فهرست مطالب

نشریه مطالعات قرآن و حدیث
سال هشتم شماره 1 (پیاپی 15، پاییز و زمستان 1393)

  • تاریخ انتشار: 1393/10/09
  • تعداد عناوین: 7
|
  • پرویز آزادی، فاطمه باقری بهلوی صفحات 5-32
    کمیت گرایی و مشغول شدن به ظاهر، یکی از آسیب های جدی در پرداختن به تعالیم اسلامی محسوب می شود؛ مقوله ای که از دیدگاه قرآن و سنت بارها مورد نقد قرار گرفته است. یکی از این تعالیم، قرائت قرآن کریم است. قرآن کریم، سنت پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بر قرائت قرآن تاکید فراوان دارند. این تاکیدها موجب شده است مسلمانان در این مقوله به تالیف و تحقیق گسترده ای بپردازند. مسئله ای که در اینجا وجود دارد، میزان اهمیت دادن به اصل قرائت و در کنار آن پرداختن به سایر موضوعات مکمل قرائت قرآن است.
    یکی از دانشمندان علوم قرآنی که به این مساله به صورت جدی پرداخته، سیوطی است. در این مقاله تلاش بر این است نوع رویکرد سیوطی به قرائت بر اساس بررسی سندی و معیارهای موجود در مکتب اهل بیت(ع) مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. از اشکالات اساسی بر این نوع رویکرد، تکثر روایات مقطوع، مرفوع و منقطع، نقل مطالب فراوان از صحابه، تابعین و قراء به نحوی که شبهه روایت بودن را دارد، و تاکید بیش از اندازه بر ظواهر قرائت و غفلت از مساله اصلی آن یعنی تدبر است. تدبر و میزان اهمیت آن در قرآن کریم و مکتب اهل بیت(ع) نیز در انتهای هر بخش مورد تبیین قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: علم قرائت، اهل بیت(ع)، الاتقان، سیوطی، تدبر
  • محمد علی خوانین زاده، فتح الله نجارزادگان صفحات 33-68
    با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «رب» در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با نگاهی تاریخی انتقادی به بازخوانی دیدگاه های دانشمندان مسلمان در مورد واژه «رب» و اشتقاق و معنای آن پرداخته می شود؛ تا ضمن دستیابی به تصویری روشن از روش های مورد استفاده در معناشناسی واژگان قرآنی و نتایج حاصل از آن، نقاط قوت و ضعف آن ها آشکار گردد و زمینه استفاده از روش های روزآمد جهت رفع نارسایی های موجود فراهم آید.
    از مجموع اقوال و شواهد مورد استناد فرهنگ نویسان متقدم چنین برمی آید که واژه «رب» که همگی آن را از ریشه مضاعف رب ب دانسته اند در زبان عربی پیش از اسلام در معنای «مالک» به کار می رفته است، و حتی برخی، مبدا اشتقاق «رب» را «تربیه» (از ریشه ناقص رب و) دانسته اند. با توجه به دیدگاه دانشمندان مسلمان در باب اشتقاق و لزوم قرابت توامان ریشه و معنا، فرهنگ نویسان متقدم می بایست «رب» را واژه ای جامد تلقی می کردند چرا که از سویی پیوند معنایی میان صورت اسمی «رب» با کاربردهای فعلی ریشه رب ب روشن نبوده است و از سوی دیگر، پیوند میان ریشه های رب ب و رب و.
