمهوری اسلامی ایران بپردازد و با توجه به اینکه در بین استانهای هم مرز با افغانستان، استان خراسان جنوبی دارای بیشترین مرز می باشد این تاثیرات را در استان خراسان جنوبی به صورت موردی بررسی نماید و در پایان راهکارهایی برای همگرایی و گسترش روابط بیشتر به منظور تاثیرگذاری بر همه ابعاد ارائه دهد.

طرح سازه ی چند بعدی سرمایه ی اجتماعی بیانگر توجه فزاینده به عوامل فرهنگی و نهادی در دهه های اخیر در مطالعات میان رشته ای بوده و مصداق تحول پارادایمیک از سمت متغیرهای سخت به سوی متغیرهای نرم در نظریات اجتماعی-اقتصادی می باشد. سرمایه ی اجتماعی که از آن به عنوان ثروت نامرئی یک جامعه یاد می گردد باعث انسجام، اعتماد متقابل، حس اطمینان و همبستگی در بین شهروندان شده و هرگونه کاهش در آن منجر به کاهش مشارکت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهروندان می گردد. هدف این تحقیق شناخت میزان سرمایه ی اجتماعی و مولفه هایش در شهر بیرجند در مرکز استان خراسان جنوبی می باشد. این تحقیق با رویکرد کمی و به روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است. جامعه ی آماری آن شامل تمام افراد واقع در سنین بین 15 تا 65 سال در شهر بیرجند می باشد که با کاربرد فرمول کوکران و روش نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای 400 نمونه انتخاب شده اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سرمایه ی اجتماعی و مولفه هایش اعتماد و پیوند بین فردی، اعتماد اجتماعی، انسجام، مشارکت و حمایت اجتماعی از میزان میانگین بالایی برخوردار می باشد که بیانگر پتانسیل بالایی از غنای فرهنگی در بیرجند است و بستر مناسبی در جهت نظم و امنیت منطقه می باشد.

در یک تعریف کلی امنیت اجتماعی عبارت است از فراغت همگانی از ترس، اضطراب و تهدید و مصون ماندن عقاید، جان، ناموس، مال، شغل و آبروی افراد یک جامعه از هر نوع تهدید. بخش عمده ای از وظیفه ی پلیس، ایجاد امنیت اجتماعی و مبارزه با اخلالگران امنیت است. پلیس می تواند با حضور در اماکن عمومی از تعرض و تعدی احتمالی جلوگیری کرده و برای اخلالگران و تبهکاران ایجاد هراس و ترس نماید. از اینرو پژوهش حاضر با هدف تعیین ارتباط آماری بین نقش پلیس با احساس امنیت اجتماعی در بین شهروندان شهر بیرجند صورت گرفته است. اطلاعات بدست آمده توسط نرم افزار آماری SPSS با استفاده از شاخصهای توصیفی، آزمونهای آماری و همچنین ضرائب همبستگی تجزیه و تحلیل شدند. از مهمترین یافته های این پژوهش، ارتباط معنادار آماری بین نقش نیروی انتظامی با احساس امنیت می باشد به طوری که هرچه نقش پلیس پررنگ تر باشد آنگاه احساس امنیت اجتماعی مردم نیز بیشتر خواهد بود. اما در مورد هریک از ابعاد و خرده مقیاس های پرسشنامه به این نتیجه رسیدیم که بین ابعاد نقش پلیس با بعد مالی، جانی و فکری احساس امنیت ارتباط معناداری وجود دارد (P<0.05). همچنین بین بعد قدرت و توانایی نیروی انتظامی با بعد فکری و روحی احساس امنیت ارتباط معناداری وجود داشت (P<0.01). بنابراین با توجه به همبستگی بالای نقش پلیس با احساس امنیت اجتماعی مردم، انتظار می رود که نیروی محترم انتظامی تمامی سعی و تلاش خود را در برقراری نظم و امنیت در بین شهروندان بکار ببرند.

اکثر کشورهای جهان سوم و از جمله ایران با تمرکز بالای جمعیت و امکانات در شهرهای بزرگ و تسلط الگوی نخست شهری، با عدم تعادل در شبکه فضایی سکونتگاهی مواجه می باشند که این مساله با عدم تعادلهای منطقه ای و ناحیه ای باعث تشدید آسیب های اجتماعی و بالطبع باعث بالا رفتن هزینه های امنیت اجتماعی می گردد. تهیه و اجرای طرح آمایش سرزمین و ساماندهی سکونتگاه ها می تواند تعادلهای اجتماعی را به همراه داشته باشد و زمینه ی نظارت و ایجاد امنیت اجتماعی را فراهم آورد. در این تحقیق استان خراسان قبل از تقسیم بعنوان یک منطقه و خراسان جنوبی به عنوان یک زیرمنطقه مورد مطالعه قرار گرفته است. این تحقیق با هدف تحلیلهای فضایی، با بهره گیری از مدلهای مرتبه-اندازه، الگوی نخست شهری و شاخص مرکزیت، شبکه ی شهرهای استان خراسان را با نظام های حاصله در استان جدید خراسان جنوبی بعد از تقسیم (1383)، مورد تحلیل قرار داده است. روش تحقیق کمی-تحلیلی بوده که جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و طبقه بندی آنها از طریق نرم افزار Excel انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان می دهد که شبکه نامتعادل شهری منطقه ی خراسان، در بعد از تقسیم و در زیرمنطقه ی حاصله تفاوت زیادی را نشان نمی دهد. بنابراین تقسیمات سیاسی-اداری هرچند به تنهایی نمی تواند راهگشای متعادل سازی نظام شبکه ی سکونتگاهی باشد اما می تواند با نظام برنامه ریزی منطقه ای بستر ساز ایجاد تعادلهای درون منطقه ای باشد و این فرصت را طرح آمایش سرزمین در اختیار برنامه ریزان در استان خراسان جنوبی قرار خواهد داد.