    با وجود تلاش های برخی دانشمندان مسلمان جهت یافتن مبدا اشتقاقی برای صورت اسمی «رب» از کاربردهای فعلی ریشه رب ب، تلاش های آنان نارسا بوده و نه پیوند معنایی صورت اسمی «رب» را با کاربردهای فعلی ریشه رب ب روشن ساخته اند و نه چگونگی پیوند برخی کاربردهای ریشه مضاعف رب ب را با ریشه ناقص رب و و معنای «تربیه»؛ پیوندهایی که به نظر می رسد با نگاهی فراتر به زبان عربی و بررسی تطبیقی آن با سایر زبان های هم خانواده در خانواده زبان های سامی، آشکار خواهد شد.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، اسماء الحسنی، رب، معناشناسی، اشتقاق
  • محمدحسن رستمی، سمانه ابریشمی صفحات 69-98
    «لقاء الله » منتهای حرکت آدمی، و روح همه تعالیم و معارف الهی است. اما به رغم اشباع این بحث از نظر کلامی، در باب مراد از «لقاء الله » در آیات قرآن، میان مفسران شیعه که همگی پیرو یک مکتب کلامی هستند، اختلاف نظر دیده می شود و آراء ایشان به 3 دسته قابل تقسیم است: مجاز بودن «لقاء الله »، شهود باطنی یا علم حضوری در آخرت (با سکوت نسبت به شهود باطنی در دنیا)، و شهود باطنی یا علم حضوری در دنیا. اختلاف آراء بین مفسران بزرگ شیعه، بهترین دلیل بر لزوم بررسی آیات و روایات برای دست یافتن به وحدت نظر می باشد؛ زیرا این اختلاف، منتهای حرکت آدمی را در هاله ای از ابهام فرو برده است.
    در این مقاله، با مسلم گرفتن عدم امکان رویت جسمانی باریتعالی، فارغ از بحث های کلامی، به اختلاف دیدگاه های شیعه امامیه که بازتاب آن در تفسیر آیات لقاء الله بوده، پرداخته شده تا مفهوم حقیقی «لقاء الله » در قرآن کریم روشن گردد.
    کلیدواژگان: لقاء الله، مفسران شیعه، شهود باطنی، علم حضوری
  • محمد جواد صادقی مجد، احمد جهانگیر فیض آبادی صفحات 99-128
    قرآن کریم به عنوان آخرین و در عین حال کامل ترین برنامه الهی در گستره ارتباطات انسانی از ظرفیت دلالت های غیرلفظی (حالات و حرکات بدن) غافل نبوده؛ به طوری که در جای جای آن به ترسیم ابعاد غیرکلامی انواع ارتباطات انسانی پرداخته و سبب تعمیق و تکمیل پیام مورد نظر شده است. چهره و دلالت های آن به عنوان یکی از اشکال و انواع دلالت های غیر کلامی نیز به طور خاص مورد توجه قرآن کریم قرار گرفته است. در این پژوهش طی حرکت از ادبیات نظری ارتباطات غیرکلامی چهره به سوی قرآن کریم، ما را به درک جدیدی از آیات قرآن کریم و تنظیم آیات مرتبط جهت ترسیم چارچوب مطلوب ارتباطات غیرکلامی چهره از منظر قرآن کریم رسانده است. به بیانی دیگر این پژوهش با استناد به برخی از آیات قرآن کریم در صدد است تا با نگاهی بین رشته ای، آیات قرآن کریم را از منظر کارکردهای ارتباط غیرکلامی چهره بررسی کند تا پیام هایی که از طریق این نوع ارتباط به خواننده منتقل می شود آشکار گردد.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، چهره، وجه، حالات چهره، پیام های چهره، چهره در قرآن کریم
  • عبدالهادی فقهی زاده، سید جعفر صادقی صفحات 129-156
    خروج سفیانی از علائم ظهور مهدی موعود(عج) است که روایات پرشمار مربوط به آن در مصادر روایی فریقین یافت می شوند. با این حال در این روایات تعارضات متعددی مانند اختلاف در نام، نسب، هویت سفیانی و زمان و مکان خروج او و نیز افعال منتسب به وی به چشم می خورد. عدم اتصال به معصوم و تردید در وثاقت برخی راویان را نیز نباید نادیده گرفت. با این وجود، شماری از این روایات و اسامی اشخاص، قبایل و اماکن نامبرده با رویدادهای سده های نخستین هجری قابل انطباق هستند که باعث شده دیدگاه هایی اعم از پذیرش یا جعلی دانستن همه روایات، تعدد سفیانی یا احتمال بداء در خروج سفیانی، ارائه شود که هر کدام با چالش هایی مواجه هستند.
    از آنجا که برخی روایات صحیح السند در منابع روایی معتبر شیعی، خروج سفیانی را از نشانه های حتمی ظهور دانسته اند، لذا لازم است با توجه به اهمیت معرفت مهدوی و ضرورت زدودن غبارهای تردید از روایات مربوط به آن، به بررسی این اخبار و دیدگاه های ناظر بر آن بپردازیم.
    کلیدواژگان: نقد حدیث، علائم ظهور، امام مهدی(ع)، خروج سفیانی
  • محمود کریمی، مرتضی سلمان نژاد صفحات 157-196
    «تدبر» از جمله مفاهیم کلیدی در قرآن کریم به شمار می آید که با استناد به آیه 29 سوره ص به عنوان هدف نزول قرآن کریم معرفی شده است. اگرچه مفهوم مذکور تنها در چهار آیه در قرآن کریم به کار رفته، ولی به دلیل جایگاه و پردازش هایی که در سه دهه اخیر درباره آن صورت پذیرفته است، خوانش های گوناگونی در فضای علمی عصر حاضر نسبت به آن بوجود آمده است. آنچه به ابهام واژه تدبر در پژوهش های امروزین می افزاید، عدم تحلیل ماده آن (د ب ر) است. به صورتی که محققان در این حوزه صرفا با استناد به گزارش لغویان متاخر، به بررسی دیگر ابعاد مفهومی غیر لغوی این واژه می پردازند. جستار حاضر ضرورت بکارگیری رویکرد ریشه شناسی را در تحلیل مولفه های لغوی این واژه دنبال می نماید. از این رو تلاش کرده است تا فرایند ساخت از ماده [دبر] به ساخت «تدبر» را مورد بررسی قرار دهد.
    روشی که جهت تحلیل فرایند مذکور در نظر گرفته شده بدین قرار است که در ابتدا معانی موجود در دیگر زبا های سامی همچون؛ زبان عبری، آرامی، حبشی، اکدی و... استقصاء گردیده و سپس این معانی در پنج دسته معنایی مشخص تقسیم شده اند. در ادامه در راستای گزینش داده های سودمند جهت دستیابی به فرایند ساخت تدبر، معانی مذکور تصفیه شده و اطلاعات مفید جهت کشف ارتباط بین معانی مورد استفاده قرارگرفته است و در پایان مبتنی بر تحلیل مذکور، فرایند ساخت تدبر، به کمک ساخت مشابه (تیپولوژی) آن در زبان انگلیسی تبیین گردیده است. آنچه به کمک ساخت مشابه در زبان انگلیسی (understand) به دست آمده حاکی از آن است که واژه تدبر نیز از دو بخش ساخته شده است: [دبر (به عنوان ماده فعل) + وزن تفعل (به معنای stand)]. در نتیجه معنایی که از تدبر فهم می گردد، مواجهه ادراکی با موضوع یا پدیده ای جهت پی بردن به پشت و ورای آن است.
    کلیدواژگان: قرآن، تدبر، ریشه شناسی، زبان های سامی، تیپولوژی
  • عباس مصلایی پور، الهه تاجیک * صفحات 197-220

    از شیوه های نوین مطرح در زبان شناسی که در آن به مطالعه علمی معنا می پردازند، علم معناشناسی است. در معناشناسی از طریق کشف حوزه معنایی واژگان بنا بر روابط آن ها در شبکه های معنایی، معانی واژگان تبیین می گردد. در بستر آیات قرآن کریم نیز با کمک این روش به پژوهش درباره معانی واژگان قرآنی می پردازند. مفهوم «شکر» از مفاهیم محوری شبکه معنایی مفاهیم پسندیده قرآنی است. در طی کشف شبکه معنایی واژگان مرتبط با شکر با مشتقات «کفر» به عنوان بارزترین مفهوم متقابل با شکر روبرو می شویم. از آنجا که مفهوم کفر به معنای کفران نعمت و همچنین کفر اعتقادی معنا می گردد، ضرورت بررسی معانی واژگان واسطه بین این دو مفهوم آشکار است. برای تبیین حوزه معنایی این شبکه نیاز به تشخیص معانی واژگان واسطه بین شکر و کفر با این معیار است که آیا آن ها با معنای کفران نعمت در ارتباط هستند یا هم نشین کفر اعتقادی به کار رفته اند. از این رو در نوشتار حاضر برآنیم تا به کشف مفاهیم متقابل مفهوم شکر که در ارتباط با مفهوم کفر هستند و پژوهش درباره بار معنایی حاکم بر آن مفاهیم بپردازیم. بنابراین در نهایت با کشف مفاهیم واسطه و معانی آن ها در این شبکه استنباط می گردد که شکر در حوزه مفاهیم دینی- اخلاقی تعریف شده است. به نحوی که حدود متمایزی میان اخلاقی و اعتقادی بودن مفاهیم مرتبط با هم در این شبکه قابل تبیین نیست.

    کلیدواژگان: معناشناسی شکر، کفر، کفران، صبر، شرک، تکذیب
|
  • Mohammadali Khavanin Zadeh, Fatohllah Najarzadegan Pages 33-68
    With regard to the importance and central function of the Name “Rabb” in the semantic system of the Holy Qur’ān، this study reviews the viewpoints of Muslim scholars - including lexicographers، Qur’an commentators and interpreters of the Names of Allāh - on the word “Rabb” and its meaning and derivation from a historical-critical perspective to gain a clear picture of the methods used by Muslim scholars in the meaning of the Qur’ānic lexicon and its results، and also to reveal the strengths and weaknesses of the methods so that the updated methods can be used to eliminate the existing flaws. From the statements and evidences cited by the earlier lexicographers، it is concluded that the word “Rabb” - derived from the doubled root r-b-b - has been meant mālik (owner) since the pre-Islamic era. However، the basic verb form of the root r-b-b (rabba yarubbu) or augmented verb forms has not been used in the sense of malaka yamliku (to own) and even sometimes tarbīah (to bring up) - from the third-weak root r-b-w - has been known as “Rabb” as a solid word، since neither the semantic relationship between the word “Rabb” as a noun and verbal usages of the root r-b-b nor the relationship between the roots r-b-b and r-b-w was clear.
    Keywords: The Holy Qur'ān, the Most Beautiful Names of Allāh (Asmā Ul, Ḥusnā), Rabb (Lord), Semantics, Derivation
  • Mohammad Hassan Rostami, Samaneh Abrishamy Pages 69-98
    «Meeting with Allah» is the utmost move of man، and the spirit of all the teachings and divine knowledge. But despite the saturation of this issue in theological debate، a disagreement is seen about the meaning of «Meeting with Allah» in Quran، there is a disagreement between Shiite commentators all who follow the same theological school، and their votes are following 3 titles: «meeting with Allah» being trope، the intuition or knowledge by presence in the Hereafter (with being quiet about intuition in this world)، and the intuition or knowledge by presence in this world. Difference of opinions between great Shiite interpreters، is the best reason to review the verses and narrations to achieve Unit opinion; because this difference، makes Uncertainty the utmost move of man. So، with accepting the impossibility of physical vision of Allah، and Regardless of the theological debates، the present paper deals with different view of Imami Shiite commentators، which reflects in the interpretation of the verses of meeting with Allah، to clarify the true meaning of «meeting with Allah» in Quran.
    Keywords: Meeting with Allah, Shiite commentators, Intuition, Knowledge by presence
  • Mohammad Javad Sadeghi Majd, Ahmad Jahangir Feyzabady Pages 99-128
    The Holy Quran، as the last and the most perfect divine program in human communication realm، has not ignored capacity of non-verbal significations (i. e. body language and facial expressions). It has frequently portrayed different aspects of non-verbal human communications resulting in completion of its messages and fixing them in the mind. The Holy Quran has also heeded facial expressions and their significations as one sort of non-verbal signification. This research، by moving from terminology of facial-expression communications toward the Holy Quran، grants a new understanding of Quran verses and also provides a new conception of arranging related verses to reach a suitable framework for facial-expression communications. In other words، this research، by virtue of some Quran verses، tries to scrutinize them، with an interdisciplinary approach، from the aspect of the functions of non-verbal، facial-expression communications.
    Keywords: face, aspect, the Holy Quran, facial expressions, facial messages, face in Holy Quran
  • Abdolhady Feghhizadeh, Sayed Jafar Sadeghy Pages 129-156
    The riot of the Sofyany is one of the signs of the Mahdi''s appearance، that we can observe its narratives in Shiʿite and Sunni''s traditionally sources. Howbeit، there are numerous contradiction in the narratives، such as contradiction in his name، his pedigree and his personality، the time and the place of his riot، his acts، etc. also، some of this narratives as well as the names of persons، the names of tribes and the names of places mentioned at them can be versatile with the events was happened in primary centuries of hegira. We shouldn''t neglect that a lot of this narratives was not quoted by Ma''sooms، as well as a lot of narrator of the aren’t authentic. Moreover، Ma''soom''s words where quoted by Imams who were living before the Imam Kathim. It is necessary checking this narrations and theories as to them، Because of importance of cognition about the Mahdi and necessity of purgation this narrations. Also، some corrects among them declare the riot of the Sofyany is inevitable before the Mahdi''s appearance. This article will seek to achieve this goal.
    Keywords: criticism of Hadith, the signs of appearance, Imam Mahdi, the riot of the Sofyany
  • Mahmod Karimi, Morteza Salman Nejad Pages 157-196
    Tadabbur (deliberation) is one of the key concepts in the holy Quran presented as the objective of its revelation according to the Quran 38، 29. Although this concept is only used in four verses of the holy Quran، it has been subject to various interpretations in the scholarly atmosphere of the contemporary age due to its high position and the processing''s it has undergone in the late three decades. What adds to the ambiguity of this term in modern researches is failure to analyses its root «dbr». Aiming to select useful data towards reaching the structural process of tadabbur، the above meanings have been refined and useful information used towards revealing the relation between various meanings. Finally the structural process of tadabbur is explained based on the above analysis and on its identical structure or typology in English. Its English typology «understand» suggests that the term tadabbur is also made of two parts: «dbr» as the root of the verb and the Arabic form «tafa׳׳ul» In the sense of «stand»
    Keywords: Quran, Tadabbur (deliberation), etymology, Semitic languages, typology
  • Abbas Mosalaeepour, Elaheh Tajik Pages 197-220

    Among the modern methods propounded in linguistics in which they scientifically study the concept and is called semantics. In semantics، the meanings of words are explained via discovering the semantic field of words based on their relations in the semantic networks. In the context of the verses of Holy Quran، by help of this method، they research for the meanings of Quran words. The concept of “thanks” is among the axial notions in semantic network of accepted Quran notions. During discovering the semantic network of the words related to thanks، we confront derivations of “atheism” as the most remarkable notion against “thanks”. Since، the notion of atheism means neglecting the gifts and also it is meant as believing atheism، the necessity of investigating the meanings of intermediate words between these two concepts is apparent. In order to explain the semantic field of this network، there is a need for distinguishing the meanings of intermediate words between thanks and atheism with this criterion that whether they are applied relevant to the meaning of neglecting the gifts or companion to believing atheism. For this، in the current study، we care taking efforts to discover mutual concepts of thanks which are in relation to the notion of atheism and to study their semantic essence dominant on that.

    Keywords: semantics of thanks, Atheism, neglecting the gifts, patience, polytheism, denial